Έχοντας ήδη «διεμβολίσει» τους Τόρις στις περυσινές βουλευτικές εκλογές εκμεταλλευόμενος την εικόνα αποδιάρθρωσης που εξέπεμπαν διαδοχικές κυβερνήσεις των Συντηρητικών, ο λαϊκιστής πρωτεργάτης του Brexit και μεγάλος θαυμαστής του Ντόναλντ Τραμπ, Νάιτζελ Φάρατζ, έρχεται τώρα να τεστάρει τις αντοχές του βρετανικού δικομματισμού στις τοπικές εκλογές της Αγγλίας.
Με τον Φάρατζ να έχει επανέλθει στα ηνία, το πάλαι ποτέ κόμμα του «σκληρού» Brexit, νυν Reform UK, εξασφάλισε το 14,% των ψήφων (και απέσπασε πέντε έδρες) στις κάλπες του Ιουλίου του 2024 που σηματοδότησαν την απόλυτη συντριβή των Τόρις και τη μεγάλη επάνοδο των Εργατικών στην εξουσία μία 15ετία αφότου έπεσαν οι τίτλοι τέλους του «τρίτου δρόμου» του Τόνι Μπλερ.
Έκτοτε, το Reform UK της ριζοσπαστικής δεξιάς έχει δει τα ποσοστά του να εκτινάσσονται στις δημοσκοπήσεις κυμαινόμενα γύρω στο 25%, ξεπερνώντας τους Συντηρητικούς και σε ορισμένες μετρήσεις ακόμη και το κυβερνών κόμμα των Εργατικών. Ο Φάρατζ -που κατέχει πλέον για πρώτη φορά στη μακρά διαδρομή του βουλευτική έδρα στο Ουεστμίνστερ- αναδεικνύεται ως βασικός παράγοντας αμφισβήτησης του ιστορικού διπόλου Εργατικών-Συντηρητικών και στις σημερινές κάλπες προσβλέπει σε μία επίδοση που θα του επιτρέψει θριαμβολογίες περί «πολιτικής επανάστασης».
Λιγότερο από ένα χρόνο αφότου ανήλθαν πανηγυρικά στην εξουσία, οι Εργατικοί του πρωθυπουργού Κίρ Στάρμερ έχουν υποχωρήσει στις δημοσκοπήσεις, το ίδιο και οι Συντηρητικοί υπό τη νέα ηγεσία της Κέμι Μπάντενοκ. Η φθίνουσα δημοτικότητα των δύο κομμάτων που κυβέρνησαν τη Βρετανία καθ’ όλο τον περασμένο αιώνα δημιουργεί «άνοιγμα» για το σχήμα του Φάρατζ, καθώς και τους κεντρώους Φιλελεύθερους Δημοκράτες και τους Πράσινους στις εκλογές που διενεργούνται σήμερα για την ανάδειξη έξι δημάρχων και 1.640 συμβούλων κοινοτήτων, καθώς και για την πλήρωση της βουλευτικής έδρας της περιφέρειας Ράνκορν και Χέλμπι.
Στις τοπικές εκλογές οι μάχες δίνονται κυρίως σε περιοχές που αποτελούν παραδοσιακά προπύργια των Συντηρητικών -ορισμένες από τις κομητείες αυτές, όπως του Ντέβον και του Λεϊτσεστερσάιρ, βρίσκονται στα χέρια των Τόρις εδώ και μία 20ετία. Αυτές τις αναμετρήσεις στη λεγόμενη «βαθιά Αγγλία» είναι που το Reform UK δεν πρέπει να χάσει εάν θέλει να συνεχίσει να διατείνεται ο Φάρατζ πως το κόμμα του και όχι οι Τόρις είναι «η αντιπολίτευση στην κυβέρνηση των Εργατικών», σημειώνει σε ανάλυσή της στην επιθεώρηση The Conversation η Δρ Χάνα Μπάντινγκ. Σημαντικές πιθανότητες δίνουν οι δημοσκοπήσεις στο Reform UK να «υφαρπάξει» και από τους Εργατικούς τη βουλευτική έδρα στο Ράνκρον και Χέλσμπι, βιομηχανική πόλη της βορειοδευτικής Αγγλίας, αλλά και να επικρατήσει σε τουλάχιστον δύο από τις δημαρχιακές κούρσες.
Η σημασία των σημερινών εκλογών είναι αδιαμφισβήτητη, ωστόσο η «ανάγνωση» των αποτελεσμάτων είναι περίπλοκη και χρειάζεται προσοχή για να μην εξαχθούν εσφαλμένα συμπεράσματα, επισημαίνει από πλευράς της η καθηγήτρια Τζέιν Γκριν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Το αν το Reform UK μπορεί να μετατρέψει την τοπική του δυναμική σε εθνική επιρροή, να διευρύνει το ακροατήριό του και να επιβιώσει των εσωτερικών του αντιφάσεων, θα φανεί το επόμενο διάστημα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το πολιτικό σκηνικό της Βρετανίας βρίσκεται σε φάση αναδιάταξης, με τον Νάιτζελ Φάρατζ να διαδραματίζει ρόλο-κλειδί στη διαμόρφωση των εξελίξεων. Το κατά πόσο αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρές ρωγμές στον δικομματισμό ή σε ανασύνταξη των παραδοσιακών κομμάτων, παραμένει ανοιχτό ερώτημα με τις σημερινές κάλπες να αποτελούν την πρώτη μεγάλη δοκιμασία αυτής της νέας εποχής.
Οι τοπικές εκλογές σε κάθε περίπτωση ευνοούν τα μικρότερα κόμματα, καθώς οι ψηφοφόροι αισθάνονται μεγαλύτερη ελευθερία να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους χωρίς να τίθεται εθνικό διακύβευμα. Παράλληλα, οι κυβερνώντες παραδοσιακά υφίστανται φθορά σε ενδιάμεσες εκλογικές αναμετρήσεις. Η Τζέιν Γκριν υπογραμμίζει τέσσερις βασικές προκλήσεις για το Reform UK:
Μετατροπή ψήφων σε έδρες: Το πλειοψηφικό σύστημα της Βρετανίας ευνοεί τα κόμματα που μπορούν να συγκεντρώσουν ψήφους σε συγκεκριμένες περιφέρειες. Οι τοπικές επιτυχίες δεν μεταφράζονται αυτόματα σε κοινοβουλευτική ισχύ.
Διεύρυνση εκλογικής βάσης: Το Reform UK αντλεί κυρίως από δεξαμενές της δεξιάς και ψηφοφόρους που στήριξαν το Brexit. Ωστόσο, δυσκολεύεται να προσελκύσει κεντρώους ή πρώην ψηφοφόρους των Εργατικών, ενώ παρουσιάζει χαμηλή απήχηση στις γυναίκες.
Διαφορά τοπικών και εθνικών εκλογών: Τα μικρότερα κόμματα συχνά υπεραποδίδουν σε τοπικό επίπεδο, χωρίς αυτό να αποτελεί ασφαλή δείκτη για εθνικές εκλογές.
Διπλή επίδραση στο πολιτικό σκηνικό: Το Reform UK αφαιρεί ψήφους κυρίως από τους Συντηρητικούς, διευκολύνοντας έτσι τους Εργατικούς να διατηρήσουν έδρες, αλλά ταυτόχρονα δυσκολεύεται να απειλήσει ευθέως την κυριαρχία τους.
Καθώς τόσο όσο το κυβερνών Εργατικό Κόμμα του Κιρ Στάρμερ, όσο και οι Συντηρητικοί της Κέμι Μπάντενοκ χάνουν έδαφος, με τους ψηφοφόρους να αναζητούν εναλλακτικές σε μια περίοδο γενικευμένης απογοήτευσης, ο Νάιτζελ Φάρατζ κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα: Επενδύει στη λαϊκή δυσαρέσκεια για το πολιτικό κατεστημένο, την οικονομική στασιμότητα και το μεταναστευτικό.
Όμως δεν είναι σαφές πώς θα αποδώσει μακροπρόθεσμα το εν εξελίξει εγχείρημά του να μετασχηματίσει το Reform UK σε κόμμα εξουσίας και να μη χάσει παράλληλα το αντισυστημικό «πλεονέκτημα». Για ένα κόμμα που έχει επενδύσει μέχρι στιγμής μόνο στη λαϊκιστική δημαγωνία θα είναι επίσης τεράστια πρόκληση το να αναλάβει σε τοπικό επίπεδο θέσεις εξουσίας, καθώς εκεί θα χρειαστούν πράξεις και όχι κορόνες. Το σύνθημα «Η Βρετανία είναι διαλυμένη» θα χρειαστεί επαναπροσαρμογή και οι εκλεγμένοι σύμβουλοι θα πρέπει να αρχίσουν να αποδεικνύουν ότι «επισκευάζουν» τη χώρα.
Πάντως, η σταδιακή αναμόρφωση του κόμματος είναι εμφανής: το Reform UK διαθέτει πλέον γραφεία στο Ουεστμίνστερ, επαγγελματικό επιτελείο και αυξανόμενη χρηματοδότηση. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το κόμμα έχει προσελκύσει δεκάδες πρώην στελέχη και υποστηρικτές των Συντηρητικών, εκμεταλλευόμενο τη βαθιά κρίση στους κόλπους των Τόρις. Έχουν απομακρυνθεί ακραίες φωνές για να καταστεί το κόμμα ελκυστικό σε ευρύτερες δεξαμενές ψηφοφόρων και έχουν τραβηχτεί διαχωριστικές γραμμές από την εθνολαϊκιστική AfD και την Εθνική Συσπείρωση της Μαρίν Λεπέν. Το ίδιο το Reform UK έχει απειλήσει με νομικές ενέργειες μέσα ενημέρωσης που το χαρακτηρίζουν ακροδεξιό. Το 2024, το BBC αναγκάστηκε να αποσύρει ανάλογο χαρακτηρισμό και να ζητήσει συγγνώμη, μετά από παρέμβαση των νομικών εκπροσώπων του κόμματος.
Το νέο «look» συνοδεύεται όμως και από εσωτερικές συγκρούσεις και ολοένα και μεγαλύτερες επικρίσεις για τον προσωποπαγή χαρακτήρα του που ενσαρκώνεται στο μότο του επικεφαλής του ότι «Reform σημαίνει Φάρατζ και Φάρατζ σημαίνει Reform». Ο Νάιτζελ Φάρατζ αντλεί εδώ και χρόνια έμπνευση από τον Ντόναλντ Τραμπ με τον οποίο διατηρεί στενές σχέσεις, όμως ο Τραμπ της δεύτερης αυτής θητείας απέχει μακράν από το να ευνοεί το Ηνωμένο Βασίλειο και ίσως όχι σε τοπικό επίπεδο, αλλά σε εθνικό και αναλόγως του πώς θα εξελιχθεί η διατλαντική σχέση, αυτό θα μπορούσε να αποδειχθεί δίκοπο μαχαίρι -μία ικανή πρώτη γεύση έδωσε η νίκη του Μαρκ Κάρνεϊ στον Καναδά.
Κατά τους πολιτικούς αναλυτές, όσον αφορά τους Εργατικούς θα είναι η απουσία κερδών, παρά οι απώλειες, που θα πρέπει να προκαλέσει τη μεγαλύτερη ανησυχία στο κυβερνών κόμμα. Όσον αφορά το στρατόπεδο των Συντηρητικών εκτιμάται ότι εάν λάβουν πιο μόνιμο χαρακτήρα οι σημερινές πολιτικές τάσεις προβάλλει πιθανώς στον ορίζοντα μία συμμαχία Τόρις και Reform UK για να κατακτήσουν την εξουσία στις επόμενες βουλευτικές εκλογές που είναι κανονικά προγραμματισμένες για το 2029 -σενάριο που ο νυν πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ έχει δηλώσει πως θα αποτελούσε «τραγωδία για τη Βρετανία».
