Η 10η Τριμερής Σύνοδος Κορυφής Ισραήλ–Ελλάδας–Κύπρου που πραγματοποιήθηκε στην Ιερουσαλήμ στις 22 Δεκεμβρίου 2025 σηματοδότησε μία κρίσιμη μετάβαση: από μια περιφερειακή σύμπραξη σε μια δομή στρατηγικής ευθυγράμμισης. Ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης τόνισε ρητά «την προστιθέμενη αξία του σχήματος 3+1 με τις Ηνωμένες Πολιτείες, υπογραμμίζοντας ότι ενισχύει την τριμερή συνεργασία μας και την ευθυγραμμίζει με την ευρύτερη περιφερειακή αρχιτεκτονική».
Η αναφορά αυτή αποκαλύπτει μια διάσταση που συχνά υποτιμάται στη δημόσια συζήτηση: οι ΗΠΑ, χωρίς να κάθονται επισήμως στο τραπέζι της τριμερούς, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της στρατηγικής της. Το ερώτημα που τίθεται δεν αφορά το αν υπάρχει αμερικανική επιρροή, αλλά το πώς αυτή λειτουργεί χωρίς θεσμική ενσωμάτωση.
Το τριμερές ως γεωπολιτικό εργαλείο και όχι απλή περιφερειακή σύμπραξη
Η έννοια του «3+1» στη διεθνή διπλωματία
Τα σχήματα «3+1» ή minilaterals αποτελούν ευέλικτους μηχανισμούς συνεργασίας μεταξύ μικρού αριθμού κρατών που μοιράζονται κοινούς στόχους. Σε αντίθεση με τους τυπικούς πολυμερείς οργανισμούς ή τις στρατιωτικές συμμαχίες, τα minilaterals επιτρέπουν ευελιξία χωρίς τις δεσμεύσεις μιας συνθήκης αμοιβαίας άμυνας.
Παραδείγματα από την περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού προσφέρουν ένα συγκριτικό πλαίσιο. Το Quad (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ινδία, Αυστραλία) εστιάζει στην παροχή δημόσιων αγαθών και στην οικοδόμηση τάξης, ενώ το AUKUS (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία) επικεντρώνεται στην αποτροπή μέσω αμυντικής-τεχνολογικής συνεργασίας. Και τα δύο λειτουργούν ως «στρατηγικά minilaterals» που αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις του στρατηγικού ανταγωνισμού σε πολλαπλούς τομείς: στρατιωτικό, αμυντικό, οικονομικό, τεχνολογικό.
Το τριμερές Ισραήλ–Ελλάδας–Κύπρου εντάσσεται σε αυτή τη λογική: δεν αποτελεί τυπική συμμαχία, αλλά ένα «στρατηγικό minilateral» που εξυπηρετεί συγκεκριμένους στόχους ενεργειακής ασφάλειας, θαλάσσιας ασφάλειας και αντιμετώπισης περιφερειακών προκλήσεων.
Η αμερικανική επιρροή χωρίς θεσμική συμμετοχή
Ιστορική εμπλοκή των ΗΠΑ (2016–σήμερα)
Η επίσημη εμπλοκή των ΗΠΑ στο τριμερές σχήμα χρονολογείται από το 2019. Στην 6η Τριμερή Σύνοδο Κορυφής (Μάρτιος 2019), ο Υπουργός Εξωτερικών Mike Pompeo συμμετείχε, καθιστώντας τη σύνοδο τετραμερή. Η κοινή δήλωση που ακολούθησε ανέφερε: «Ο Υπουργός Pompeo υπογράμμισε την υποστήριξη των ΗΠΑ στον τριμερή μηχανισμό που έχει δημιουργηθεί από το Ισραήλ, την Ελλάδα και την Κύπρο, σημειώνοντας τη σημασία της αυξημένης συνεργασίας».
Η υποστήριξη του Κογκρέσου θεσμοθετήθηκε με τον Eastern Mediterranean Security and Energy Partnership Act του 2019, ο οποίος ήρε την απαγόρευση πωλήσεων όπλων προς την Κυπριακή Δημοκρατία, εξουσιοδότησε τη δημιουργία του United States–Eastern Mediterranean Energy Center και προέβλεψε τη χρηματοδότηση προγραμμάτων στρατιωτικής εκπαίδευσης για την Ελλάδα και την Κύπρο.
Ο νόμος αναγνώριζε ρητά ότι «οι χώρες Ισραήλ, Ελλάδα και Κύπρος συμμετέχουν σε κρίσιμους τριμερείς διαλόγους για τη βελτίωση της συνεργασίας σε θέματα ενέργειας και ασφάλειας» και ότι «ο Υπουργός Pompeo συμμετείχε στην τριμερή σύνοδο στις 20 Μαρτίου 2019».
Πρόσφατη επανενεργοποίηση του 3+1
Τον Νοέμβριο 2025, η υπουργική σύνοδος «3+1 Energy Ministerial» στην Αθήνα σηματοδότησε την επανενεργοποίηση του σχήματος. Οι υπουργοί Ενέργειας των τεσσάρων χωρών, συμπεριλαμβανομένων των συμπροέδρων του National Energy Dominance Council των ΗΠΑ, «επιβεβαίωσαν τη δέσμευσή τους για την προώθηση της ενεργειακής ασφάλειας και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο». Το State Department ανακοίνωσε ότι η επόμενη υπουργική σύνοδος θα πραγματοποιηθεί στην Ουάσιγκτον το δεύτερο τρίμηνο του 2026.
Το «3+1» ως μηχανισμός ισορροπίας στην Ανατολική Μεσόγειο
Γιατί οι ΗΠΑ δεν κάθονται επισήμως στο τραπέζι
Η απουσία τυπικής αμερικανικής συμμετοχής δεν είναι τυχαία. Σύμφωνα με ανάλυση του Center for Strategic and International Studies (CSIS), «οι ΗΠΑ πρέπει να επιδιώξουν να αναπροσδιορίσουν τη θεση της Τουρκία στη Δύση, ενώ παράλληλα ενισχύουν τις διμερείς σχέσεις με τα παράκτια κράτη της Ανατολικής Μεσογείου». Η Τουρκία παραμένει σύμμαχος του ΝΑΤΟ, γεγονός που δημιουργεί διπλωματικούς περιορισμούς.
Το think tank Atlantic Council έχει επισημάνει ότι «για να ηγηθεί μιας επιτυχημένης διαπραγματευτικής διευθέτησης, οι ΗΠΑ πρέπει να λειτουργήσουν ως αμερόληπτος μεσολαβητής. Ωστόσο, σε αντίθεση με την ουδέτερη προσέγγισή τους στα θαλάσσια ζητήματα μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ, η Ουάσιγκτον έχει ήδη υιοθετήσει τη θέση Ελλάδας και Κύπρου».
Η τυπική απουσία επιτρέπει στις Ηνωμένες Πολιτείες να διατηρούν λειτουργικά κανάλια επικοινωνίας με την Τουρκία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, να αποφεύγουν τη δημιουργία της εντύπωσης μιας άμεσης αντιτουρκικής συμμαχίας και, παράλληλα, να ενισχύουν την αυτονομία των τριών χωρών χωρίς να τις καθιστούν πλήρως εξαρτημένες από την αμερικανική καθοδήγηση.
Η σύγκλιση στρατηγικών συμφερόντων
Η ευθυγράμμιση με τα αμερικανικά συμφέροντα είναι εμφανής σε πολλαπλούς τομείς:
Ενέργεια: Ο νόμος του 2019 εξουσιοδότησε τη δημιουργία του Eastern Mediterranean Energy Center για τη διευκόλυνση ενεργειακής συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ, Ισραήλ, Ελλάδας και Κύπρου. Η πρόσφατη υπουργική σύνοδος του Νοεμβρίου 2025 τόνισε τη σημασία του διαδρόμου IMEC (India-Middle East-Europe Corridor).
Ανάσχεση ρωσικής και κινεζικής επιρροής: Σύμφωνα με το CSIS, «η αμερικανική εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας στην περιοχή οργανώνεται σύμφωνα με μια διπλή στρατηγική εξισορρόπησης έναντι Ρωσίας και Κίνας». Η κοινή δήλωση του Νοεμβρίου 2025 καταδίκασε ρητά «τις ρωσικές προσπάθειες παράκαμψης των κυρώσεων πετρελαίου».
Θαλάσσια ασφάλεια και υποδομές: Η 10η Τριμερής Σύνοδος δεσμεύτηκε για «ενίσχυση της συνεργασίας στη διαφύλαξη θαλάσσιων οδών και κρίσιμων υποδομών έναντι αναδυόμενων απειλών» και καλωσόρισε τη δημιουργία του Maritime Cybersecurity Center of Excellence στην Κύπρο.
Η διπλωματική γλώσσα των κοινών ανακοινωθέντων
Η ανάλυση των λέξεων-κλειδιών της κοινής διακήρυξης της 10ης Συνόδου αναδεικνύει χαρακτηριστικές διατυπώσεις που επιβεβαιώνουν τόσο τη στρατηγική σημασία του σχήματος 3+1 με τη συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών και το άνοιγμα προς άλλους ομοϊδεάτες εταίρους, όσο και τη θεώρηση της περιοχής ως ευρισκόμενης σε ιστορική καμπή, με τη δυνατότητα να εγκαινιάσει μια νέα εποχή σταθερότητας, ευημερίας και συνεργασίας που εκτείνεται από την Ινδία, μέσω της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου, έως την Ευρώπη.
Αυτές οι αναφορές ευθυγραμμίζονται με τη στρατηγική IMEC που ανακοινώθηκε στη Σύνοδο G20 το 2023. Το πρόσφατο Eastern Mediterranean Gateway Act που κατατέθηκε στο Κογκρέσο αναγνωρίζει ρητά «τη σημασία διπλωματικών πρωτοβουλιών όπως το σχήμα Greece-Cyprus-Israel-US «3+1»» και καλεί τις ΗΠΑ «να διατηρήσουν ηγετικό ρόλο σε αυτές τις διπλωματικές πρωτοβουλίες».
Τι σημαίνει αυτό για Ελλάδα και Κύπρο
Για την Ελλάδα, το τριμερές προσφέρει στρατηγικό βάθος και διαφοροποίηση συμμαχιών. Όπως επισημαίνει το Foundation for Defence of Democracies, «η Ουάσιγκτον έχει αυξήσει την εμπλοκή της στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης της χρήσης ελληνικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων και λιμένων».
Για την Κύπρο, η προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ το 2026 αναμένεται να ενισχύσει τη θέση της ως «γέφυρα» μεταξύ ΕΕ και Ανατολικής Μεσογείου. Η κοινή διακήρυξη χαιρετίζει την προσεχή κυπριακή προεδρία ως «ευκαιρία ενίσχυσης των δεσμών με τη Νότια Γειτονία».
Ωστόσο, υπάρχουν και κίνδυνοι. Το CSIS έχει επισημάνει ότι «η τουρκική εξαίρεση έχει οδηγήσει την Άγκυρα να αντιλαμβάνεται αυτές τις πρωτοβουλίες ως προσπάθεια απομόνωσής της στην περιοχή». Η ισορροπία μεταξύ στρατηγικής ευθυγράμμισης και αποφυγής κλιμάκωσης παραμένει κρίσιμη.
Τα διαθέσιμα στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι το σχήμα «3+1» λειτουργεί ως μηχανισμός έμμεσης αμερικανικής εμπλοκής στην Ανατολική Μεσόγειο. Η νομοθετική υποστήριξη του Κογκρέσου, οι επίσημες δηλώσεις του State Department και η συμμετοχή υψηλόβαθμων αξιωματούχων στις υπουργικές συνόδους τεκμηριώνουν αυτή την αξιολόγηση.
Το τριμερές έχει εξελιχθεί από διπλωματική διαδικασία σε στρατηγική πλατφόρμα, αλλά δεν αποτελεί τυπική συμμαχία. Όπως σημειώνει το Strategy International, «η 10η τριμερής σύνοδος σηματοδοτεί ότι αυτό το σχήμα έχει προχωρήσει πέρα από την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και προς τη δομική στρατηγική ευθυγράμμιση».
Τι γνωρίζουμε με βεβαιότητα – Τι παραμένει ανοιχτό
Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει σαφής διάκριση μεταξύ επιβεβαιωμένων γεγονότων και ανοιχτών ζητημάτων.
Επιβεβαιωμένα γεγονότα: Ο Υπουργός Εξωτερικών Mike Pompeo συμμετείχε στην 6η Τριμερή Σύνοδο τον Μάρτιο του 2019, προσδίδοντάς της τετραμερή χαρακτήρα. Ο Eastern Mediterranean Security and Energy Partnership Act ψηφίστηκε τον Δεκέμβριο του 2019. Η υπουργική σύνοδος «3+1» πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 2025. Η 10η Τριμερής Σύνοδος επανέλαβε ρητά τη σημασία του σχήματος 3+1.
Ανοιχτά ζητήματα: Ο πραγματικός βαθμός επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών στη διαμόρφωση της ατζέντας των τριμερών συνόδων πέραν των δημοσιοποιημένων στοιχείων παραμένει ασαφής. Η ακριβής ισορροπία μεταξύ αμερικανικής στρατηγικής εξισορρόπησης έναντι της Τουρκίας και της διατήρησης της συνοχής του ΝΑΤΟ αποτελεί ανοιχτό ερώτημα. Η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του σχήματος υπό συνθήκες ενδεχόμενης μεταβολής της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής επίσης δεν είναι προκαθορισμένη.
*Ο Γιαακώβ Χαλιώτης είναι Ελληνοκύπριος Εβραίος, με καταγωγή επίσης από την Κεφαλονιά, μέλος του Διπλωματικού Σώματος του Παγκόσμιου Εβραϊκού Συνεδρίου (WJC) και διαμένει σήμερα στο Λονδίνο. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κύπρο. Ειδικεύεται στην αντιμετώπιση του αντισημιτισμού και της αντισιωνιστικής ρητορικής, με ενεργή παρουσία στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ελλάδα, την Κύπρο, καθώς και σε διεθνή διπλωματικά fora.
Διαθέτει μακρά εμπειρία στον τομέα της στρατηγικής επικοινωνίας και της δημόσιας διπλωματίας, εκπροσωπώντας τις φωνές της εβραϊκής διασποράς και προωθώντας τον διαθρησκευτικό διάλογο και την κοινωνική συνοχή. Έχει εργαστεί σε διάφορους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων το Υπουργείο Παιδείας του Ηνωμένου Βασιλείου ως Chief Social Media Officer και στη Shell ως Global Brand Analytics Lead. Πρόσφατα ίδρυσε στο Λονδίνο τον οργανισμό Group of Verified Intelligence.
