Το 2025 φεύγει όπως έζησε. Γεμάτο φωνές. Με μεγάλες λέξεις, μικρή υπομονή και ελάχιστη διάθεση να ακούσουμε ο ένας τον άλλον χωρίς να ψάχνουμε προκαταβολικά την ρετσινιά που θα του ρίξουμε. Ζούμε σε μια εποχή όπου όλα είναι «κρίσιμα», «ιστορικά», «τελευταία ευκαιρία». Κάθε μέρα παίζεται ο τελικός της ζωής μας. Κάθε διαφωνία είναι προδοσία. Κάθε λάθος είναι έγκλημα. Κάθε αντίρρηση είναι απόδειξη σκοτεινών προθέσεων. Δεν υπάρχει πια το «διαφωνώ». Υπάρχει μόνο το «είσαι απέναντι».
Και κάπως έτσι, το μέτρο — αυτή η παλιά, σχεδόν ντροπαλή αρετή — κατέληξε να μοιάζει ύποπτο. Όποιος δεν φωνάζει αρκετά, κάτι κρύβει. Όποιος δεν καταγγέλλει με πάθος, συμβιβάζεται ή έχει εξαγοραστεί. Όποιος λέει «να το δούμε», θεωρείται επικίνδυνα χλιαρός. Μετατρέψαμε τη νηφαλιότητα σε μειονέκτημα χαρακτήρα.
Η πολιτική, φυσικά, προσαρμόστηκε γρήγορα στο κλίμα. Άλλωστε, πάντα ακολουθεί την κοινωνία, έστω κι αν προσποιείται ότι την καθοδηγεί. Οι τόνοι ανέβηκαν, τα συνθήματα απλοποιήθηκαν, οι βεβαιότητες έγιναν πιο βολικές από τις αποχρώσεις. Δεν είναι ότι χάθηκε η σκέψη, απλώς έγινε λιγότερο χρήσιμη από την οργή.
Κι όμως, οι κοινωνίες δεν καταρρέουν από την έλλειψη πάθους. Καταρρέουν από την απουσία μέτρου. Από τη στιγμή που όλοι είναι μονίμως εξοργισμένοι, κανείς δεν είναι πραγματικά σοβαρός. Όταν όλα είναι κόκκινα ή μαύρα, τίποτα δεν ξεχωρίζει. Όταν όλα είναι κατεπείγοντα, στο τέλος δεν σώζεται τίποτα.
Δεν χρειάζεται να συμφωνήσουμε. Δεν χρειάζεται καν να συμπαθούμε ο ένας τον άλλον. Χρειάζεται όμως να θυμηθούμε ότι η διαφωνία δεν είναι πόλεμος και η πολιτική δεν είναι αρένα για μόνιμη εξόντωση. Ότι μπορείς να αγαπάς τη χώρα σου χωρίς να ουρλιάζεις. Και να τη νοιάζεσαι χωρίς να μισείς όποιον σκέφτεται αλλιώς.
Το μέτρο δεν είναι δειλία. Είναι πολιτισμός. Είναι το φρένο που σε κρατά στον δρόμο όταν όλοι πατάνε γκάζι. Είναι η απόφαση να μιλήσεις λίγο πιο σιγά σε έναν κόσμο που φωνάζει. Και, τελικά, είναι μια μορφή πατριωτισμού πολύ πιο απαιτητική από τα συνθήματα.
Καθώς αλλάζει ο χρόνος, δεν χρειάζονται μεγάλες ευχές. Μόνο μια μικρή, ταπεινή υπενθύμιση. Να μην χάσουμε το μέτρο, πατριώτες. Γιατί αν χαθεί κι αυτό, μετά δεν μας σώζει καμία βεβαιότητα.
