Ακόμη κι αν η Δύση «κερδίσει» την Ουκρανία, κινδυνεύει να χάσει τον 21ο αιώνα. Αυτή η παράδοξη πρόταση γίνεται κατανοητή όταν εξετάσουμε πώς η σύγχρονη γεωπολιτική έχει παρερμηνεύσει το κλασικό μάθημα του Θουκυδίδη και αγνοήσει τη στρατηγική ευφυΐα του Henry Kissinger.
Η λανθασμένη εφαρμογή της «Παγίδας του Θουκυδίδη»
Η σύγχρονη στρατηγική σκέψη έχει εμμονή με την έννοια της «παγίδας του Θουκυδίδη», προβάλλοντάς την ως αναπόφευκτη σύγκρουση μεταξύ κυρίαρχης και ανερχόμενης δύναμης. Συνήθως, αυτό ερμηνεύεται ως η επικείμενη αναμέτρηση ΗΠΑ - Κίνας. Όμως αυτή η γραμμική προσέγγιση αποτελεί θεμελιώδη παρανόηση τόσο του ιστορικού μαθήματος του Πελοποννησιακού Πολέμου όσο και της σημερινής πολυπολικής πραγματικότητας.
Ο Θουκυδίδης δεν περιέγραψε απλώς μια σύγκρουση. Ανέλυσε πώς η εμμονή δύο μεγάλων δυνάμεων με την αμοιβαία καταστροφή τους οδήγησε στην άνοδο μιας τρίτης - της Μακεδονίας. Η αληθινή «παγίδα» δεν ήταν η σύγκρουση per se, αλλά η στρατηγική τύφλωση που επέτρεψε σε έναν εξωτερικό παράγοντα να επωφεληθεί από την αμοιβαία εξάντληση των πρωταγωνιστών.
Η σημερινή παρερμηνεία
Σήμερα, η Δύση έχει πέσει ακριβώς σε αυτή την παγίδα. Η πραγματική εφαρμογή του μοτίβου του Θουκυδίδη δεν είναι η σχέση ΗΠΑ - Κίνας, αλλά η σύγκρουση Δύσης-Ρωσίας, με την Κίνα στον ρόλο της Μακεδονίας του Φιλίππου.
Ενώ ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύουν τεράστιους πόρους και πολιτικό κεφάλαιο στην ουκρανική σύγκρουση - μια κατ' ουσίαν περιφερειακή διαμάχη που αφορά τη ρωσική νοσταλγία για χαμένη αυτοκρατορία - η Κίνα κινείται μεθοδικά για να εκμεταλλευτεί αυτή τη διασπορά προσοχής.
Το Πεκίνο ακολουθεί την αρχαία κινεζική στρατηγική του «καθήμενου τίγρη που παρακολουθεί τη μάχη των λεοπαρδάλεων». Παρέχει επαρκή στήριξη στη Ρωσία για να διατηρήσει τη σύγκρουση, ενώ ταυτόχρονα επεκτείνει την επιρροή του σε Αφρική, Λατινική Αμερική και Ασία. Δημιουργεί εναλλακτικούς οικονομικούς θεσμούς, ενισχύει το yuan ως εναλλακτικό αποθεματικό νόμισμα, και χτίζει τεχνολογικές συμμαχίες με τον «Παγκόσμιο Νότο».
Ο Κίσινγκερ πέθανε
Ο Henry Kissinger, που πέθανε το 2023 σε ηλικία 100 ετών, είχε καταλάβει κάτι που φαίνεται να διαφεύγει από ορισμένους αναλυτές: η γεωπολιτική δεν είναι παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος μεταξύ δύο παικτών. Το 1972, με τη διπλωματική του επαφή με τη Μαοϊκή Κίνα, ο Kissinger εκμεταλλεύτηκε τις σινο-σοβιετικές εντάσεις για να δημιουργήσει μια στρατηγική ισορροπία που τελικά οδήγησε στην αποσταθεροποίηση της ΕΣΣΔ.
Το παράδοξο είναι ότι σήμερα οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη από έναν ανάποδο «άνοιγμα»: όχι προς την Κίνα για να απομονώσουν τη Ρωσία, αλλά προς τη Ρωσία για να περιορίσουν την Κίνα - ή ακόμα καλύτερα, προς την Κίνα για να αποφύγουν την περαιτέρω κλιμάκωση με τη Ρωσία.
Το χρονικό παράθυρο
Η ευκαιρία για έναν τέτοιο στρατηγικό αναπροσανατολισμό υπάρχει, αλλά το χρονικό παράθυρο κλείνει. Η Κίνα, παρά τη ρητορική περί «ειρηνικής ανόδου», δεν επιθυμεί έναν δεύτερο εχθρό ενώ αντιμετωπίζει εσωτερικές οικονομικές προκλήσεις. Οι ΗΠΑ, από την άλλη, αρχίζουν να συνειδητοποιούν το κόστος της «πολλαπλής μετωποποίησης» - της ταυτόχρονης αντιμετώπισης Ρωσίας στην Ευρώπη, Κίνας στον Ειρηνικό, Ιράν στη Μέση Ανατολή.
Μια σινο-αμερικανική συνεννόηση θα μπορούσε να λάβει τη μορφή «σφαιρών επιρροής» - η Κίνα να αναγνωριστεί ως ηγεμονική δύναμη στην Ασία, με αντάλλαγμα την αμερικανική κυριαρχία στον Ατλαντικό και τον περιορισμό των κινεζικών φιλοδοξιών σε άλλες περιοχές. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να στοχεύσει σε τακτικής διάρκειας συνεργασία σε κρίσιμα ζητήματα όπως η διαχείριση μιας πιθανής ρωσικής αποσταθεροποίησης ή η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Το μάθημα της ιστορίας
Η ιστορία επαναλαμβάνεται όχι ως τραγωδία ή φάρσα, αλλά ως στρατηγικό λάθος. Όπως η Αθήνα και η Σπάρτη δεν είδαν τη μακεδονική απειλή λόγω της αμοιβαίας εμμονής τους, έτσι και σήμερα η δυτική εμμονή με τη ρωσική «αναθεωρητικότητα» μπορεί να αποδειχθεί στρατηγικά τυφλή απέναντι στην πραγματική γεωπολιτική ανακατανομή που συμβαίνει.
Η «νίκη» στην Ουκρανία μπορεί να αποδειχθεί Πύρρειος, αν το κόστος της είναι η παραχώρηση του 21ου αιώνα στο Πεκίνο. Ο Θουκυδίδης θα το καταλάβαινε αυτό. O Kissinger σίγουρα το είχε καταλάβει.
