Η τρέχουσα ανάφλεξη μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν προκλήθηκε από αιματηρή επίθεση σε τουρίστες στο Παχαλγκάμ του ινδικού τμήματος του Κασμίρ στις 22 Απριλίου. Η τρομοκρατική αυτή ενέργεια αποδίδεται στην Lashkar-e-Taiba, θρησκευτική και παραστρατιωτική οργάνωση, για την οποία υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι χρησιμοποιείται από την κυβέρνηση του Πακιστάν. Το ιδεολογικό υπόβαθρο του «Στρατού των Καθαρών», όπως μεταφράζεται το όνομα της οργάνωσης, παραπέμπει σε σταυροφορία κατά του ινδουισμού, αλλά και κατά της Δύσης.
Η απάντηση της Ινδίας ήρθε δύο εβδομάδες αργότερα, στις 7 Μαΐου, με την εμπλοκή της πολεμικής αεροπορίας της σε στοχευμένα πλήγματα κατά υποδομών τρομοκρατικών οργανώσεων στο έδαφος του Πακιστάν. Όπως αναμενόταν, έχει ανεβεί επικίνδυνα η ένταση μεταξύ των αιώνιων εχθρών στην Νότια Ασία και οι χειρότεροι φόβοι σχετίζονται με το πυρηνικό οπλοστάσιο των δύο χωρών.
Λογική των ινδικών αντιποίνων
Η Ινδία έχει δεχθεί πολλές τρομοκρατικές επιθέσεις προερχόμενες από το Πακιστάν και αναγκάζεται συνεχώς να αναβαθμίζει τις άμυνές της. Μια προσεκτική ματιά στον μακάβριο κατάλογο αυτών των συμβάντων δείχνει την σταθερή κλιμάκωση στις απαντήσεις που καλείται να δίνει κάθε φορά το Νέο Δελχί.
To 2001 πραγματοποιήθηκαν δύο τρομοκρατικές επιθέσεις σε ινδικούς πολιτειακούς θεσμούς - τόσο στη Βουλή του ινδικού τμήματος του Κασμίρ, όσο και στην ομοσπονδιακή Βουλή της χώρας. Ως απάντηση, η Ινδία απέστειλε ενισχυμένες ένοπλες δυνάμεις στο δικό της τμήμα του διαφιλονικούμενου Κασμίρ.
Ακολούθησε το μακελειό στο Μουμπάι (Βομβάη) το 2008, με 166 θύματα. Εκείνη την εποχή, η ινδική κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον μετριοπαθή Manmohan Singh, επέδειξε αυτοσυγκράτηση και δεν ανταπέδωσε το χτύπημα με στρατιωτικά μέσα.
Το 2016, μετά τον θάνατο 19 Ινδών στρατιωτών στην πόλη Ούρι του ινδικού Κασμίρ, η Ινδία προέβη σε επιλεκτικά πλήγματα κατά μήκος της Γραμμής Ελέγχου στοχεύοντας βάσεις των πακιστανικών παραστρατιωτικών ομάδων.
Το 2019, μετά τον θάνατο 40 εφέδρων αστυνομικών λόγω βομβιστικής επίθεσης στην περιοχή Πουλουάμα, πάντα στο ινδικό Κασμίρ, το Νέο Δελχί απάντησε με αεροπορική επιδρομή εντός της επικράτειας του Πακιστάν.
Τα πλήγματα της Ινδίας στις 7 Μαΐου αποτελούν την πλέον αποφασιστική απάντηση στην τρομοκρατία του Πακιστάν μέχρι στιγμής και υποδηλώνουν αλλαγή της στρατηγικής της. Είναι ενδεικτική η επιλογή των εννέα τοποθεσιών για το πρώτο κύμα των ινδικών πληγμάτων - στο στόχαστρο δεν ήταν μόνο το πακιστανικό Κασμίρ, αλλά επελέγησαν στόχοι κοντά στο Ισλαμαμπάντ και την Λαχώρη, όπως και στο Μπαχαβαλπούρ βαθιά στο κεντρικό Πακιστάν.
Με άλλα λόγια, το Νέο Δελχί δεν τα έβαλε μόνο με εξτρεμιστικές οργανώσεις στο Κασμίρ που υποτίθεται ότι δεν υπόκεινται στον έλεγχο του Ισλαμαμπάντ, αλλά στόχευσε στο ίδιο το κράτος του Πακιστάν, καθιστώντας το υπεύθυνο για την τρομοκρατική επίθεση της 22ας Απριλίου. Σημειώνεται, πάντως, ότι η Ινδία έβαλε κατά συγκεκριμένων στρατιωτικών και παραστρατιωτικών εγκαταστάσεων με «χειρουργικά πλήγματα», προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν τυχόν θύματα στον άμαχο πληθυσμό του Πακιστάν.
Δύο είναι οι τάσεις που διαφαίνονται στην εξελισσόμενη στρατηγική της Ινδίας. Πρώτον, η κυβέρνηση του Narendra Modi δείχνει όλο και μικρότερη ανοχή στα τρομοκρατικά πλήγματα και τηρεί πολύ πιο σκληρή στάση έναντι του Πακιστάν απ’ ό,τι οι προηγούμενες κυβερνήσεις του Κογκρέσου. O Modi πάντοτε εξέφραζε το ινδουιστικό εθνικιστικό δόγμα Hindutva που αποτυπώνεται στην ιδεολογία του κυβερνώντος κόμματος Bharatiya Janata Party (BJP). Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το 2002, επί των ημερών του ως κυβερνήτη της πολιτείας Gujarat, σημειώθηκαν οι πιο αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ μουσουλμάνων και ινδουιστών στην νεότερη ιστορία της χώρας.
Δεύτερον, τα τελευταία χρόνια η Ινδία έχει διανύσει μεγάλη απόσταση ως προς την οικονομική της ανάπτυξη, όπως και ως προς το διεθνές βάρος της. Έχει ξεπεράσει την Κίνα πληθυσμιακά, αναπτύσσεται με υψηλούς ρυθμούς και αναμένεται μέχρι το 2030 να αναρριχηθεί στην τρίτη θέση παγκοσμίως ως προς το Ονομαστικό Aκαθάριστο Eθνικό Προϊόν (ΑΕΠ), πίσω μόνο από τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Επίσης, η Ινδία σημειώνει πρόοδο σε πολλούς τομείς αιχμής που απαιτούν τεχνολογικές καινοτομίες. Με στρατιωτικές δαπάνες ύψους 86 δισ. δολαρίων, η Ινδία κατατάσσεται πέμπτη παγκοσμίως σ’ αυτόν τον δείκτη. Ενώ παραμένουν οι τρομακτικές κοινωνικές ανισότητες και η Ινδία είναι ακόμη αναπτυσσόμενη χώρα, έχει πολύ καλύτερες προοπτικές από το γειτονικό Πακιστάν.
Σε δύσκολη θέση το Ισλαμαμπάντ
Ο πακιστανικός στρατός που κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της χώρας από την ίδρυσή της το 1947, δεν μπορεί να αφήσει αναπάντητα τα ινδικά στρατιωτικά πλήγματα, όπως και άλλα αντίποινα που έχει εξαγγείλει το Νέο Δελχί. Σημαντικό ρόλο στη στάση του Ισλαμαμπάντ διαδραματίζει η θεσμική μνήμη του πακιστανικού στρατού που είναι ο ισχυρότερος πυλώνας εξουσίας στη χώρα.
Σημειώνεται ότι το 1999 το Πακιστάν υπέστη ήττα στη βραχύβια σύρραξη στο Kargil του ινδικού Κασμίρ κι αυτό οδήγησε στο πραξικόπημα του στρατηγού Pervez Musharraf, ο οποίος ανέτρεψε τον τότε πρωθυπουργό Nawaz Sharif. Ο αδελφός του και νυν πρωθυπουργός Shahbaz Sharif γνωρίζει πολύ καλά πως η παραμικρή ένδειξη αδυναμίας ή διαλλακτικότητας από την πλευρά του μπορεί να τού στοιχίσει τη θέση του.
Εάν, λοιπόν, η Ινδία του Narendra Modi ολοένα και περισσότερο έχει την αίσθηση της ισχύος και δεν διστάζει να την χρησιμοποιεί, ο πακιστανικός στρατός φοβάται να μην φανεί ανίσχυρος. Γι’ αυτόν τον λόγο η κλιμάκωση είναι μονόδρομος για το Ισλαμαμπάντ, με στόχο να χτιστεί το αφήγημα για το ανυποχώρητο Πακιστάν ικανό να υπερασπιστεί την κυριαρχία του. Είναι φανερό ότι μεταξύ άλλων διεξάγεται και επικοινωνιακός πόλεμος για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης, αλλά και ως θέμα διεθνούς γοήτρου των δύο αντιπάλων.
Εκφράζονται φόβοι ότι οι δύο χώρες έχουν πυρηνικά όπλα, όπως το επιβεβαίωσαν σχεδόν ταυτόχρονα με τις επιτυχημένες δοκιμές που πραγματοποίησαν το 1998. Ωστόσο, τα πυρηνικά όπλα έχουν αποτρεπτική ισχύ και η αποστολή τους είναι κυρίως αμυντική, με στόχο την αποθάρρυνση των αντιπάλων να προβούν σε ολοκληρωτική επίθεση.
Αν υπάρχει κάποιο θέμα υπαρξιακής σημασίας για το Πακιστάν, είναι τα ύδατα του Ινδού ποταμού. Το Νέο Δελχί έχει αναστείλει την διμερή συμφωνία του 1960 για τη διαχείριση των κοινών υδάτινων πόρων, κάτι που θα αποτελέσει casus belli για το Πακιστάν, αφού εξαρτάται σε πολύ μεγάλο ποσοστό για άρδευση και πόσιμο νερό από τον Ινδό και τους παραποτάμους του.
Βέβαια, πρόκειται για αναστολή της συμφωνίας από την Ινδία κι όχι απόσυρση απ’ αυτήν, «μέχρι το Πακιστάν να διακόψει κατά τρόπο αξιόπιστο και αμετάκλητο την στήριξη που παρέχει στη διασυνοριακή τρομοκρατία», όπως τονίζει η ινδική κυβέρνηση. Ενώ είναι αναμενόμενο το θέμα των υδάτων να αποτελέσει μοχλό πίεσης από την πλευρά της Ινδίας, η υλοποίηση αυτών των απειλών θα φέρει τις δύο χώρες πιο κοντά σε ακραία σενάρια.
Εκκλήσεις για αυτοσυγκράτηση
Τις ώρες που γραφονται αυτές οι αράδες, κλιμακώνονται τόσο οι εχθροπραξίες μεταξύ των δύο αντιπάλων όσο και οι διεθνείς εκκλήσεις για αυτοσυγκράτηση που όμως μοιάζει ανέφικτη σ’ αυτό το στάδιο. Και, παρά τους φόβους της διεθνούς κοινότητας για το πυρηνικό οπλοστάσιο της Ινδίας και του Πακιστάν, δεν διαφαίνεται προς το παρόν κάποια ευδιάκριτη διαμεσολαβητική προσπάθεια, εκτός από τις προσεκτικές διατυπώσεις τρίτων χωρών για την ετοιμότητά τους «να συνεργαστούν εποικοδομητικά με τις δύο πλευρές».
Το μόνο σίγουρο είναι ότι το ψυχικό χάσμα μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν είναι αδύνατον να γεφυρωθεί. Παρόλα αυτά, μετά από τρεις πολέμους (1947-48, 1965 και 1971) και άπειρες μικρότερες συρράξεις μεταξύ τους, οι αιώνιοι εχθροί της Νότιας Ασίας είναι καταδικασμένοι να ζήσουν με τις διαφορές τους. Κάθε άλλο σενάριο συνεπάγεται από μόνιμες εντάσεις έως τον εφιάλτη ενός πυρηνικού ολέθρου.
* Πλάμεν Τόντσεφ, Επικεφαλής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών, Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ)
