Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έχει υπαινιχθεί την πιθανότητα «αλλαγής καθεστώτος» στο Ιράν. Ωστόσο, η προοπτική αυτή ενδέχεται να αποδειχθεί πιο σύνθετη απ’ όσο εκτιμά ο ίδιος και τα αποτελέσματά της δύσκολα θα ανταποκριθούν στις προσδοκίες της Ουάσινγκτον, αναφέρει σε ανάλυσή του το CNN και εξηγεί:
Σύμφωνα με ειδικούς, η ανατροπή του καθεστώτος στην Τεχεράνη δεν εγγυάται την ανάδειξη μιας κυβέρνησης φιλικής προς τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Ισραήλ. Αντιθέτως, θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο σε πιο επιθετικά στοιχεία, τα οποία ενδέχεται να επιδιώξουν την απόκτηση πυρηνικού οπλοστασίου ως απόλυτο μέσο αποτροπής, μετά από ενδεχόμενες επιθέσεις από τις ΗΠΑ ή το Ισραήλ.
Αν και η διαδοχή του Ανώτατου Ηγέτη, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, θα δρομολογηθεί σε περίπτωση θανάτου του, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι μια συνολική κατάρρευση του καθεστώτος θα μπορούσε να έχει απρόβλεπτες συνέπειες. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο ενέχει τον κίνδυνο διάσπασης της χώρας και πρόκλησης γεωπολιτικού σοκ σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.
Ένα πιθανό σενάριο, σύμφωνα με αναλυτές, είναι η ανάληψη της εξουσίας από στρατιωτικά ή παραστρατιωτικά στοιχεία. «Αυτές οι παρατάξεις δεν πρόκειται να αποτελέσουν το είδος του καθεστώτος που ενδεχομένως οραματίζονται οι ΗΠΑ», δήλωσε στο CNN η Τρίτα Πάρσι, εκτελεστική αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Quincy στην Ουάσινγκτον.
Το Ιράν φιλοξενεί εδώ και δεκαετίες υποβόσκοντα αυτονομιστικά κινήματα, τα οποία ενδέχεται να διεκδικήσουν εξουσία ή ανεξαρτησία σε περίπτωση κατάρρευσης της κεντρικής κυβέρνησης, οδηγώντας σε εσωτερικό κατακερματισμό και χάος. «Η κατάρρευση του καθεστώτος ισοδυναμεί με κατάρρευση του κράτους και με επιδείνωση του χάους που θα ακολουθήσει», προειδοποιεί η Πάρσι.
Ο Ανώτατος Ηγέτης εκλέγεται ισοβίως από τη 88μελή Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων και δεν ορίζει επίσημα διάδοχο. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με τους New York Times, ο Χαμενεΐ έχει ήδη επιλέξει τρεις ανώτερους κληρικούς ως εν δυνάμει διαδόχους, σε περίπτωση αιφνίδιου θανάτου ή δολοφονίας του, όπως ανέφεραν τρεις Ιρανοί αξιωματούχοι με γνώση του θέματος.
Οποιαδήποτε διαδικασία διαδοχής ή μετάβασης κινδυνεύει να εξελιχθεί σε πεδίο αναμέτρησης, καθώς διάφορες αυτονομιστικές ομάδες, που αντιμάχονται διαχρονικά την Ισλαμική Δημοκρατία, ενδέχεται να θεωρήσουν την αποδυνάμωσή της ως ευκαιρία για να προωθήσουν τα αιτήματά τους.
Ο πραγματικός αντίκτυπος των αμερικανικών επιθέσεων δεν είναι ακόμα σαφής
Η επίθεση του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στα πυρηνικά εργοστάσια του Ιράν αποτέλεσε τη βιαιότερη στιγμή των δύο προεδρικών του θητειών και ένα από τα πιο δραματικά επεισόδια στη 46χρονη αντιπαράθεση των ΗΠΑ με την Ισλαμική Δημοκρατία, σημειώνει το CNN.
Ο Τραμπ, γεμάτος αυτοπεποίθηση και με πολιτικά "λάφυρα" της επιχείρησης, φαίνεται ήδη να φλερτάρει με την ιδέα της αλλαγής καθεστώτος στο Ιράν.
Ωστόσο, η πραγματικότητα για το κατά πόσον κατάφερε πράγματι να εξουδετερώσει τις πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης, καθώς και οι επιπτώσεις της επιθετικότητάς του, είναι πολύ πιο ασαφείς απ’ ό,τι υποδηλώνουν οι αισιόδοξες διακηρύξεις του περί νίκης.
Ο Αμερικανός πρόεδρος επέμεινε την Κυριακή ότι οι ζημιές σε τρεις πυρηνικές εγκαταστάσεις που επλήγησαν από τις ΗΠΑ ήταν «μνημειώδεις». Ανάρτησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πως «τα πλήγματα ήταν σκληρά και ακριβή».
Οι αεροπορικές επιδρομές, που εξαπολύθηκαν με βομβαρδιστικά stealth B-2 από το Μιζούρι χρησιμοποιώντας νεότευκτες βόμβες «διάτρησης καταφυγίων», κατέδειξαν τη μοναδική εμβέλεια και ισχύ του αμερικανικού στρατού – παρά το χάος που επικρατεί στο Πεντάγωνο επί διακυβέρνησης Τραμπ.
Αν η εντολή του Τραμπ είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν ή την καθυστέρησή του για χρόνια - ακόμη και δεκαετίες - τότε θα μπορούσε να διεκδικήσει μια ιστορική επιτυχία: την εξάλειψη μιας υπαρξιακής απειλής για το Ισραήλ. Αν η ιρανική ισχύς εξουδετερωθεί, ενδεχομένως να επέλθει γεωπολιτική μεταμόρφωση στη Μέση Ανατολή.
Ο πρόεδρος φαίνεται πως επιχείρησε να βομβαρδίσει το Ιράν μέχρι να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να εγκαταλείψει ουσιαστικά την ικανότητά του να εμπλουτίζει ουράνιο. Όμως, είναι αμφίβολο αν η ταπείνωση από έναν εχθρό που η Τεχεράνη θεωρεί «Μεγάλο Σατανά» θα οδηγήσει το καθεστώς σε αναδίπλωση.
Εντείνονται επίσης τα ερωτήματα για το κατά πόσον οι επιθέσεις του Σαββατοκύριακου κατέστρεψαν πράγματι το σύνολο των ιρανικών πυρηνικών υποδομών, όπως ισχυρίστηκε ο Τραμπ. Ο πρόεδρος δεν έχει δημοσιοποιήσει ακόμη τα στοιχεία που τον έπεισαν ότι το Ιράν βρισκόταν «λίγες εβδομάδες» πριν από την κατασκευή πυρηνικού όπλου – παρότι οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών εκτιμούν πως η Τεχεράνη δεν έχει καν λάβει σχετική απόφαση.
«Μεγάλη έκρηξη και πολλή σκόνη»
Είναι πλέον κρίσιμης σημασίας να διαπιστωθεί αν το Ιράν πρόλαβε να διασώσει ή να μεταφέρει εμπλουτισμένο ουράνιο πριν από τα αμερικανικά πλήγματα. Αν συνέβη κάτι τέτοιο, τότε η απόπειρα του Τραμπ να διακόψει την πορεία του Ιράν προς την απόκτηση πυρηνικού όπλου μπορεί να καταλήξει σε αντίθετο αποτέλεσμα: να επισπεύσει την κατασκευή μιας βασικής πυρηνικής συσκευής και να καταστήσει τον κόσμο ακόμα πιο επικίνδυνο.
«Όποιος λέει ότι έχει την παραμικρή ιδέα για το αν αυτές οι επιδρομές πέτυχαν κάτι περισσότερο από μια μεγάλη έκρηξη και πολλή σκόνη, απλώς δεν ξέρει για τι πράγμα μιλάει», δήλωσε ο βουλευτής Τζιμ Χάιμς, κορυφαίος Δημοκρατικός στην Επιτροπή Πληροφοριών της Βουλής, στο CNN.
Στο μεταξύ, όλοι αναμένουν την ιρανική απάντηση. Η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού για ένα νέο κύμα αστάθειας - με Αμερικανούς ενδεχομένως στο στόχαστρο.
Οι επόμενες κινήσεις της Τεχεράνης θα είναι καθοριστικές. Η διολίσθηση σε έναν νέο, ατέρμονο πόλεμο στη Μέση Ανατολή δεν είναι αναπόφευκτη, όμως η ιστορία έχει δείξει ότι οι αμερικανικές προσπάθειες αναδιαμόρφωσης της περιοχής σπανίως αξιοποιούν το αρχικό σοκ και δέος.
Ο Αμίρ-Σαΐντ Ιραβάνι, πρέσβης του Ιράν στον ΟΗΕ, δήλωσε την Κυριακή ότι «ο χρόνος, η φύση και η κλίμακα της αναλογικής απάντησης του Ιράν θα καθοριστούν από τις ένοπλες δυνάμεις του».
Την ίδια στιγμή, εντείνεται η αβεβαιότητα γύρω από τις προθέσεις του Τραμπ. Ο αντιπρόεδρος Τζ. Ντ. Βανς υποστήριξε την Κυριακή ότι οι ΗΠΑ δεν βρίσκονται σε πόλεμο με το Ιράν ούτε επιδιώκουν την ανατροπή του καθεστώτος. Ωστόσο, ο Τραμπ άφησε το βράδυ της Κυριακής ανοιχτό το ενδεχόμενο αλλαγής καθεστώτος, γράφοντας στο Truth Social: «Γιατί να μην υπάρξει αλλαγή καθεστώτος;;;» – μια δήλωση που πιθανότατα βρήκε απήχηση στον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου.
Η εσωτερική κατάσταση στο Ιράν παραμένει αδιαφανής. Η χώρα βρίσκεται ήδη σε μεταβατική περίοδο, καθώς η πολυετής εξουσία του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ πλησιάζει στο τέλος της. Ωστόσο, η αποδυνάμωση της περιφερειακής ισχύος της Τεχεράνης - από την ισραηλινή συντριβή των συμμάχων της στη Γάζα και τον Λίβανο, έως την αμερικανική επίθεση στις πυρηνικές της εγκαταστάσεις - μπορεί να προκαλέσει απρόβλεπτες εσωτερικές εξελίξεις.
Είναι μάλλον απίθανο η αποδυνάμωση του θεοκρατικού καθεστώτος να οδηγήσει σε μια πιο μετριοπαθή ηγεσία - αυτήν που θα επιθυμούσαν οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και εκατομμύρια Ιρανοί πολίτες. Αντιθέτως, το ενδεχόμενο πολιτικής αστάθειας ίσως φέρει σκληρότερη καταστολή στο εσωτερικό. Και μια πιθανή κατάρρευση του κράτους σε μια χώρα διπλάσια σε μέγεθος από το Ιράκ θα μπορούσε να προκαλέσει αναταράξεις σε όλη την περιοχή και διεθνώς.
Αναμένεται η απάντηση του Ιράν
Η καταρράκτης αβεβαιοτήτων που ακολούθησε τα πλήγματα του Τραμπ υπογραμμίζει ότι έχει παραιτηθεί από τον πλήρη έλεγχο αυτής της νέας κρίσης, από τη στιγμή που οι αμερικανικοί βομβαρδισμοί με «καταφύγια» έπληξαν το πυρηνικό εργοστάσιο του Φορντόου.
Η επίλυση αυτής της σύγκρουσης με το Ιράν —μια χώρα-κοιτίδα πολιτισμού, με βαθιά ιστορικά, θρησκευτικά, σεχταριστικά και πολιτικά ρήγματα, καθώς και μια διαχρονική δυσαρέσκεια για τον αντιληπτό αμερικανικό επεκτατισμό— είναι απίθανο να είναι τόσο απλή όσο η απόφαση αποστολής μιας μοίρας βομβαρδιστικών B-2 στην άλλη άκρη του κόσμου, με σκοπό την επιβολή των παρορμήσεων ενός Αμερικανού ισχυρού άνδρα.
Η επόμενη κίνηση, κατά πάσα πιθανότητα, ανήκει στο Ιράν
Ανάλογα με την επιχειρησιακή κατάσταση των ενόπλων δυνάμεών της, μετά από ημέρες ισραηλινών αεροπορικών επιδρομών, η Τεχεράνη διαθέτει σειρά επιλογών: θα μπορούσε να στοχεύσει τις μεγάλες αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις και τα συμφέροντά τους στην περιοχή, να κλείσει το Στενό του Ορμούζ, πυροδοτώντας μια παγκόσμια ενεργειακή κρίση, να εξαπολύσει πυραυλικά πλήγματα σε πετρελαιοπηγές συμμάχων των ΗΠΑ ή να οργανώσει τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή ή ακόμη και εντός των Ηνωμένων Πολιτειών.
Κάθε μία από αυτές τις επιλογές ενέχει υψηλό ρίσκο. Για παράδειγμα, το κλείσιμο των ναυτιλιακών οδών θα μπορούσε να αποβεί αντιπαραγωγικό για την ίδια την Τεχεράνη, καθώς θα περιόριζε τις εξαγωγές πετρελαίου προς την Κίνα και τη Ρωσία, τους ονομαστικούς συμμάχους της.
Ωστόσο, οποιοδήποτε από αυτά τα βήματα θα μπορούσε να οδηγήσει τον Τραμπ σε πιο άμεση αντιπαράθεση με το Ιράν και τελικά σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο - αναδεικνύοντας τα όρια της ικανότητάς του να ελέγχει τον κύκλο της κλιμάκωσης.
Ο Γερουσιαστής Τζ. Ν. Βανς δήλωσε στην εκπομπή «This Week» του ABC News ότι, εάν το Ιράν εγκαταλείψει το πυρηνικό του πρόγραμμα «ειρηνικά», θα βρει πρόθυμο εταίρο στις ΗΠΑ. Αν, όμως, προχωρήσει σε αντίποινα κατά αμερικανικών δυνάμεων, «θα αντιμετωπιστεί με συντριπτική βία».
Κι όμως, ένας πρόεδρος που είχε δεσμευθεί να αποφεύγει την εμπλοκή σε νέους πολέμους, ακούγεται ολοένα και πιο πολεμοχαρής.
Στην ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με την οποία ανακοίνωσε τις επιθέσεις του Σαββάτου, ο Τραμπ κάλεσε το Ιράν να διαπραγματευθεί με τις ΗΠΑ για τον πλήρη τερματισμό του πυρηνικού του προγράμματος. Ωστόσο, η μετέπειτα ομιλία του προς το έθνος ήταν εμφανώς πιο επιθετική. Προειδοποίησε: «Είτε θα υπάρξει ειρήνη, είτε τραγωδία για το Ιράν - πολύ μεγαλύτερη από ό,τι είδαμε τις τελευταίες οκτώ ημέρες. Να θυμάστε, έχουν απομείνει πολλοί στόχοι».
Κατά συνέπεια, η πιθανότητα περαιτέρω κλιμάκωσης των εχθροπραξιών είναι έντονη. Κυρίως επειδή ένα καθεστώς που αυτοπροσδιορίζεται επί σχεδόν μισό αιώνα μέσα από την εχθρότητα προς τις ΗΠΑ, ενδέχεται να βιώνει πλέον μια υπαρξιακή ανάγκη να επιδείξει ισχύ.
Ωστόσο, η προσφυγή του Ιράν σε ολοκληρωτικό πόλεμο θα μπορούσε να προσφέρει στις ΗΠΑ ή στο Ισραήλ την ευκαιρία να προχωρήσουν σε μια στρατηγική «αποκεφαλισμού» του καθεστώτος - παρά τον σοβαρό κίνδυνο μετατροπής του Ιράν σε ένα αποτυχημένο κράτος.
