Του Δρ. Χρήστου Μπαξεβάνη*
Το προσφυγικό και πλέον το Βrexit δοκιμάζουν ακόμα περισσότερο τις αντοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία για πρώτη φορά στην ιστορία της βρίσκεται αντιμέτωπη με τόσα πολλά εσωτερικά προβλήματα, που κλυδωνίζουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Το 2015 αποτέλεσε έτος - ορόσημο για το μεταναστευτικό στην Ε.Ε. Η μαζική εισροή προσφύγων από τη Συρία κατέληξε στην κατάρρευση του ευρωπαϊκού εξωτερικού συνόρου, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τα όρια και τις ανεπάρκειες της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας της Ευρώπης, αλλά και των αντίστοιχων εθνικών πολιτικών των κρατών - μελών της Ε.Ε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ευρωτουρκική συμφωνία της 18ης Μαρτίου 2016, η οποία στην πραγματικότητα υποκατέστησε τις δεσμεύσεις των προηγούμενων συνόδων κορυφής για κατανομή και επανεγκατάσταση των εισρεόντων πληθυσμών σε όλα τα μέρη με βάση ορισμένη ακριβοδίκαιη αναλογία. Με άλλα λόγια, η συγκεκριμένη συμφωνία επιλέχθηκε από τις ευρωπαϊκές ηγεσίες προκειμένου να μεταθέσουν περαιτέρω το μερίδιο ευθύνης τους, αυτήν τη φορά από τις χώρες πρώτης γραμμής του Μεσογειακού Νότου σε τρίτες χώρες, όπως είναι η Τουρκία. Την ίδια στιγμή οι επιδόσεις σχεδόν του συνόλου των κρατών μελών της Ε.Ε. τόσο στην επανεγκατάσταση, όσο και στη μετεγκατάσταση εξακολουθούν να είναι απογοητευτικές.
Ακολούθως, η συντηρητική πολιτική περιχαράκωση της Ευρώπης απέναντι στη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο πυροδότησε τάσεις εθνικής και κοινωνικής αναδίπλωσης μεγάλων τμημάτων του ευρωπαϊκού πληθυσμού και ενίσχυσε έτι περισσότερο την άνοδο ευρωσκεπτικιστικών και αντιευρωπαϊκών κομμάτων, διαφορετικών μεταξύ τους ιδεολογικών αποχρώσεων και εν πολλοίς αντιφατικών απόψεων, αλλά με κοινό παρονομαστή και βασικό πρόσημο τον λαϊκισμό και την ξενοφοβία.
Το προσφυγικό/μεταναστευτικό στο επίκεντρο του βρετανικό δημοψηφίσματος
Photo by GFDL
Το μεταναστευτικό μαζί με την οικονομία βρέθηκαν στο επίκεντρο του Βρετανικού Δημοψηφίσματος, επηρεάζοντας καθοριστικά το αποτέλεσμα του. Οι υποστηρικτές της καμπάνιας υπέρ του Brexit υπόσχονταν ότι μια έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε. θα οδηγούσε στην αντιστροφή του μεταναστευτικού ρεύματος προς το Ηνωμένο Βασίλειο, θα εξοικονομούσε για τον Βρετανό φορολογούμενο δισεκατομμύρια και θα απάλλασσε τη χώρα από σοβαρά οικονομικά βάρη. Ο επικεφαλής του UKIP, Nikel Farage (ΦΩΤ.), έθεσε σε πρώτο πλάνο το θέμα της μετανάστευσης, ενθαρρύνοντας χιλιάδες χαμηλοαμειβόμενους Άγγλους να αποδίδουν την πτώση των μισθών τους στα κύματα μεταναστών που πήγαν στην Αγγλία μετά τη διεύρυνση της Ε.Ε. του 2004 και του 2007 (με τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία) και πολύ περισσότερο μετά το καλοκαίρι του 2015, όταν εκατομμύρια Σύροι έφτασαν στην Ευρώπη. Εν ολίγοις, επικράτησε η ευρωφοβική και λαϊκιστική άποψη ότι παραμένοντας στην Ένωση η χώρα κινδυνεύει να πλημμυρίσει από πρόσφυγες και μετανάστες χωρίς να μπορούν οι Βρετανοί να κάνουν κάτι για αυτό.
Η επόμενη ημέρα
Μια αποτελεσματική διαχείριση και αντιμετώπιση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών απαιτεί κοινή ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου και μετανάστευσης στη βάση της αρχής της αλληλεγγύης (Άρθρο 80 ΣΛΕΕ) για τη δίκαιη και αναλογική κατανομή των ευθυνών στην Ε.Ε. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, θα απαιτούσε τη λήψη μέτρων, όπως είναι η καθιέρωση ενός μηχανισμού υποχρεωτικής ανακατανομής στο εσωτερικό της Ε.Ε., τόσο αναγνωρισμένων προσφύγων, όσο και αιτούντων άσυλο με δίκαιο και αναλογικό τρόπο, η ενίσχυση της Frontex και η μετεξέλιξή της σε ένα κοινό λιμενικό σύστημα, σε μία ευρωπαϊκή υπηρεσία προστασίας των συνόρων, η θέσπιση Ευρωπαϊκού Ασύλου ώστε οι αλλοδαποί να ζητούν άσυλο από την Ε.Ε. συνολικά και να κατανέμονται αναλογικά στα κράτη μέλη, καθώς και η ανάπτυξη νόμιμων εναλλακτικών οδών για την αναζήτηση της προστασίας στην Ευρώπη.
Οι προϋποθέσεις και η λογική «εσείς το αντιμετωπίζετε, εμείς βοηθάμε»
Τέτοια είδους, ωστόσο, μέτρα απαιτούν και τις ανάλογες πολιτικές συνθήκες και προϋποθέσεις. Το Brexit αναμένεται χωρίς αμφιβολία να προκαλέσει ένα κλίμα αβεβαιότητας και αμφισβήτησης με ενίσχυση των φυγόκεντρων δυνάμεων. Μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης θα προϋπέθετε ένα θεσμικό περιβάλλον ενισχυμένης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και εμβάθυνσης και όχι μια Ευρώπη της μεταβλητής γεωμετρίας και των πολλαπλών ταχυτήτων που κατά την εκτίμησή μας δυστυχώς το επόμενο διάστημα θα δούμε να ξεδιπλώνεται. Με άλλα λόγια, το περιβάλλον δεν θα είναι πλέον ευνοϊκό, όσο ήταν φυσικά, για πολιτικές αλληλεγγύης και δίκαιης κατανομής των βαρών. Αντίθετα, θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι, και αυτό αφορά άμεσα την Ελλάδα, να δούμε τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης (Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία, Σλοβακία) να επιμένουν ακόμα περισσότερο στη θέση τους ότι πρέπει να απομονωθεί η Ελλάδα μέσω του «σφραγίσματος» των βορείων συνόρων με την πΓΔΜ και τη Βουλγαρία, τις ισχυρές ευρωπαϊκές ηγεσίες να βάζουν σε δεύτερο πλάνο το προσφυγικό και πάντως εξαιρετικά απρόθυμες να παράσχουν κάτι άλλο εκτός από τη γνωστή τεχνική και οικονομική βοήθεια, μια στάση που μπορεί να συμπυκνωθεί σε μία φράση «εσείς το αντιμετωπίζετε, εμείς βοηθάμε».
Το Brexit δίνει αφορμές στους Τούρκους
Last but not least, που θα έλεγαν και οι φίλοι μας οι Βρετανοί, στη σημερινή δήλωσή του, ο Τούρκος Πρόεδρος, Recep Tayyip Erdogan, υποστήριξε ότι η Τουρκία θα πρέπει να ακολουθήσει τον δρόμο της Βρετανίας και να προχωρήσει σε δημοψήφισμα αναφορικά με το αν πρέπει να συνεχιστούν οι προσπάθειες για ένταξη της χώρας στην Ε.Ε., για να συμπληρώσει με νόημα ο υπουργός Εξωτερικών της γειτονικής χωράς, Mevlut Cavusoglu (ΦΩΤ.): «Η Ένωση έχει ανάγκη την Τουρκία όσο ποτέ άλλοτε». Σημειώστε ότι οι παραπάνω δηλώσεις έρχονται σε συνέχεια των απειλών από την τουρκική πλευρά για πάγωμα της συμφωνίας σε περίπτωση που δεν προχωρήσει η συμπεφωνημένη κατάργηση της βίζας για Τούρκους πολίτες.
* Ο Δρ. Χρήστος Μπαξεβάνης είναι διεθνολόγος.
