Η εδώ και οκτώ δεκαετίες ένταση μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, αμφότερες πυρηνικές δυνάμεις, έχει φτάσει για μία ακόμη φορά σε σημείο ανάφλεξης και ελλοχεύει ο κίνδυνος ενός πολέμου με παγκόσμιες επιπτώσεις. Η έναρξη της ινδικής επιχείρησης Sindoor, που στόχευσε την ενδοχώρα του Πακιστάν και την ελεγχόμενη από το Ισλαμαμπάντ πλευρά του Κασμίρ, έχει προκαλέσει παγκόσμια ανησυχία και εκκλήσεις για αποκλιμάκωση.
Αφορμή στάθηκε η τρομοκρατική επίθεση της 22ας Απριλίου στην πόλη Παχαλγκάμ του υπό ινδική διοίκηση Κασμίρ όπου δολοφονήθηκαν 26 τουρίστες. Για την επίθεση κατηγορείται η οργάνωση «Μέτωπο Αντίστασης», η οποία συνδέεται με την πακιστανική ισλαμιστική οργάνωση «Λασκάρ-ε-Ταΐμπα». Το Νέο Δελχί επιμένει ότι οι πακιστανικής καταγωγής τρομοκράτες υποστηρίζονται από τις πακιστανικές μυστικές υπηρεσίες.
Αμέσως μετά την τρομοκρατική επίθεση και προτού ξεκινήσει τους στοχευμένους βομβαρδισμούς, η Ινδία ανέστειλε τις διπλωματικές σχέσεις με το Πακιστάν, απέλασε Πακιστανούς διπλωμάτες, έκλεισε τις συνοριακές διαβάσεις, ανέστειλε τη χορήγηση βίζας σε Πακιστανούς πολίτες, αλλά η πιο επικίνδυνη κίνηση που μπορεί να οδηγήσει τις δύο πυρηνικές δυνάμεις σε πόλεμο είναι η απόσυρσή της από τη συνθήκη για τα ύδατα του Ινδού ποταμού. «Τώρα, το νερό της Ινδίας θα ρέει προς όφελος της Ινδίας, θα διατηρείται προς όφελος της Ινδίας και θα χρησιμοποιείται για την πρόοδο της Ινδίας», δήλωσε ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι, ενόσω πλήττονταν στόχοι στο Πακιστάν.
Το Ισλαμαμπάντ αρντείται οποιαδήποτε ευθύνη για την τρομοκρατική επίθεση υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσε να είναι προβοκάτσια και ζητά τη διεξαγωγή έρευνας. Χαρακτήρισε τις επιθέσεις της Ινδίας «κήρυξη πολέμου» και απάντησε χτυπώντας θέσεις του ινδικού στρατού.
Δεδομένης της ρητορικής του πακιστανικού στρατού στα μέσα ενημέρωσης και της αποφασιστικότητάς του να «ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς», πολλοί αναμένουν αντίποινα τις επόμενες ημέρες. «Η απάντηση του Πακιστάν σίγουρα θα έρθει. Η πρόκληση θα είναι η διαχείριση του επόμενου επιπέδου κλιμάκωσης», λέει ο Ατζάι Μπισάρια, πρώην ύπατος αρμοστής της Ινδίας στο Πακιστάν, προσθέτοντας: «Εδώ είναι που η διπλωματία των κρίσεων θα είναι κρίσιμη».
Ινδία - Πακιστάν: Μονίμως στο χείλος του πολέμου
Οι εντάσεις μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν έχουν τις ρίζες τους στην ίδια τη γέννηση των δύο χωρών, τον Αύγουστο του 1947. Με την ανεξαρτησία της Ινδίας από τη Βρετανία δημιουργήθηκαν δύο νέα κράτη. Οι περιοχές που κατοικούνταν κυρίως από μουσουλμάνους προσαρτήθηκαν στο Πακιστάν, ενώ οι περιοχές όπου επικρατούσαν οι ινδουϊστές παρέμειναν στην Ινδία. Η αποχώρηση των Βρετανών ωστόσο από την περιοχή άφησε πίσω της πολλά ανοιχτά ζητήματα. Το σημαντικότερο από αυτά, το ζήτημα του Κασμίρ, οδήγησε σε συγκρούσεις, πολέμους και κρίσεις μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν και βρίσκεται στο προσκήνιο μέχρι σήμερα. Το πρόβλημα του Κασμίρ τέθηκε πολλάκις στον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του και, παρά την πληθώρα των αποφάσεων που ελήφθησαν, αυτές δεν κατέστη δυνατόν να εφαρμοστούν.
Έκτοτε, οι δύο πυρηνικές δυνάμεις έχουν εμπλακεί σε τέσσερις πολέμους και έχουν σημειωθεί πολλές ανταλλαγές πυρών, ειδικά κατά μήκος των συνόρων στο Κασμίρ. Ο πρώτος πόλεμος που ξέσπασε μεταξύ 1947 και 1948 είχε ως αποτέλεσμα τη διαίρεση του Κασμίρ σε δύο μέρη, όταν ο μαχαραγιάς του κρατιδίου αποφάσισε την προσάρτησή του στην Ινδία. Ενώ η Ινδία ελέγχει το ανατολικό τμήμα, το «Τζαμού και Κασμίρ», το Πακιστάν κατέκτησε το δυτικό τμήμα, το οποίο ονομάζει «Αζάντ Κασμίρ» (Ελεύθερο Κασμίρ) και «Γκιλγκίτ-Μπαλτιστάν». Οι πόλεμοι του 1965 και του 1971 και η «Γραμμή Ελέγχου», που εγκαθιδρύθηκε από τις επακόλουθες συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός, απέτυχαν να οδηγήσουν σε διαρκή ειρήνη.
Ο πόλεμος του Καργκίλ μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου 1999 ήταν μια περίοδος κατά την οποία οι εντάσεις σχετικά με τη «Γραμμή Ελέγχου» κορυφώθηκαν για μία ακόμη φορά. Η επίθεση στο ινδικό Κοινοβούλιο το 2001 με 14 νεκρούς και η τρομοκρατική επίθεση στην περιοχή Πουλουάμα του Κασμίρ το 2019, με 40 αστυνομικούς νεκρούς, επανέφεραν τις δύο χώρες σε κατάσταση πολέμου. Η ιστορία δείχνει ότι οι εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών τροφοδοτούνται όχι μόνο από συνοριακές εντάσεις, αλλά και από συγκρούσεις που βασίζονται στη θρησκεία, την εθνικότητα και την ταυτότητα, ενώ η ανεπίλυτη διαμάχη για το Κασμίρ είναι μία ωρολογιακή βόμβα έτοιμη ανά πάσα στιγμή να εκραγεί.
Ανάφλεξη για το νερό
Η συμβολή των ποταμών Ζανσκάρ και Ινδού στο Τζαμού Κασμίρ (Πηγή φωτογραφίας: Shutterstock)
Η απόσυρση της Ινδίας από τη συνθήκη για τα ύδατα του Ινδού ποταμού μπορεί να αποδειχτεί μια από τις πιο επικίνδυνες κινήσεις στην περιοχή. Το Ισλαμαμπάντ θεωρεί την απόφαση αυτή «casus belli», δηλαδή αιτία πολέμου.
Η συμφωνία αυτή, που υπεγράφη το 1960, έχει μέχρι στιγμής αποτρέψει έναν πιθανό πόλεμο για το νερό μεταξύ των δύο χωρών και συχνά χαρακτηρίζεται περισσότερο ένας «διακανονισμός διαζυγίου», παρά συμφωνία συνεργασίας. Διαιρεί τη λεκάνη αποστράγγισης του Ινδού ποταμού, μοιράζοντας μεταξύ των δύο χωρών τη χρήση του νερού των έξι μεγάλων κλάδων του υδάτινου συμπλέγματος. Με τη συμφωνία αυτή οι δυτικοί παραπόταμοι Τσέλουμ και Τσενάμπ (Ακεσίνης) καθώς και ο κύριος κορμός του Ινδού παραχωρήθηκαν στο Πακιστάν, ενώ οι ανατολικοί ποταμοί Ραβί, Μπέας και Σούτλετζ στην Ινδία. Όταν οι ανατολικοί κλάδοι εξέρχονται από την Ινδία, καθίστανται διαθέσιμοι στο Πακιστάν, ενώ και ο κύριος κορμός του Ινδού ποταμού διέρχεται και αυτός από ινδικό έδαφος, στο Τζάμου και Κασμίρ, προτού εισέλθει στο Πακιστάν.
Το Πακιστάν εξαρτάται σε ποσοστό μεγαλύτερο του 75% για άρδευση και πόσιμο νερό από τον Ινδό ποταμό. Εννέα στους δέκα Πακιστανούς ζουν εντός της λεκάνης του Ινδού. Μεγάλες πόλεις, όπως το Καράτσι και η Λαχόρη, υδροδοτούνται με πόσιμο νερό από τον ποταμό -ή τον υδροφόρο ορίζοντα που αυτός συμβάλλει στην αναπλήρωσή του. Η γεωργία διεκδικεί το 94% των απολήψεων νερού στο Πακιστάν. Ο αγροτικός τομέας αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της πακιστανικής οικονομίας, αντιπροσωπεύοντας το 22,9% του ΑΕΠ, το 24,4% των εξαγωγών και απασχολεί το 37,4% του συνολικού εργατικού δυναμικού. Το σύμπλεγμα του Ινδού ποταμού συμβάλλει στην άρδευση πάνω από το 90% των καλλιεργειών της χώρας. Όλοι οι 21 υδροηλεκτρικοί σταθμοί του Πακιστάν βρίσκονται πάνω σε αυτόν τον ποταμό, παράγοντας το ένα πέμπτο της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας.
Ως εκ τούτου, το ενδεχόμενο να κλείσει η Ινδία τις στρόφιγγες του νερού, μέσω του συστήματος φραγμάτων που έχει ήδη κατασκευάσει ή θα κατασκευάσει μελλοντικά, αποτελεί ζωτικής σημασίας απειλή για την επιβίωση του Πακιστάν. Βραχυπρόθεσμα, η Ινδία δεν διαθέτει την απαραίτητη υποδομή για να «αποξηράνει» το Πακιστάν στο άμεσο μέλλον. Θα μπορούσε όμως μία τέτοια στρατηγική να βρίσκεται στα σχέδιά της και η απόσυρση από τη συνθήκη για τα ύδατα του Ινδού ποταμού είναι το πρώτο βήμα. Η συνθήκη ρυθμίζει αυστηρά τις υποδομές που μπορεί να εγκαταστήσει η Ινδία και το νερό που μπορεί να αντλήσει ή να αποθηκεύσει. Ινδοί αξιωματούχοι έχουν ανακοινώσει σχέδια για την κατασκευή ενός δικτύου υποδομών από φράγματα, ταμιευτήρες και κανάλια που θα απαιτούνταν για την παρακράτηση ή την εκτροπή σημαντικών ροών του ποταμού.
Η Κίνα καραδοκεί
Μία σύγκρουση για τα ύδατα του Ινδού ποταμού δεν αφορά όμως μόνο την Ινδία και Πακιστάν, αλλά την ευρύτερη περιοχή. Επί της ουσίας η Ινδία βρίσκεται έναντι της Κίνας σε ανάλογη θέση με εκείνη του Πακιστάν έναντι της Ινδίας.
Η θέση της Ινδίας σε ανώτερο υψόμετρο της προσφέρει «υδρολογικό πλεονέκτημα» έναντι του Πακιστάν. Ωστόσο, η Ινδία βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από την Κίνα τόσο όσον αφορά τα νερά του ποταμού Σούτλετζ, όσο και τον κύριο κορμό του Ινδού. Το ίδιο ισχύει και με τον ποταμό Βραχμαπούτρα, που οι πηγές του βρίσκονται στο Θιβέτ. Άλλοι επτά μεγάλοι διασυνοριακοί ποταμοί πηγάζουν από το οροπέδιο του Θιβέτ. Οι κινεζικές πρωτοβουλίες για την επέκταση της κινεζικής υποδομής στα ανάντη του Ινδού ποταμού και του Βραχμαπούτρα αποτελούν αιτία σοβαρών ανησυχιών για την Ινδία. Η Κίνα δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος σε καμία διεθνή συμφωνία για τα ύδατα των δύο ποταμών.
Καθώς ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός σε ολόκληρη την περιοχή κλιμακώνεται, στο Νέο Δελχί δεν είναι λίγοι εκείνοι που προβληματίζονται μήπως η χρήση του νερού από την Ινδία ως όπλο εναντίον του Πακιστάν ανοίγει τον δρόμο για να υιοθετήσει και η Κίνα την ίδια στρατηγική εναντίον της Ινδίας. Η Κίνα εξάλλου εμβαθύνει τα τελευταία χρόνια τη συνεργασία της με το Πακιστάν ως απάντηση στην προσέγγιση της Ινδίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και στον κλοιό που επιχειρείται να δημιουργηθεί εις βάρος της με τους παγκόσμιους εμπορικούς πολέμους. Σύμφωνα με τον κύριο ερευνητή του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (CSIS), Ντέιβιντ Μάικλ, η χρήση του όπλου του νερού από την Ινδία σε βάρος του Πακιστάν θα μπορούσε να αποδειχθεί δίκοπο μαχαίρι.
Τα διλήμματα της Ουάσινγκτον
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν διαδραματίσει ιστορικά σημαντικό ρόλο στη διαχείριση κρίσεων μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, ιδίως λόγω των πυρηνικών δυνατοτήτων των δύο χωρών. Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ περιέγραψε την κατάσταση ως «θλιβερή», εκφράζοντας την ελπίδα για ταχεία επίλυση και τονίζοντας ότι η Ινδία και το Πακιστάν έχουν μακρά ιστορία συγκρούσεων, αλλά δεν ανέφερε καμία πρόθεση για άμεση παρέμβαση των ΗΠΑ.
«Συνεχίζουμε να ενθαρρύνουμε το Πακιστάν και την Ινδία να εργαστούν προς την κατεύθυνση μιας υπεύθυνης λύσης που θα διατηρεί μακροπρόθεσμα την ειρήνη και την περιφερειακή σταθερότητα στη Νότια Ασία», περιορίστηκε να δηλώσει η εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Τάμι Μπρους στους δημοσιογράφους.
Ωστόσο, ως γνωστόν οι ΗΠΑ έχουν αναπτύξει στενότερη στρατηγική εταιρική σχέση με την Ινδία τα τελευταία χρόνια, εν μέρει για να αντισταθμίσουν την επιρροή της Κίνας στην Ασία. Αμερικανικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένης της Apple, μεταφέρουν σημαντικά τμήματα των δραστηριοτήτων τους από την Κίνα στην Ινδία. Η κίνηση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κλιμάκωση των εμπορικών εντάσεων ΗΠΑ-Κίνας, στους υψηλούς δασμούς στις κινεζικές εισαγωγές και στη στρατηγική ώθηση για διαφοροποίηση των αλυσίδων εφοδιασμού. Από την άλλη το Πακιστάν έχει βρεθεί πιο κοντά στην τροχιά του Πεκίνου.
Η Ουάσινγκτον έχει μεγαλύτερη επιρροή στις ενέργειες της Ινδίας από ό,τι του Πακιστάν και το γεγονός αυτό περιορίζει την ικανότητά της να ενεργεί ως ουδέτερος διαμεσολαβητής. Κατά τους αναλυτές, εάν οι ΗΠΑ τηρήσουν αποστάσεις από τη σύγκρουση ή δεν στείλουν ξεκάθαρα μηνύματα, η στάση αυτή μπορεί να ενθαρρύνει τη μία πλευρά -δηλαδή την Ινδία- να αναλάβει πιο δυναμική στρατιωτική δράση, εκτιμώντας ότι έχει σιωπηρή αμερικανική υποστήριξη. Εάν οι ΗΠΑ θεωρηθεί ότι ευνοούν την Ινδία, κινδυνεύουν να αποξενώσουν το Πακιστάν και να υπονομεύσουν την αξιοπιστία τους στη διαχείριση κρίσεων και να αφήσουν διπλωματικό έδαφος στην Κίνα.
