Η πρόσφατη βομβιστική ενέργεια στην Κωνσταντινούπολη είναι το νέο επεισόδιο μια μακράς σειράς δολοφονιών μεταξύ αγνώστων. Εννοώ ότι αυτός που σκοτώνει τοποθετώντας έναν εκρηκτικό μηχανισμό σε κάποιον δημόσιο χώρο, η πυροβολώντας τους μαθητές σε κάποιο σχολείο, συνήθως της Αμερικής, δεν γνωρίζει τα θύματα του.
Στην εγκληματολογία υπάρχουν δυο βασικές κατηγορίες φόνων:
α) Οι φόνοι που είναι χρήσιμοι στην επίτευξη ενός σκοπού, δηλαδή που εξυπηρετούν κάποιο προσωπικό συμφέρον
β) Οι φόνοι που οδηγούνται από κάποιο ανεξέλεγκτο πάθος
Στην πρώτη περίπτωση, ο δολοφόνος, σκοτώνοντας, απαλλάσσεται από ένα πρόσωπο που τον εμποδίζει να εκπληρώσει κάποιον προσωπικό στόχο. Στην δεύτερη περίπτωση, που τα εγκλήματα διαπράττονται από κάποιους βομβιστές, ή από σκοπευτές που είναι εξοπλισμένοι με αυτόματα όπλα μεγάλης δύναμης πυρός, ο στόχος είναι να σκοτώσουν, όσο μπορούν, περισσοτέρους ανθρώπους.
Υπάρχουν πολλές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν αυτές τις εγκληματικές υποκειμενικές συμπεριφορές, όπως, ότι η αίτια είναι Ψυχικές ασθένειες, Εγκεφαλικές Δυσλειτουργίες, φοβίες, αγιάτρευτα παιδικά τραύματα, κ.λπ. Όμως, ψυχικά ασθενείς υπάρχουν πάρα πολλοί και με βαριές ψυχικές παθήσεις. Φοβίες έχουμε σχεδόν όλοι και από παιδικά τραύματα επίσης, αυτό όμως, δεν μας κάνει να διαπράττουμε μαζικές δολοφονίες.
Εδώ λοιπόν ερχόμαστε να ζητήσουμε τη θεωρητική βοήθεια της Ψυχαναλυτικής Θεωρίας, ώστε να προσεγγίσουμε αυτήν την ακραία αντικοινωνική Υποκειμενική συμπεριφορά, αυτών που διαπράττουν τις μαζικές δολοφονίες.
Το ζήτημα λοιπόν της ψυχικής ασθένειας δεν αρκεί, για να δικαιολογήσει αυτά τα εγκλήματα, καθώς η πλειοψηφία των ψυχικά ασθενών δεν ενορχηστρώνει μαζικούς πυροβολισμούς, ούτε τοποθετεί εκρηκτικούς μηχανισμούς σε Δημοσίους χώρους. Αυτά τα εγκλήματα είναι σε διαφορετικό επίπεδο, και δεν είναι καθόλου σύμπτωση, ότι αφορούν σε κοινωνίες οι οποίες έχουν υψηλό επίπεδο ανάπτυξης. Ποια ερμηνεία μπορούμε τότε να δώσουμε;
Ό Ζακ Λακάν(1), διαπρεπής Ψυχαναλυτής και υπεύθυνος της λεγομένης «Γλωσσικής Στροφής» της Ψυχανάλυσης, μιλάει για την παρακμή του «Ονόματος του Πατρος»(2). που δεν πρέπει να συγχέεται με την πτώση του πατέρα της Πατριαρχίας. Τα «Ονόματα του Πατρός», που είναι ένας «Συμβολικός Τελεστής», αποτελούν την πρώτη επεξεργασία του Λακαν, που αφορά στην διαδικασία ένταξης του παιδιού στον κόσμο των μεγάλων. Μέσα από την είσοδο του στην «Συμβολική Τάξη», που είναι η γλώσσα, εξανθρωπίζεται, εντασσόμενο σε έναν κόσμο που έχει κανόνες. Για να μπορέσει το παιδί να τα βγάλει πέρα στο νέο αυτό περιβάλλον, θα αναγκαστεί να κάνει υποχωρήσεις, μέσω απωθήσεων και στο εξής να βιώνει επιθυμώντας. Η ανωτέρω διαδικασία λέγεται με Φροϋδικούς όρους «Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα». Αυτό θα το προστατέψει από καταστάσεις ανεξέλεγκτης συμπεριφοράς, που στην Ψυχαναλυτική Θεωρία ονομάζεται Απόλαυση (Jouissance)(3), αφού πλέον θα υπόκειται στη λειτουργία του «Νόμου της Επιθυμίας».
Η λειτουργία όμως του «Νόμου της Επιθυμίας» έχει διαταραχθεί σημαντικά, στην περίοδο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αφού με τη ραγδαία ανάπτυξη της «Τεχνο – Επιστήμης», οι κοινωνίες έχουν υποστεί «Δομικές» αλλαγές, με αποτέλεσμα να βιώνουμε διαφορετικά τον κόσμο. Έτσι διαπιστώνεται η παρακμή του «Ονόματος του Πατέρα» στον πολιτισμό μας σήμερα και είναι ακριβώς αυτό που διαταράσσει τη δυνατότητα να τεθεί ένα όριο στην «Xωρίς όρια Eυχαρίστηση», βάζοντας συχνότερα τα ανθρώπινα υποκείμενα στην κατάσταση της «Οδυνηρής Ευχαρίστησης» (Jouissance).
Τι είναι όμως αυτό που άλλαξε και τα «Ονόματα του Πατερά» δεν λειτουργούν αποτελεσματικά, επιτρέποντας τέτοιες ακραίες ατομικές συμπεριφορές;
Είναι η λειτουργία της κοινωνίας, χωρίς τους παραδοσιακούς «Κυρίους» (Maitre)(4). Το σημερινό υποκείμενο είναι το «Δικτυωμένο», είναι αυτό που ανατρέφεται σε ένα περιβάλλον που η πατριαρχική οικογένεια, το σχολείο, η εκκλησία, οι πολιτικές οργανώσεις κ.λπ., δηλαδή οι παραδοσιακές κοινωνικές δομές, έχουν μειωμένη, έως μηδενική επίδραση, όσον αφορά στην κοινωνικοποίηση των παιδιών και των εφήβων. Τον ρόλο αυτό, τον έχουν αναλάβει πλέον οι πλατφόρμες των Social Media, η καταιγιστικές ροές εικόνας, μέσα από τις οθόνες όλων των διαστάσεων και συσκευών που διαθέτει και το τελευταίο σπίτι.
Η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομίας σε «Σημειακή», όπου κυριαρχούν οι εταιρίες Πληροφορικής και διαχείρισης δεδομένων, είναι μια δύναμη χωρίς αφέντη (Maitre). Τα υποκείμενα αφήνονται στην ελεύθερη κυριαρχία της αγοράς και μέσα από πολλαπλά Δίκτυα, καλύπτουν τις κοινωνικές, ψυχαγωγικές, σεξουαλικές και επαγγελματικές ανάγκες τους. Δεν υπάρχει καμία αυθεντία ή επικό αφήγημα, που να προσφέρει οποιαδήποτε διαμεσολάβηση, κυριαρχεί μόνον το συμφέρον. Tα «Ιδεώδη», όπως οι διάφοροι *ισμοι του πρόσφατου παρελθόντος τοποθετούσαν τα υποκείμενα στην περιοχή λειτουργίας του «Νόμου της Επιθυμίας», ακόμη και όταν στην εφαρμογή τους χρησιμοποιούνταν βίαιες και καταναγκαστικές μέθοδοι, προφυλάσσοντας τα μεν από ακραίες συμπεριφορές της περιοχής της «Απόλαυσης» (Jouissance), επιφέροντας δε παρενέργειες (Συμπτώματα) που αναφέρονται στην κλασική Ψυχαναλυτική Κλινική των Νευρώσεων.
Επιστρέφοντας λοιπόν στους δράστες των μαζικών φόνων, μη έχοντας την προστασία κάποιου ιδεώδους και της διαλεκτικής της επιθυμίας, βιώνουν τον κόσμο ως θύματα, σε συνθήκες απομόνωσης και ατομικισμού, σχηματίζοντας κοινότητες στα πιο σκοτεινά μέρη του διαδικτύου, δείγμα του ακραίου ναρκισσισμού της εποχής μας. Είναι λοιπόν ένα σύμπτωμα της Δυτικής κουλτούρας, όπου σε αυτήν την ιδέα της «Θυματοποίησης» διεκδικείται ένας τόπος εξαίρεσης, όταν η ζωή δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που αισθάνεται κανείς ότι αξίζει. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως της «Τζιχάντ», η πράξη του φόνου και μάλιστα της σφαγής ως τέτοιας, ιεροποιείται, στο πλαίσιο διεκδίκησης μιας ολοκληρωτικής πολιτικοθρησκευτικης ταυτότητας. Είτε θα είσαι Μουσουλμάνος, όπως το αντιλαμβάνονται οι τζιχαντιστές, ή αλλιώς, σου αξίζει να πεθάνεις. Κατά συνέπεια, το χρέος του μαχητή της τζιχάντ είναι να σκοτώνει τον άπιστο, και να καταστρέφει ό,τι σχετίζεται με αυτόν. Εδώ η ολοκλήρωση του υποκείμενου έρχεται με τον θάνατο.
Και πώς αντιδρούν οι κοινωνίες σε αυτές τις μαζικές δολοφονίες; Στις ΗΠΑ, συνήθως, προσφέροντας προσευχές για τα θύματα και τις οικογένειές τους, έτσι η κοινωνία αποποιείται κάθε ευθύνη, καθώς το εν λόγω συμβάν είναι κάτι ξένο, προερχόμενο από τον τόπο του «Κακού», που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει. Το «Κακό» βοηθάει πολύ σε αυτή την περίπτωση, γιατί είναι μια έννοια που συσκοτίζει κάθε πιθανή εξήγηση. Είναι κάτι για το οποίο αρνούμαστε ότι έχουμε οποιαδήποτε ευθύνη, ή πρέπει να δράσουμε. Με άλλα λόγια, αυτές οι δυνάμεις αφού είναι του «Κακού» είναι εκτός του ελέγχου μας. Αυτή είναι άλλωστε και η άποψη των περισσότερων κάτοχων όπλων, που σιωπηρά συμφωνούν να θεσπιστούν νόμοι, αλλά σκεπάζονται από τις δυνατές φωνές, που προέρχονται από ανθρώπους της εξτρεμιστικής Αμερικάνικης Δεξιάς και των ακραίων θρησκευτικών ομάδων, που δεν είναι πρόθυμοι να συμβιβαστούν. Αυτοί επιχειρηματολογούν, λέγοντας ότι είμαστε «Όλοι Καλοί» και ότι το κακό είναι ακριβώς έξω (από εμάς) – μια ευφορία, που αρνείται την ατομική ευθύνη για την απόλαυση κάποιου.
Σε μια συνέντευξη από έναν μαζικό σκοπευτή (mass shooter) σε σχολείο των ΗΠΑ, που εκτίει ισόβια κάθειρξη, τον ρωτούν αν «Ένα καλό παιδί με όπλο θα σταματούσε έναν μαζικό πυροβολισμό» - ένα επιχείρημα που ακούστηκε από πολλούς στις ΗΠΑ, σχετικά με το «δικαίωμα υπεράσπισης του εαυτού μας» και την ανάγκη όλοι να φέρουν πυροβόλα όπλα, συμπεριλαμβανομένων των δασκάλων στο σχολείο - η απάντηση του σκοπευτή ήταν: «Νόμιζα ότι ήμουν το καλό παιδί»! Αυτό αντικρούει με τον πιο ηχηρό τρόπο το επιχείρημα του λόμπι της οπλοκατοχής (NRA)(5), ότι μπορούμε να γνωρίζουμε στα χέρια ποιων θα καταλήξουν αυτά τα όπλα.
Οι άγριες δολοφονίες δεν θα σταματήσουν, γιατί αποτελούν έναν τρόπο που κάποια υποκείμενα Απολαμβάνουν. Όσο μάλιστα δεν ψηφίζονται νόμοι αυστηρού ελέγχου στην διακίνηση και χρήση πυροβόλων οπλών και εκρηκτικών, τα συμβάντα και τα θύματα θα αυξάνουν.
Ο Νίκος Νικολινάκος είναι CEO της VMS SA
(1) Ζακ Λακάν (γαλλ.: Jacques Marie Émile Lacan, 13 Απριλίου 1901 - 9 Σεπτεμβρίου 1981) ήταν Γάλλος ψυχαναλυτής και ψυχίατρος, που θεωρήθηκε ως «ο πιο αμφιλεγόμενος ψυχαναλυτής μετά τον Φρόυντ». Οργανώνοντας ετήσια σεμινάρια στο Παρίσι από το 1953 έως το 1981, ο Λακάν επηρέασε πολλές ηγετικές φυσιογνωμίες Γάλλων διανοούμενων στις δεκαετίες του 1960 και 1970, ιδιαίτερα όσους σχετίστηκαν με τον μεταδομισμό. Οι ιδέες του άσκησαν σημαντική επίδραση στην κριτική θεωρία, τη λογοτεχνική θεωρία, τη γαλλική φιλοσοφία του 20ού αιώνα, την κοινωνιολογία, τη φεμινιστική θεωρία, τη θεωρία κινηματογράφου και την κλινική ψυχανάλυση.
(2) Το Όνομα του Πατρός: Η πατρότητα δεν είναι τόσο προφανές φυσικό δεδομένο, είναι πρωτίστως γεγονός πολιτισμικό. «Το Όνομα του Πατρός», λέει ο Λακάν, «δημιουργεί τη λειτουργία του πατέρα». Τότε, όμως, από πού πηγάζει ο πληθυντικός του τίτλου μας; Δεν είναι παγανιστικός, βρίσκεται στη Βίβλο. Εκείνος που μιλάει μέσα από τη φλεγόμενη βάτο, αυτοπροσδιορίζεται λέγοντας πως δεν έχει μονάχα ένα Όνομα.
Ας καταλάβουμε: ο Πατέρας δεν έχει κύριο όνομα. Δεν συνιστά μορφή, συνιστά λειτουργία. Ο Πατέρας έχει τόσα Ονόματα όσα είναι και τα υποστηρίγματά του. Η λειτουργία του; Η κατεξοχήν θρησκευτική λειτουργία, να συνδέει. Τι; Το σημαίνον και το σημαινόμενο, τον Νόμο και την επιθυμία, τη σκέψη και το σώμα. Με λίγα λόγια, το συμβολικό και το φαντασιακό. Μόνο που, όταν αυτά τα δύο δένονται ως τρία με το πραγματικό, το Όνομα του Πατρός αποβαίνει ένα προσποιητό. Τουναντίον, όταν χωρίς αυτό καταρρέουν τα πάντα, αποβαίνει το σύμπτωμα της αποτυχίας του βορρόμειου κόμβου. (Ζακ-Αλέν Μιλέρ)
(3) Jouissance (Απόλαυση): Η λακανική έννοια της απόλαυσης (jouissance) αποτελεί μεταγραφή της φροϋδικής αρχής, σύμφωνα με την οποία το σύμπτωμα είναι υποκατάστατη ικανοποίηση. Για τον Λακάν, σύμπτωμα ίσον απόλαυση. Η απόλαυση περνάει από το σώμα, είναι αδιανόητη χωρίς το σώμα. Δεν αποτελεί ακριβώς συνώνυμο της ηδονής ή της ευχαρίστησης, αλλά αποτελεί μάλλον συνδυασμό ευχαρίστησης και πόνου, ή, μάλλον, ευχαρίστηση στον πόνο.
Συνδέεται με το πραγματικό, στο βαθμό που το τελευταίο είναι το αδύνατο μιας συνάντησης (rencontre) και, επίσης, ο τραυματικός χαρακτήρας αυτού του αδύνατου. Η απόλαυση συνδέεται με το αδύνατο της ικανοποίησης, και συγκεκριμένα της ικανοποίησης της ενόρμησης. Συνδέεται όμως στενά με την έννοια της ενόρμησης και, ειδικότερα, με την φροϋδική ενόρμηση θανάτου.
(4) Maitre (Κυριος) : Στο έργο του κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 ο Λακάν αναφέρεται συχνά στη «διαλεκτική του αφέντη και του σκλάβου», την οποία ο Χέγκελ εισάγει στη Φαινομενολογία του Πνεύματος (1807). Όπως και σε όλες τις άλλες εγελιακές αναφορές του, ο Λακάν είναι υπόχρεος στην ανάγνωση του Χέγκελ από τον Alexandre Kojève, την οποία ο Λακάν συνάντησε όταν παρακολούθησε τις διαλέξεις του Kojève για τον Χέγκελ τη δεκαετία του 1930 (βλέπε Kojève, 1947).
Σύμφωνα με τον Kojève, η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ του αφέντη και του δούλου είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η ανθρώπινη ΕΠΙΘΥΜΙΑ είναι η επιθυμία για αναγνώριση. Για να επιτευχθεί η αναγνώριση, το υποκείμενο πρέπει να επιβάλει την ιδέα που έχει για τον εαυτό του σε έναν άλλο. Επειδή όμως και αυτός ο άλλος επιθυμεί την αναγνώριση, πρέπει να κάνει και αυτός το ίδιο, και ως εκ τούτου το υποκείμενο αναγκάζεται να εμπλακεί σε μάχη με τον άλλο. Αυτός ο αγώνας για αναγνώριση, για «καθαρό κύρος» (Kojève, 1947: 7· βλέπε S1, 223) πρέπει να είναι ένας «αγώνας μέχρι θανάτου», αφού μόνο διακινδυνεύοντας τη ζωή του για χάρη της αναγνώρισης μπορεί κανείς να αποδείξει ότι είναι πραγματικά άνθρωπος.
Ωστόσο, η μάχη πρέπει στην πραγματικότητα να σταματήσει πριν από το θάνατο ενός από τους δύο μαχητές, καθώς η αναγνώριση μπορεί να χορηγηθεί μόνο από ένα ζωντανό ον. Έτσι ο αγώνας τελειώνει όταν ο ένας από τους δύο εγκαταλείψει την επιθυμία του για αναγνώριση και παραδοθεί στον άλλο. ο ηττημένος αναγνωρίζει τον νικητή ως «αφέντη» του και γίνεται «δούλος» του. Στην πραγματικότητα, η ανθρώπινη κοινωνία είναι δυνατή μόνο επειδή ορισμένα ανθρώπινα όντα δέχονται να είναι σκλάβοι αντί να πολεμούν μέχρι θανάτου. μια κοινότητα δασκάλων θα ήταν αδύνατη
(5) The National Rifle Association of America (NRA) is a gun rights advocacy group based in the United States.[3][4][b] Founded in 1871 to advance rifle marksmanship, the modern NRA has become a prominent gun rights lobbying organization while continuing to teach firearm safety and competency. The organization also publishes several magazines and sponsors competitive marksmanship events.[5] According to the NRA, it had nearly 5 million members as of December 2018, though that figure has not been independently confirmed.[6][7][8]
