Χτες το βράδυ δύο φίλοι μου που εκτιμώ και σέβομαι, έγραψαν στα κοινωνικά δίκτυα την εξής απορία: “71 νεκρούς είχαμε σήμερα. Είναι δυνατόν εμείς να ασχολούμαστε με την πορεία στο Πολυτεχνείο;” Πολύ φοβάμαι ότι θα τους στεναχωρήσω, γιατί προφανώς θα ασχοληθώ με το θέμα.
Η πανδημία έχει τρεις αλληλένδετες διαστάσεις, την υγειονομική, την οικονομική και την πολιτική. Η αφετηρία, φυσικά, είναι η υγειονομική. Αν είχαμε μία πανδημία από ιό που δεν θέτει σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή, ούτε κλείσιμο καταστημάτων θα είχαμε, ούτε απαγορεύσεις κυκλοφορίας. Η οικονομική και πολιτική διάσταση της πανδημίας είναι οι επιπτώσεις της υγειονομικής, διότι η διαφύλαξη της ανθρώπινης ζωής είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την απόλαυση των άλλων δύο αγαθών που οι φιλελεύθεροι τόσο πολύ τιμούμε: της ελευθερίας και της ιδιοκτησίας.
Σε μία φιλελεύθερη δημοκρατία, σαν τη δική μας, μία βασική αρχή είναι ότι οι άνθρωποι κυβερνώνται από νόμους και όχι από τις ταγές των ανθρώπων που έχουν την εξουσία στα χέρια τους. Η τήρηση αυτής της αρχής είναι απαραίτητη σε κάθε περίσταση, συμπεριλαμβανομένων των πανδημιών, των πολέμων, των πολιορκιών. Κάθε φιλελεύθερη δημοκρατία έχει τρόπους αντιμετώπισης τέτοιων έκτακτων συνθηκών και τις χειρίζεται όπως προβλέπει το εκάστοτε Σύνταγμα. Ακόμα και όταν ένας πρωθυπουργός ή ένας άλλος πολιτειακός παράγοντας αναλαμβάνουν έκτακτες εξουσίες, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες περιγράφουν πως γίνεται αυτό και ποια είναι τα όρια της άσκησης εξουσίας που παραχωρείται.
O λόγος που τα Συντάγματα είναι τόσο προσεκτικά προς την παραχώρηση έκτακτων εξουσιών είναι αυτός που τόσο γλαφυρά είχε περιγράψει ο Φρίντριχ Χάγιεκ στο βιβλίο Ο Δρόμος προς τη Δουλεία: Οι έκτακτες συνθήκες ήταν πάντοτε η πρόφαση πάνω στην οποία οι διασφαλίσεις της ελευθερίας υποχωρούσαν. Σε μία περίοδο όπως η τωρινή, η ανάγκη για παραχώρηση έκτακτων εξουσιών στο κράτος δεν είναι ιδιαίτερα αμφισβητίσημη από φιλελεύθερης πλευράς. Όμως, παράλληλα οφείλουμε να διασφαλίσουμε ότι οι παραχωρήσεις αυτές είναι προσωρινές και σύμφωνες με το κράτος δικαίου. Το διακύβευμα της αποτυχίας μας να διαφυλάξουμε την έννομη τάξη την περιγράφει καταπληκτικά το μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του ΚΕΦίΜ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Lincoln, Άρης Τραντίδης στο δοκίμιο “Χάγιεκ εναντίον Τραμπ” (Hayek versus Trump: The Radical Right’s Road to Serfdom) που συνέγραψε με τον Nick Cowen: “Οι δημοκρατίες μπορούν να επιβιώσουν από αναδιανεμητικές συγκρούσεις, να αντέξουν επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες πολιτικές, ακόμα και να δείξουν ανθεκτικότητα στην άνοδο και την πτώση δημαγωγών. Όμως, δεν μπορούν να επιβιώσουν από τη δημιουργία δομών που προκαλούν συνθήκες εξαναγκασμού μεγάλης κλίμακας.” Η λέξη “εξαναγκασμός” χρησιμοποιείται σε ένα συγκεκριμένο, χαγιεκιανό, πλαίσιο όπου οι έχοντες την εξουσία μπορούν να αναγκάζουν τους υπόλοιπους να εκτελούν εντολές, υπό τον φόβο κυρώσεων και εν τη απουσία γενικών κανόνων συμπεριφοράς.
Οι φιλελεύθεροι, λοιπόν, δεν έχουν κάποια σοβαρή ένσταση στην παράδοση εκτάκτων εξουσιών σε περίοδο πανδημίας, όμως έχουν τεράστιο πρόβλημα με την διακύβευση της φιλελεύθερης δημοκρατίας όταν οι κρατικοί φορείς λειτουργούν αυθαίρετα και χωρίς σεβασμό στους γραπτούς κανόνες που ρυθμίζουν τους όρους με τους οποίους οι έκτακτες εξουσίες τους παραχωρούνται. Υπό αυτό το πρίσμα, σε περίοδο πανδημίας κανείς μας δεν θα ήθελε να ασχολείται με τις εκδηλώσεις μνήμης του Πολυτεχνείου, πέραν της διατήρησης της ιστορικής μνήμης, της τιμής στους αγωνιστές και τους θανόντες της εξέγερσης, και των δεινών που προκάλεσε η δικτατορία στη χώρα μας. Όμως, τις τελευταίες μέρες συνέβησαν αρκετά φαινόμενα “εξαναγκασμού” που χτυπούν κόκκινα καμπανάκια σε κάθε φιλελεύθερο άνθρωπο. Υπουργός της κυβέρνησης ανήγγειλε την απαγόρευση των εκδηλώσεων του Πολυτεχνείου όταν την αρμοδιότητα αυτή την έχει μόνο η αστυνομία. Συμπολίτες μας κλήθηκαν να λογοδοτήσουν στην αστυνομία για φερόμενες δηλώσεις τους που σύμφωνα με έγκυρους νομικούς ήταν καθόλα νόμιμες ενώ κάποιοι άλλοι πέρασαν άδικα τη νύχτα στα κρατητήρια αστυνομικού τμήματος στη Θεσσαλονίκη.
Αυτά τα περιστατικά, ακόμα και αν αφορούν ιδεολογικούς αντιπάλους του φιλελευθερισμού, δεν μπορούν να περνούν απαρατήρητα και ασχολίαστα. Όσο περισσότερες ελευθερίες μας στερεί η κυβέρνηση, τόσο πιο προσεκτική πρέπει να είναι στον τρόπο που το κάνει. Αρκετά έχουμε πονέσει ως κοινωνία από τον χαμό εκατοντάδων συνανθρώπων μας λόγω της πανδημίας, το τελευταίο που χρειαζόμαστε είναι και το να ανησυχούμε για το κράτος δικαίου.
Υ.Γ: Πέραν μίας παραγράφου απέφυγα να αναφερθώ σε νομικά και συνταγματικά θέματα καθότι δεν έχω εξειδικευμένη γνώση σε αυτά. Προτείνω όμως δύο σχόλια που έχουν πολύ ενδιαφέρον για το επίμαχο ζήτημα. Το πρώτο του κ. Καρίπογλου και το δεύτερο του κ. Αλιβιζάτου.
