Η ιστορία δεν είναι απλά η μελέτη του παρελθόντος, είναι η μελέτη των αλλαγών που έχουν συμβεί και δείχνουν, πώς αλλάζουν τα πράγματα. Σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τις μεγαλύτερες και πιο εκθετικές αλλαγές που έγιναν τα τελευταία 80 έτη. Χρειαζόμαστε λοιπόν μια πραγματικά βαθιά κατανόηση του μηχανισμού των ιστορικών αλλαγών.
Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, για πρώτη φορά, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, απειλείται από μια πολιτισμική διαμάχη μεταξύ δημοκρατικών συστημάτων διακυβέρνησης που έχει αναπτύξει ο Δυτικός πολιτισμός και αυταρχικών χωρών, των οποίων οι υπέρμετρα φιλόδοξοι ηγέτες τους, αγνοώντας τα ιστορικά διδάγματα, ονειροπολούν να αναβιώσουν τις χαμένες αυτοκρατορίες τους (Τουρκία, Ιράν, Ρωσία, Κίνα κλπ.).
Οι δημοκρατικές δυτικές κοινωνίες βλέπουν τον κόσμο εντελώς διαφορετικά καθώς δίνουν αξία στα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, στην ιδιοκτησία, στο κράτος δικαίου, στην ελευθερία των επιλογών των ατόμων, στην τάξη, και σε κανόνες που ούτε οι κυβερνήσεις είναι υπεράνω αυτών. Έχουν οργανώσει τις κοινωνίες τους με γνώμονα τη δυνατότητα ανάπτυξης του δυναμικού κάθε ατόμου μέσα από την ελευθερία των επιλογών τους. Τα αυταρχικά καθεστώτα δεν έχουν καμία αντίληψη αυτών των αξιών αφού τα πάντα γίνονται προς όφελος του κόμματος και προσωπικά των ηγετών τους, η δε εσωτερική τάξη και συνοχή επιβάλλεται με τον φόβο και τη βία.
Η διαμάχη εμφανίζεται με τη μορφή αναζωπύρωσης των γεωστρατηγικών ανταγωνισμών με αφορμή την εισβολή της Ρωσία στην Ουκρανία και τη σύγκρουση Ιράν-Ισραήλ. Οι ΗΠΑ επέδειξαν την αμερικανική αποτρεπτική ισχύ, στην καταστροφής της πυρηνικής υποδομής του Ιράν. Οι ΗΠΑ απάντησαν στις απειλές ότι η Ρωσία παραμένει υπολογίσιμη πυρηνική δύναμη, αποστέλλοντας δυο πυρηνικά υποβρύχια σε μυστικές θέσεις κοντά στη Ρωσία. Η Τουρκία απειλή, να εισβάλει σε αδύναμα κράτη και αναπτύσσει δίκτυο πληρεξουσίων. Η Κίνα απειλεί να εισβάλει στην Ταϊβάν.
Η ιστορία έχει αποδείξει ότι οι χώρες που επικεντρώνονται στο να κατακτούν ξένα εδάφη βγαίνουν χαμένες, γιατί όταν πολεμάς για αυτά, τα καταστρέφεις κιόλας κατά τη διαδικασία κατάληψης.
Οι Ευρωπαίοι είναι το καλύτερο παράδειγμα για όλους, καθώς αφήσαν τον καθένα να ταξιδεύει, να νοικιάζει ένα σπίτι σε κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα, να τρέχει τις δουλειές του από εκεί κ.λπ. Δεν χρειάζεται πραγματικά μια χώρα να κατακτήσει μια άλλη χώρα και καθένας μπορεί να φανταστεί τι μπελάς θα ήταν αυτό. Αυτό είναι το θαύμα της διεθνούς τάξης που βασίζεται σε κανόνες: είναι ο μόνος τρόπος για ταχεία και συνεχή ανάπτυξη.
Η Δύση πλέον συνειδητοποιεί ότι δεν είναι αρκετό να είμαστε πλούσιοι. Πρέπει να έχουμε και πολιτισμική συνοχή. Δεν είναι αρκετό να έχουμε τεχνολογία. Πρέπει να έχουμε και αξίες. Δεν είναι αρκετό να έχουμε στρατό. Πρέπει να έχουμε και όραμα αποτροπής των απειλών των Δυτικών δημοκρατιών από αυταρχικά καθεστώτα που λαμβάνουν ως αδράνεια των δημοκρατιών, την «αρχή της ανοχής» των δημοκρατιών ή έχουν την ψευδαίσθηση ότι η Δύση είναι αφελής και θα παραμένει για πάντα αδρανής. Η σύγκρουση με το Ιράν και η επαναφορά της αμερικανικής αποτροπής σηματοδοτούν το τέλος μιας περιόδου ανοχής απέναντι σε χώρες που αναπτύσσουν επεκτατικά σχέδια.
Οι δύο υπερδυνάμεις ΗΠΑ και Κίνα, επηρεάζουν τον υπόλοιπο κόσμο, ειδικά τις χώρες του παγκόσμιου Νότου (Αφρική, Λατινική Αμερική, Νοτιοανατολική Ασία), και οι τρίτες χώρες καλούνται να επιλέξουν ή να ισορροπήσουν ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενα μοντέλα εξουσίας, αξιών και ανάπτυξης. Το διεθνές εμπόριο, η τεχνολογία και η πολιτισμική επιρροή αποτελούν βασικά πεδία μάχης στο νέο διεθνές περιβάλλον.
Η Δύση, υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, κυριάρχησε μέσω συλλογικών θεσμών όπως τα Ηνωμένα Έθνη, η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, προωθώντας αξίες όπως η δημοκρατία, η ελευθερία και το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής. Ωστόσο, η άνοδος αυταρχικών καθεστώτων και κυρίως της Κίνας θέτει υπό αμφισβήτηση την υπάρχουσα παγκόσμια τάξη. Σήμερα, ο ανταγωνισμός μεταξύ Δύσης και Κίνας δεν αφορά μόνο οικονομικά συμφέροντα ή στρατιωτικές ισορροπίες, αλλά συγκρούεται σε βαθύτερο επίπεδο σχετικά με ποιο πολιτικό, τεχνολογικό και πολιτισμικό μοντέλο θα επικρατήσει.
Η Κίνα είχε αυτή τη ραγδαία ανάπτυξη, ενώ είναι ολοκληρωτικό καθεστώς, γιατί συνεργάζονταν με τη διεθνή τάξη, όσο συμμετείχε στην οικογένεια των εθνών και αυτό δημιούργησε την ευημερεία της, έστω και εάν γίνονταν με χρήση αθέμιτων πρακτικών στο διεθνές εμπόριο. Τώρα όμως, η Κίνα πάει να κάνει ακριβώς το αντίθετο από αυτό που τις εξασφάλισε την ευημερία. Η Ταϊβάν είναι μια εικόνα του τι θα μπορούσε να είναι η Κίνα, αν είχε εκδημοκρατιστεί. Τυχόν κατάληψη της Ταϊβάν διά της βίας, μιας ευημερούσας δημοκρατίας σχεδόν 27 εκατομμυρίων ανθρώπων με τριπλάσιο κατά κεφαλή ΑΕΠ από την Κίνα θα ανατρέψει τα πάντα.
Η μείωση των εμπορικών πλεονασμάτων που υπήρξαν πηγή χρηματοδότησης των αυταρχικών καθεστώτων, θα μειώσει τη δύναμή τους. Ήδη το τρίτο τρίμηνο μειώθηκαν οι εξαγωγές της Κίνας προς τις ΗΠΑ κατά 25%. Οι ΗΠΑ μείωσαν το εμπορικό τους έλλειμμα τον προηγούμενο μήνα κατά 11% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα πέρυσι. Οι κινεζικές εξαγωγές τον Ιανουάριο έως Οκτώβριο αυξήθηκαν 18% σε όγκο αλλά μόνο κατά 9% σε αξία. Αυτό σημαίνει σχεδόν εξάλειψη των κερδών των εξαγωγών καθώς εσωτερικά οι εταιρίες μειώνουν συνεχώς τις τιμές για να μπορέσουν να εξάγουν. Έχει φθάσει στο σημείο που είχε φθάσει κάποτε και η Ιαπωνική οικονομία την δεκαετία του 1990.
Η ρωσική εισβολή αποσταθεροποίησε λίγο την Ευρώπη και τον κόσμο, η επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ δεν είχε το ίδιο αποτέλεσμα. Όμως η περίπτωση της Κίνας θα δημιουργήσει βαθιά αποσταθεροποιήση στον κόσμο. Θα μπορούσε να αποτραπεί η φιλοδοξία των κατακτήσεων εδαφών με συντονισμένες κινήσεις των σύγχρονων κρατών ώστε να επανέλθει η τάξη για ειρηνική συνύπαρξη των κρατών. Το διεθνές εμπόριο, όταν διεξάγεται θεμιτά, είναι η μόνη διαρκή ευημερία των λαών.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Επιστημονικών Δεδομένων.
