Την ώρα που η Αττική κινείται στους ρυθμούς της καθημερινότητας, κάτω από την επιφάνεια εξελίσσεται μια σιωπηλή κρίση. Η λειψυδρία δεν είναι πια ένα αφηρημένο περιβαλλοντικό πρόβλημα, αλλά ένας πολύ συγκεκριμένος κίνδυνος για την καθημερινή ζωή περίπου 4 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Τα στοιχεία των τελευταίων δύο ετών δείχνουν μια σταθερή και ανησυχητική αύξηση στην κατανάλωση νερού στην Αττική. Παράλληλα, τα υδρολογικά δεδομένα δείχνουν ότι διανύουμε τη δεύτερη πιο σημαντική περίοδο έμμονης ξηρασίας των τελευταίων 40 ετών. Η εικόνα είναι ξεκάθαρη: ζητάμε όλο και περισσότερο νερό από ένα «κουμπαρά» που γεμίζει όλο και πιο δύσκολα.
Στα μεγάλα φράγματα που τροφοδοτούν την πρωτεύουσα, η κατάσταση απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί άνετη. Οι αναφορές κάνουν λόγο για αποθέματα που βρίσκονται ήδη σε «οριακό» συναγερμό, με την έκταση του ταμιευτήρα του Μόρνου να έχει μειωθεί κάτω από το μισό σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Οι αρμόδιοι μιλούν πλέον ανοιχτά για τους κινδύνους της λειψυδρίας, εάν οι καιρικές συνθήκες και η κατανάλωση δεν βοηθήσουν.
Την ίδια στιγμή, γίνονται κινήσεις «πυροσβεστικού» χαρακτήρα για να ενισχυθεί η επάρκεια: αντλιοστάσια που αξιοποιούν εναλλακτικές πηγές, επαναχρησιμοποίηση παλαιών γεωτρήσεων, αλλά και προσπάθειες για ενημέρωση σχετικά με τον περιορισμό της σπατάλης του νερού, ώστε να εξοικονομηθούν πολύτιμοι όγκοι νερού. Πρόκειται όμως για λύσεις που κερδίζουν χρόνο, δεν αλλάζουν τον βασικό «λογαριασμό» της λειψυδρίας.
Τον λογαριασμό αυτόν τον φουσκώνει η κλιματική αλλαγή. Η Μεσόγειος ήδη βιώνει τα τελευταία χρόνια κάποιες από τις πιο σοβαρές ξηρασίες, όπως επισημαίνουν μελέτες και διεθνείς οργανισμοί τα τελευταία χρόνια.
Οι ήπιες έως τώρα βροχοπτώσεις, τα παρατεταμένα θερμά κύματα και η μείωση των χιονοπτώσεων σημαίνουν ότι λιγότερο νερό καταλήγει τελικά στα φράγματα. Με άλλα λόγια, το «μαξιλάρι ασφαλείας» της Αττικής γίνεται λεπτότερο, τη στιγμή που η πίεση από πάνω αυξάνεται.
Η εικόνα γίνεται ακόμα πιο ανησυχητική αν κοιτάξει κανείς τι συνέβη σε άλλες χώρες που αμέλησαν έγκαιρα το ζήτημα. Το Ιράν είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: χρόνια υπεράντληση υπόγειων υδάτων, σπάταλες αγροτικές πρακτικές και αποσπασματικά μέτρα άφησαν πολλές πόλεις αντιμέτωπες με διακοπές νερού, κοινωνικές εντάσεις και διαδηλώσεις. Εκεί όπου η λειψυδρία δεν αντιμετωπίστηκε οργανωμένα, εξελίχθηκε ακόμα και σε κοινωνική κρίση.
Στον αντίποδα, υπάρχουν χώρες που πήραν το μήνυμα νωρίς. Το Ισραήλ, μια ημιάνυδρη χώρα με χρόνια ξηρασία, επένδυσε συστηματικά σε αφαλάτωση θαλασσινού νερού και ανακύκλωση λυμάτων, φτάνοντας να καλύπτει μεγάλο μέρος των αναγκών του από επεξεργασμένο και αφαλατωμένο νερό.
Η γειτονική μας Κύπρος, όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με άδεια φράγματα, έφτασε να φέρνει νερό με δεξαμενόπλοια από την Ελλάδα, μια κοστοβόρα διαδικασία που λειτούργησε ως καμπανάκι για μια πιο μόνιμη θωράκιση του νησιού μέσω αφαλάτωσης και αυστηρών μέτρων εξοικονόμησης.
Για την Αττική, η εμπειρία αυτή μεταφράζεται σε μια διπλή ανάγκη: διαχείριση της ζήτησης, αλλά και μεγάλες επενδύσεις στις υποδομές νερού. Νέα δίκτυα ύδρευσης που περιορίζουν τις διαρροές νερού, νέες τεχνολογίες και μονάδες επεξεργασίας λυμάτων για επαναχρησιμοποίηση του μη πόσιμου νερού στον πρωτογενή τομέα και την βιομηχανία, και ψηφιακή παρακολούθηση της κατανάλωσης, έργα για ενίσχυση ταμιευτήρων και εναλλακτικές πηγές όπως η αφαλάτωση στα νησιά και στις παράκτιες ζώνες. Δεν είναι τυχαίο ότι, στον τομέα του νερού στην Αττική η ΕΥΔΑΠ εφαρμόζει ένα επενδυτικό πρόγραμμα της τάξης των 2,5 δισ. ευρώ για τα επόμενα χρόνια, ενδεικτικό του μεγέθους της πρόκλησης αλλά και των απαιτήσεων για να θωρακιστούν οι υποδομές νερού.
Όλα αυτά δεν είναι μακρινά σενάρια για μια χώρα όπως η Ελλάδα. Ανήκουμε σε μια περιοχή που θερμαίνεται και ξηραίνεται γρηγορότερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, και η Αττική συγκεντρώνει την πλειονότητα του πληθυσμού και της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας.
Το ερώτημα δεν είναι αν θα ξαναζήσουμε περιόδους πίεσης στο υδατικό ισοζύγιο, αυτό ήδη συμβαίνει. Το ερώτημα είναι αν θα μπορέσουμε να τις διαχειριστούμε αποτελεσματικά εξασφαλίζοντας το πολύτιμο αγαθό του νερού σε όλους.
Η απάντηση δεν βρίσκεται μόνο στα φράγματα και στις γεωτρήσεις, αλλά και στις βρύσες των σπιτιών μας. Από το πλυντήριο που δουλεύει μισογεμάτο, μέχρι το πότισμα του κήπου μεσημέρι Αυγούστου, η σπατάλη νερού έχει πλέον πολύ συγκεκριμένο κόστος. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι, αν δεν αλλάξει γρήγορα η εικόνα, στο τραπέζι θα χρειαστεί να εφαρμοστούν άμεσα μια σειρά από μέτρα.
Η Αττική βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η λειψυδρία δεν είναι πια υπόθεση του μακρινού μέλλοντος, αλλά μια πραγματικότητα που χτίζεται μέρα με τη μέρα, στα δελτία καιρού, στα άδεια φράγματα και στα στατιστικά κατανάλωσης. Το αν θα γίνει και ορατή στις βρύσες μας, εξαρτάται από το τι θα κάνουμε: κράτος, φορείς, πολίτες - τώρα.
