Του Αλέξανδρου Σκούρα
Τον Μάρτιο του 1944, ο Αυστριακός οικονομολόγος Φρίντριχ Χάγεκ δημοσίευσε το διασημότερο έργο του, τον «Δρόμο προς τη Δουλεία» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος). Ο Χάγεκ εκείνη την περίοδο δίδασκε οικονομικά στο LSE μαζί με μία από τις σπουδαιότερες γενιές οικονομολόγων του 20ου αιώνα ενώ το βιβλίο του αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα από τα κυριότερα κείμενα που εξηγούν γιατί ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας οδηγεί στην απολυταρχία και την φτωχή οικονομική επίδοση των χωρών που τον υιοθετούν. Τρεις δεκαετίες αργότερα, ο Χάγεκ θα λάμβανε την παγκόσμια αναγνώριση που του άξιζε με την απονομή (από κοινού με τον Γκούναρ Μίντραλ) του βραβείου Νόμπελ οικονομικών επιστημών “για την καινοτόμα εργασία τους στη θεωρία του χρήματος και τις οικονομικές διακυμάνσεις καθώς και για την διεισδυτική ανάλυση της αλληλεξάρτησης των οικονομικών, κοινωνικών, και θεσμικών φαινομένων”.
Ποιος όμως είναι ο φημισμένος δρόμος προς τη δουλεία και τι έχει να μας διδάξει σήμερα; Αρχικά, ας ξεκαθαρίσουμε τους ορισμούς. Ενώ αρκετοί νομίζουν ότι το βιβλίο αυτό έχει χαρακτήρα μανιφέστου κατά του σοσιαλισμού, η αλήθεια είναι λίγο πιο περίπλοκη. Ο δρόμος προς τη δουλεία μπορεί να ταυτίζεται σήμερα με τον σοσιαλισμό - τουλάχιστον με τον αρχικό και επιστημονικό ορισμό του ως ένα πολιτικό και οικονομικό σύστημα που χαρακτηρίζεται από την κοινωνική κατοχή των μέσων παραγωγής - αλλά το βιβλίο αποτελεί κυρίως μία προειδοποίηση για τα δεινά που επιφέρει ο κεντρικος σχεδιασμός της οικονομίας. Για τον λόγο αυτό ο Χάγεκ αφιερώνει το βιβλίο του “στους σοσιαλιστές όλων των κομμάτων” δείχνοντας έτσι ότι οι απατηλές προσδοκίες του κεντρικού σχεδιασμού είχαν υπερασπιστές σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα.
Η κεντρική ιδέα του ιστορικού αυτού βιβλίου είναι ότι ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας είναι πρακτικά αδύνατον να αποδώσει θετικά αποτελέσματα διότι απαιτεί τη γενική συμφωνία για τους σκοπούς και τους τρόπους παραγωγής. Επειδή αυτή η συμφωνία είναι αδύνατο να επιτευχθεί, μοιραία και σταδιακά ο κεντρικός σχεδιασμός καταλήγει στη δικτατορία και την απολυταρχία ώστε να διατηρήσει την κοινωνική τάξη. Ιστορικά, ο ισχυρισμός του Χάγεκ δικαιώθηκε αρκετές φορές με πιο πρόσφατη την μεταστροφή της σοσιαλιστικής Βενεζουέλας προς την απολυταρχία, αλλά αρκετοί επικριτές του θεωρούν πως το σκανδιναβικό μοντέλο διέψευσε τις προβλέψεις του διότι η απώλεια της οικονομικής ελευθερίας που συνέβη στη Σουηδία τη δεκαετία του 60 και του 70 δεν απετέλεσε αιτία απώλειας πολιτικών ελευθεριών (περισσότερα για το Σκανδιναβικό μοντέλο αυτή την Παρασκευή στον Φιλελεύθερο).
Εμπορικά, «Ο Δρόμος προς τη Δουλεία» αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα πολιτικά βιβλία. Η αναγέννηση των φιλελεύθερων οικονομικών ιδεών που ξεκίνησε λίγο μετά την κρίση του 2007-2008 στις ΗΠΑ και επεκτάθηκε στον υπόλοιπο κόσμο, επανέφερε το έργο του Χάγεκ και άλλων εκπροσώπων της αυστριακής σχολής στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων του αναγνωστικού κοινού με αποκορύφωμα την ανάδειξη του ως #1 best-seller στο Amazon το 2010. Υπό μία έννοια, η σημερινή εμπορική επιτυχία του βιβλίου ενδεχομένως να αποτελούσε έκπληξη για τον ίδιο τον συγγραφέα που θεωρούσε το βιβλίο του “πολεμικό”, λόγω του ότι το έγραψε ενώ το Λονδίνο βομβαρδιζόταν από τους Ναζί και ο ίδιος δεν είχε άλλον τρόπο να αντιδράσει πέραν της συγγραφής και των καθηκόντων του ως υπεύθυνος πυρασφάλειας στο Cambridge.
Σε μία εποχή που ο κεντρικός σχεδιασμός, 75 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του Δρόμου προς τη Δουλεία, ακόμα δεν έχει παράξει ένα επιτυχημένο παράδειγμα αλλά συνεχίζει να θεωρείται πολιτικά ελκυστικός, η ανάγκη για ανάγνωση του συγκεκριμένου βιβλίου είναι μεγάλη. Ας ελπίσουμε ότι θα γίνει και στη χώρα μας best-seller κάποια στιγμή.
