Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ υποσχέθηκε να αντιμετωπίσει τις υπερβολικές ομοσπονδιακές δαπάνες, λίγοι περίμεναν ότι ο Ίλον Μασκ, ο πιο επιφανής επιχειρηματίας στον κόσμο, θα ηγηθεί της προσπάθειας. Ωστόσο, σε μια κίνηση που αντανακλά το αντισυμβατικό στυλ του Τραμπ, ο Μασκ διορίστηκε επικεφαλής του νεοσύστατου Τμήματος Κυβερνητικής Αποδοτικότητας (DOGE), με αποστολή τη διάλυση της διογκωμένης ομοσπονδιακής γραφειοκρατίας.
Το DOGE ξεκίνησε φιλόδοξα, με στόχο να περικόψει 2 τρισ. δολάρια από τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, να εξαλείψει την αναποτελεσματικότητα και να αναμορφώσει τεράστια τμήματα του δημόσιου τομέα. Ωστόσο, μόλις λίγους μήνες μετά την έναρξη του πειράματος, η πρωτοβουλία έχει αποτύχει. Η υπηρεσία DOGE βρίσκεται τώρα πολιτικά απομονωμένη, νομικά μπλεγμένη και μακριά από την εκπλήρωση των υποσχέσεών της.
Ο Μασκ έχει γίνει έκτοτε έντονος επικριτής, αποκαλώντας τον προϋπολογισμό του Τραμπ - το «ένα μεγάλο όμορφο νομοσχέδιο» - «αηδιαστικό έκτρωμα» που βαθαίνει το έλλειμμα. Η κατάρρευση του DOGE και η αντίδραση στο νομοσχέδιο αναδεικνύουν μια βαθύτερη αλήθεια: η δημοσιονομική κρίση της Αμερικής δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς την αντιμετώπιση βαθύτερων διαρθρωτικών ζητημάτων.
Κατάρρευση του DOGE: Γιατί η πραγματικότητα δεν ανταποκρίθηκε στον ενθουσιασμό
Η μεγαλύτερη αποτυχία του DOGE ήταν η αδυναμία του να υλοποιήσει τον υποσχόμενο σαρωτικό μετασχηματισμό του. Από την αρχή, ο στόχος εξοικονόμησης 2 τρισ. δολαρίων ήταν μη ρεαλιστικός. Η περικοπή σχεδόν 30% από έναν προϋπολογισμό ύψους 7 τρισ. δολαρίων δεν ήταν ποτέ εφικτή, ιδίως με πολιτικά ανέγγιχτα προγράμματα όπως η κοινωνική ασφάλιση, η ιατρική περίθαλψη, το Medicaid και η άμυνα να μην είναι στο τραπέζι.
Ο ισχυρισμός του Μασκ ότι η εξάλειψη των αποβλήτων από μόνη της θα μπορούσε να καλύψει το χάσμα δεν ευσταθεί. Αν και οι περισσότεροι εμπειρογνώμονες του προϋπολογισμού υποστηρίζουν την περικοπή των αναποτελεσματικοτήτων, συμφωνούν ότι η σπατάλη δεν είναι η κύρια αιτία της δημοσιονομικής κρίσης. Ακόμη και η περικοπή όλων των διακριτικών δαπανών θα εξοικονομούσε μόνο 1,7 τρισ. δολάρια. Η πραγματική πίεση προέρχεται από τα υποχρεωτικά προγράμματα, τα οποία αντιπροσωπεύουν σχεδόν τα δύο τρίτα του προϋπολογισμού, αφήνοντας μόνο το ένα τέταρτο των δαπανών πραγματικά προς συζήτηση.
Καθώς η πραγματικότητα έμπαινε στο προσκήνιο, οι αξιώσεις του Μασκ για εξοικονόμηση πόρων συρρικνώθηκαν από 2 τρισ. δολάρια σε μόλις 150 δισ. δολάρια. Ενώ το DOGE αναφέρει 170 δισ. δολάρια εξοικονόμησης, ανεξάρτητες εκτιμήσεις δείχνουν ότι πλησιάζουν τα 63 δισ. δολάρια, λιγότερο από το 1% των ομοσπονδιακών δαπανών, με πολλούς ισχυρισμούς είτε φουσκωμένους είτε μη επαληθεύσιμους. Ορισμένες εξοικονομήσεις πιστώθηκαν σε συμβάσεις που ακυρώθηκαν προ πολλού. Αν και έγιναν απολύσεις και περικοπές που έκαναν αίσθηση στα πρωτοσέλιδα, συχνά ήταν κακοσχεδιασμένες, αναγκάζοντας τις υπηρεσίες να επαναπροσλάβουν προσωπικό ή να αντιστρέψουν την πορεία τους. Εν τω μεταξύ, οι ομοσπονδιακές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 166 δισ. δολάρια, εξανεμίζοντας κάθε κέρδος. Η δημοσιονομική ατζέντα του Τραμπ επιδεινώνει τις προοπτικές με τον πρώτο αμυντικό προϋπολογισμό ύψους 1 τρισ. δολαρίων, τις σαρωτικές περικοπές φόρων και την προστασία των δικαιωμάτων - όλα αυτά ενώ τα ετήσια ελλείμματα πλησιάζουν τα 2 τρισ. δολάρια.
Ωστόσο, οι αποτυχίες του DOGE ήταν βαθύτερες από απλή δημοσιονομική αφέλεια. Αυτό που ξεκίνησε ως ο ρόλος του Μασκ ως «ειδικού κρατικού υπαλλήλου» γρήγορα επεκτάθηκε σε μια ανεξέλεγκτη άσκηση εκτελεστικής εξουσίας, προκαλώντας συνταγματικό συναγερμό. Η ομάδα του φέρεται να είχε πρόσβαση σε διαβαθμισμένα δεδομένα, να ανακατεύθυνε κονδύλια και να παραγκώνισε ολόκληρες υπηρεσίες - ενέργειες που έγιναν χωρίς επιβεβαίωση από τη Γερουσία, ενδεχομένως κατά παράβαση της ρήτρας διορισμών του Συντάγματος. Ακολούθησαν γρήγορα νομικές αντιδράσεις, με δεκατέσσερις πολιτείες να μηνύουν τον Τραμπ και τον Μασκ σχετικά με τη συνταγματικότητα της εξουσίας που είχε παραχωρήσει ο Λευκός Οίκος στον Μασκ.
Εν τω μεταξύ, οι κραυγαλέες συγκρούσεις συμφερόντων ήταν αδύνατο να αγνοηθούν. Οι εταιρείες του Mασκ - Χ, SpaceX και Tesla - κατέχουν 38 δισεκατομμύρια δολάρια σε ομοσπονδιακά συμβόλαια, δάνεια, φοροαπαλλαγές και επιδοτήσεις, ενώ αντιμετωπίζουν πάνω από 30 ομοσπονδιακές έρευνες. Η προσπάθειά του να διαλύσει ρυθμιστικές υπηρεσίες όπως το Γραφείο Οικονομικής Προστασίας Καταναλωτών (CFPB) - ενώ η X εγκαινιάζει τον «X Money Account», μια υπηρεσία πληρωμών μέσω κινητού τηλεφώνου που υπόκειται στην εποπτεία του CFPB- μόνο εμβάθυνε τις ανησυχίες. Ο Μασκ ήταν νομικά υποχρεωμένος να διαχωρίσει τις επιχειρηματικές του συναλλαγές από τις κυβερνητικές αποφάσεις. Ένα σημαντικό αποτέλεσμα ήταν ο αντίκτυπος στη φήμη του Μασκ. Κάποτε χαιρετίστηκε ως οραματιστής για την προώθηση των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, τώρα αντιμετωπίζεται δυσμενώς από πολλούς πρώην οπαδούς του.
Γιατί η πραγματική δημοσιονομική μεταρρύθμιση πρέπει να περάσει από το Κογκρέσο
Η δημοσιονομική κρίση της Αμερικής δεν αφορά μόνο τη σπατάλη, αλλά και την κλίμακα. Ενώ τα πρωτοσέλιδα επικεντρώνονται σε συμβολικές περικοπές και πολιτικό θέατρο, οι πραγματικές αιτίες του ελλείμματος βρίσκονται βαθύτερα, θαμμένες στις διαρθρωτικές δεσμεύσεις των ομοσπονδιακών δαπανών. Η πρωτοβουλία DOGE του Μασκ υποσχέθηκε μεγάλες εξοικονομήσεις, αλλά προσέκρουσε σε μια σκληρή αλήθεια: οι πραγματικές δαπάνες βρίσκονται σε υποχρεωτικά προγράμματα, όχι σε προγράμματα διακριτικής ευχέρειας. Οι περικοπές στην USAID και το DEI έκαναν πρωτοσέλιδα, αλλά ελάχιστα μετακίνησαν τη βελόνα.
Ορισμένοι αμφιβάλλουν τώρα ότι το DOGE ήταν ποτέ μια σοβαρή μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Για πολλούς, τώρα μοιάζει λιγότερο με διακυβέρνηση και περισσότερο με μια χαοτική, κατευθυνόμενη από τα πρωτοσέλιδα αρπαγή εξουσίας, από μια νεανική ομάδα στελεχών του Μασκ που δεν είχαν τα προσόντα τους. Παρόλο που οι στόχοι της ήταν αξιοθαύμαστοι, η πραγματική και διαρκής δημοσιονομική μεταρρύθμιση μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω νόμιμων, θεσμικών διαύλων, όχι μέσω εκτελεστικών υπερβάσεων.
Το DOGE βρήκε μια απήχηση στο κοινό που έχει κουραστεί από την κυβερνητική υπερκατανάλωση και τείνει περισσότερο στον περιορισμό των δαπανών παρά στην αύξηση των φόρων για την αντιμετώπιση του ελλείμματος, αλλά η ουσιαστική μεταρρύθμιση απαιτεί από το Κογκρέσο να αντιμετωπίσει τους πολιτικά δύσκολους διαρθρωτικούς παράγοντες του ελλείμματος. Θα χρειαστούν περισσότερα από πρωτοσέλιδα - χρειάζεται διακομματική βούληση και σοβαρή δέσμευση στη δημοσιονομική πραγματικότητα.
Το Κογκρέσο πρέπει να επαναβεβαιώσει τον συνταγματικό του ρόλο στη διαδικασία του προϋπολογισμού και να αποκαταστήσει ένα μέτρο δημοσιονομικής πειθαρχίας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να χρησιμοποιεί εργαλεία όπως οι περικοπές και η συμφιλίωση του προϋπολογισμού όπως αρχικά προορίζονταν - να μειώνει τα ελλείμματα και όχι να τα διευρύνει. Οτιδήποτε άλλο ισοδυναμεί με συνενοχή σε μια βαθύτερη δημοσιονομική κρίση, η οποία απειλεί την ανάπτυξη, τροφοδοτεί τον πληθωρισμό και αυξάνει το εθνικό χρέος.
* Ο Mohamed Moutii είναι ερευνητικός συνεργάτης στο Αραβικό Κέντρο Ερευνών, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ερευνών για Οικονομικά και Δημοσιονομικά Θέματα (IREF Europe) και μέλος της Πρωτοβουλίας Ibn Khaldun για την Ελεύθερη Σκέψη. Έχει μεταφράσει πολλά βιβλία από τα αγγλικά στα αραβικά, συμβάλλοντας στη διάδοση της βιβλιογραφίας για την ελεύθερη αγορά στον αραβόφωνο κόσμο. Το έργο του περιλαμβάνει άρθρα, αναλύσεις και ενημερωτικά δελτία πολιτικής που έχουν δημοσιευτεί από διάφορα δυτικά και αραβικά think tanks. Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο Foundation for Economic Education.
