Στην ομιλία του στην Καλιφόρνια τον Ιούνιο 2024 κατά την περίοδο ακόμα των αμερικανικών εκλογών, ο Τραμπ δήλωνε χαρακτηριστικά: «Αν οι Ευρωπαίοι δεν πληρώνουν το μερίδιό τους, δεν πρόκειται να συνεχίσουμε να παίζουμε τον ρόλο του κορόιδου».
Αυτή η ρητορική ήταν μια πραγματιστική απειλή. Συνδέεται με τις πιέσεις που άσκησε ήδη από το 2018 για την αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 2%+ του ΑΕΠ από όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ - μια δέσμευση που μόλις 11 από τα 31 μέλη είχαν μέχρι τον Ιανουάριο του 2025 εκπληρώσει (NATO, Defence Expenditure 2025 Report). Και ανέλαβαν εντέλει μετά και την πρόσφατη Σύνοδο ΝΑΤΟ να εκπληρώσουν. Όπου πλέον όλα τα μέλη εκτός ενός συμφώνησαν ανεβάζοντας τον προϋπολογισμό προσφοράς στο 5% ανά μέλος 2025.
Από την ανάληψη της προεδρίας τον Ιανουάριο 2025 και έκτοτε, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ έχει φέρει τα πάνω κάτω. Αλλά ήταν αναμενόμενο ως ένα σημείο. Θέλει να δώσει έμφαση στη ριζική αναδιάταξη της αμερικανικής στρατηγικής, τόσο σε επίπεδο διατλαντικών σχέσεων όσο και στην άμεση εμπλοκή της Ουάσιγκτον στον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά και παγκοσμίως. Πέραν των όλων γνωστών λόγων, γιατί πλέον τα συμφέροντα της Ουκρανίας είναι και συμφέροντα των ΗΠΑ. Δεδομένης της πολιτικής συμφωνίας για εμπορικό Fund και όχι μόνο.
Τα συμφέροντα των ΗΠΑ είναι ταυτόσημα της Ουκρανίας
Ο Τραμπ έχει ήδη δηλώσει επανειλημμένα πως η συνέχιση της αμερικανικής στήριξης εξαρτάται από «ουσιαστικές αποδόσεις», και από τους Ευρωπαίους συμμάχους. Με αυτό δεν εννοεί μόνο την άμεση εμπλοκή των Ευρωπαίων στην Ουκρανία που ούτως ή άλλως έχει δεσμευθεί, αλλά και την έμμεση δια μέσου των ΗΠΑ. Δηλαδή πάντα να έχουν να κερδίσουν οι ΗΠΑ.
Η προεδρία του χαρακτηρίζεται από το γεγονός αυτό (America First). Από στροφή στη διπλωματική συναλλαγή τύπου «win-win» για τις ΗΠΑ όμως. Όπου η ασφάλεια δεν αποτελεί αμοιβαία υποχρέωση, αλλά διαπραγματευτικό πλεονέκτημα των ΗΠΑ για τις ΗΠΑ πάνω από όλα. Και κατά συνέπεια ούτε για την Ευρώπη ούτε και για την Ουκρανία. Ας μην ξεχνάμε ότι δεν του συμπεριφέρθηκαν και καλά οι Ευρωπαίοι ηγέτες πέραν ειδικών περιπτώσεων τουλάχιστον σε δημόσιο λόγο τους.
Η επίσκεψη του Ουκρανού προέδρου Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο στις 18 Αυγούστου 2025, συνοδευόμενος από Ευρωπαίους ηγέτες, επιβεβαίωσε όλες αυτές τις προθέσεις. Την πρόθεση του Τραμπ να ηγηθεί πρωτοβουλίας ειρηνευτικής διαπραγμάτευσης, χωρίς όμως να εγκαταλείπει την πολιτική πίεσης προς το Κίεβο αλλά και τη Ρωσία, όπως και Ευρώπη. Η πρόταση για «εγγυήσεις τύπου ΝΑΤΟ», όχι ΝΑΤΟ, χωρίς πλήρη ένταξη είναι ενδεικτική της νέας προσέγγισης που θα επιφέρει μια ισχυρή διαφοροποίηση στη στρατηγική νέας αρχιτεκτονικής ασφαλείας πρακτικά.
Είναι προφανές πως ένα νέο οικοσύστημα ασφάλειας δημιουργείται. Και το σύστημα αυτό εμπεριέχει ειδικές δυνάμεις «συμμαχικής ή συμμαχιών των προθύμων» όπως και σε άλλες περιοχές που θα εξελιχθεί βλέπε Μέση Ανατολή Γάζα και Δυτική Όχθη αλλά και Αζερμπαιτζάν-Αρμενία.
Από την άλλη θέλει να λέει ότι έχει τερματίσει τους πολέμους αλλά πρέπει να γνωρίζει ότι πρέπει να γίνεται κατάπαυση πυρών και ειρήνη, ορθολογικά, ιστορικά και πολιτισμικά. Όχι με οποιοδήποτε μέσο. Αλλά λίγο τον απασχολεί γιατί απλά θέλει να φέρει λύση, μεγαλύτερη από Ευρώπη και Κίνα. Το κέρδος: εμπορικό για τον Τραμπ και τις ΗΠΑ.
Η αυξανόμενη απουσία συγκεκριμένων δεσμεύσεων από την Ουάσιγκτον ταυτοχρόνως, μετατρέπει τις ΗΠΑ από προβλέψιμο εταίρο σε ρυθμιστή των εξελίξεων. Και το διατηρεί. «Πουλάει επικοινωνιακά» όσο και πρακτικά στην ανάγκη των ΗΠΑ σχεδόν στα πάντα.
Κάποιοι το έχουν καταλάβει αυτό και επίσης διαμορφώνουν πολιτική ανάλογα (βλέπε Ισραήλ) και κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες (βλέπε Ιταλία, Νορβηγία, Φινλανδία) όπως και χώρες του Καυκάσου (βλέπε Αζερμπαϊτζάν) αλλά και η γείτονα Τουρκία.
Η Ευρώπη καλείται να πάρει αποφάσεις
Εάν επιθυμεί αυτονομία. Πρέπει να επιταχύνει την πραγματική αμυντική της αυτονομία. Αυτό συμπεριλαμβάνει άλλη προοπτική διπλωματίας. Πιθανώς και στρατιωτικής διπλωματίας. Με διαφορετικές τακτικές αλλά το ίδιο στόχο. Να ανταποκριθεί στην αποσύνδεση των αμερικανικών εγγυήσεων γιατί είναι αμερικανικές εγγυήσεις και τον λογαριασμό θα τον πληρώσει η Ευρώπη.
Εντωμεταξύ φαίνεται πως οι Ευρωπαίοι συνθηκολογούν μπροστά στη Ρωσία και αυτό θα έχει πολιτικές επιπτώσεις στην Ευρώπη, με ραγδαίες πολιτικές και κυβερνητικές αλλαγές. Δεν φαίνεται να μάθαμε τίποτα από ιστορία. Ούτε ο Τσόρτσιλ δεν θα δεχόταν συνθηκολόγηση. Δεν είναι μόνο ορισμένες Ευρωπαϊκές χώρες που ήδη φέρνουν να είναι φιλορωσικές αλλά και στη μετέπειτα εξέλιξη, όπου σε κάποιες υποδαυλίζει μια μικρή αλλά σημαντική υποστήριξη προς Ρωσία μεριά. Γιατί η προπαγάνδα καλά κρατεί.
Ευρωπαϊκές σύντομες προτάσεις και προοπτικές:
- Η ΕΕ πρέπει να μετατρέψει την PESCO σε πλήρως λειτουργικό μηχανισμό στρατιωτικής ενσωμάτωσης και ανάπτυξης και με πλήρη πρότυπα Ευρώπης.
- Πρέπει να δημιουργηθούν κατά συνέπεια ευρωπαϊκά πρότυπα και να μην ακολουθούν μόνο νατοϊκά. Να είναι συνεργατικά αλλά όχι και αντίγραφα αυτών.
- Πρέπει η κάθε Ευρωπαϊκή χώρα να αναγνωρίζεται για τη βιομηχανία ειδικότητας στον τομέα άμυνας και να μην γίνονται όλες οι βιομηχανίες ταυτόσημες γιατί θα έχουν δυσκολία στο σύνολο της λεγόμενης Ευρωπαϊκής Αμυντικής βιομηχανίας εμπορίου προς το κόσμο.
- Αυτό συνεπάγεται ότι χρειάζεται η Ευρώπη να δημιουργήσει παγκόσμια πολιτική. Να εμπλακεί εμπορικά και πιο ουσιαστικά
- Η δημιουργία μιας «Ευρωπαϊκής Συμμαχίας Ετοιμότητας», με επιχειρησιακή δυνατότητα με ουσιαστικούς αριθμούς και συνέργειες. Αντίδρασης χωρίς ΗΠΑ, είναι κρίσιμη τώρα. Όχι το 2030 με τη βιομηχανία αλλά με το ότι έχουμε ήδη και προσφέρουμε.
- Προτείνεται η υιοθέτηση ενός «Transatlantic Political Risk Observatory», με στόχο και τη μέτρηση πολιτικών αποκλίσεων ΗΠΑ-ΕΕ αλλά και Ρωσίας-ΕΕ και ΕΕ-Κίνας αλλά και της πολιτικής προπαγάνδας. Στο σύνολο (mis-information dis information) πρακτικά.
- Αναθεώρηση των πολιτικών αλληλεγγύης οικονομικής και ανθρώπινης στο ΝΑΤΟ. Ώστε να ενισχυθεί η πορεία της Ευρώπης και των Ευρωπαϊκών χωρών μεγάλων και μικρών μαζί. Χωρίς την εξάρτηση από αμερικανικές πολιτικές διαθέσεις.
Χρειάζεται προσοχή γιατί η Ευρώπη θα πληρώσει το «λογαριασμό».
Ο Πούτιν και το Δόγμα της Προπαγάνδας στη «διαπραγμάτευση που εξελίσσεται»
Καθώς η Δύση προσπαθεί και αναζητά το δρόμο της, η Μόσχα εντείνει τις προσπάθειες παραπληροφόρησης. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν χρησιμοποιεί ένα εξελιγμένο δίκτυο προπαγάνδας, είναι πολιτική Ρασπούτιν. Είναι στηριζόμενο τόσο σε κρατικά μέσα όσο και σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Αρπάζουν την ευκαιρία. Για να δημιουργήσει ρήγματα μεταξύ των Δυτικών χωρών και να διαβρώσει την υποστήριξη προς την Ουκρανία.
Η στρατηγική του Πούτιν θυμίζει σε μεγάλο βαθμό τις τακτικές χειραγώγησης κοινής γνώμης επί Τσάρου Νικολάου Β’, όπου ο Ρασπούτιν κατείχε κεντρικό ρόλο στον έλεγχο πληροφόρησης και επιρροής. Η Ρωσία του 2025 επενδύει σε κυβερνοεπιχειρήσεις, deepfakes και στρατηγική αποσταθεροποίηση μέσω «ελεγχόμενης αλήθειας», επιδιώκοντας την ηθική αποδόμηση του αφηγήματος της Δύσης για τον πόλεμο.
Προοπτικές και Σενάρια (Foresight 2026)
Καθώς το 2025 πλησιάζει προς το τέλος του, η σχέση ΗΠΑ-ΕΕ παραμένει ρευστή. Το αποτέλεσμα της συνάντησης στην Ουάσιγκτον ανέδειξε όχι μόνο τη διαφωνία γύρω από το ουκρανικό μέτωπο αλλά και μια βαθύτερη στρατηγική επανατοποθέτηση και από τις δύο πλευρές.
Σενάριο 1: Οι ΗΠΑ επιλέγουν να αποσύρουν σταδιακά τη στρατιωτική τους βοήθεια, δίνοντας έμφαση στην οικονομική και διπλωματική πίεση προς τη Ρωσία. Η Ευρώπη αναλαμβάνει πλήρως τον αμυντικό συντονισμό και ιδρύει ενισχυμένο ταμείο υποστήριξης για την Ουκρανία.
Σενάριο 2: Συγκρότηση «ειδικού σχήματος ασφαλείας» εκτός ΝΑΤΟ από ΗΠΑ-Ην. Βασίλειο-Πολωνία-Ρουμανία-Ουκρανία, και άλλων τρίτων κρατών, με σκοπό τον έλεγχο των ανατολικών ρωγμών στην Ευρώπη και την αποφυγή διαρροής συγκρούσεων στα Βαλκάνια.
Σενάριο 3: Απρόβλεπτη επαναφορά της ρωσικής πίεσης στην Αρκτική, την Ουκρανία ή ακόμα και την Υπερδνειστερία, με σκοπό τη δημιουργία νέου διαπραγματευτικού μοχλού. Όπως και τη Γεωργία. Ο Πούτιν αξιοποιεί τις εκλογικές εκκρεμότητες σε ΕΕ και ΗΠΑ για να ενισχύσει την επιρροή του. Και θα απαντήσει στο Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν.
Η Ελλάδα, σε όλα τα παραπάνω σενάρια, μπορεί να λειτουργήσει ως χώρα-γέφυρα στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο. Η Ελλάδα, καλείται να διαδραματίσει αναβαθμισμένο ρόλο σε ένα ρευστό γεωστρατηγικό περιβάλλον. Δεν το επιδιώκει ακόμα. Ακολουθεί. Δεν αρκεί αυτό. Επιβιώνει ωστόσο, πολιτικά όποιος φέρνει ουσιαστικές προτάσεις, λύσεις και πρακτικές.
Απαιτείται στρατηγική εμβάθυνση. Ήρθε η ώρα η Ελλάδα να αναγνωρίσει τον πραγματικό της γεωστρατηγικό ρόλο και να ηγηθεί περιφερειακών και διατλαντικών πρωτοβουλιών με σταθερότητα, ρεαλισμό και προοπτική αλλά και να εμβαθύνει και να δημιουργήσει στρατηγικές συμμαχίες, σε ένα πλαίσιο ρευστότητας.
Προτάσεις και Προοπτικές Της Ευρώπης– Foresight 2025–2026
1. Δημιουργία Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στρατηγικής Εγγύησης: Μία ευέλικτη δύναμη ταχείας αντίδρασης υπό ενιαία διοίκηση ΕΕ πιο πρακτικά από σήμερα, χρηματοδοτούμενη κεντρικά και αυτόνομα από το ΝΑΤΟ, με στόχο την παροχή εγγυήσεων σε χώρες όπως η Ουκρανία και η Μολδαβία.
2. Συστράτευση ευρωπαϊκών funds και στρατηγικών αποθεμάτων: Ενοποίηση αμυντικών κονδυλίων και ειδικότητες συμμετοχής στη βιομηχανική ανάπτυξη για να μην υπάρχει το λεγόμενο «duplication of efforts».
3. Ίδρυση «EU Strategic Council on Ukraine»: Διακυβερνητικό σώμα σε επίπεδο ηγετών για άμεσες αποφάσεις σχετικά με στρατιωτική και ενεργειακή στήριξη, με δικαίωμα αυτόματης ενεργοποίησης σε κρίσεις.
4. Ανάπτυξη think-tank foresight cluster με συμμετοχή τον ακαδημαϊκό και πολιτικό κόσμο και δημοσιογραφικό και επιστημονικό, για αξιολόγηση διατλαντικών σεναρίων και προειδοποίηση για στρατηγικές ρωγμές μεταξύ ΕΕ-ΗΠΑ ή εντός ΕΕ. Πώς εξελίσσεται το ΕΕ-Ρωσία γεωστρατηγικά και στο παγκόσμιο ανταγωνιστικό χάρτη.
5. Τέλος, η συγκρότηση ενός ανεξάρτητου ευρωπαϊκού foresight hub, θα επιτρέψει έγκαιρη εκτίμηση ρίσκων και λήψη προληπτικών αποφάσεων με βάση κοινά σενάρια ασφαλείας.
* Ο Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος είναι επικεφαλής του Strategy International think tank και Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας & Στρατηγικής.
