Αρκετή κουβέντα έχει γίνει τις τελευταίες μέρες σχετικά με το status του δολαρίου ως παγκόσμιο νόμισμα συναλλαγών. Οι κινήσεις του Προέδρου Τραμπ έχουν δημιουργήσει ανησυχία για την αμερικανική οικονομία και σημαντικές εκροές από μετοχικές και ομολογιακές αγορές.
Το δολάριο έχει χάσει σχεδόν 10% σε σχέση με το Ευρώ από τα μέσα Ιανουαρίου, ενώ τα μακροπρόθεσμα επιτόκια δανεισμού παραμένουν υψηλά, παρά το γεγονός ότι η ζήτηση για αμερικανικά ομόλογα δεν έχει μειωθεί.
Ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή. Το ισπανικό δολάριο ήταν το πρώτο παγκόσμιο νόμισμα συναλλαγών, από το 16ο ως το 19ο αιώνα. Ακολούθησε η βρετανική Λίρα, και μετά ήρθε το αμερικανικό δολάριο. Ποιο ήταν το κοινό χαρακτηριστικό τους; Η δύναμη του νομίσματος ακολούθησε την τύχη της χώρα προέλευσης, αλλά με σημαντική καθυστέρηση. Η Ισπανία έπαψε να είναι υπερδύναμη από την αρχή του 18ου αιώνα.
Όμως το ισπανικό δολάριο έμεινε παγκόσμιο νόμισμα για ενάμιση αιώνα αργότερα. Η Βρετανική αυτοκρατορία είχε αρχίσει να φθίνει από τις αρχές του 20ού αιώνα, όμως η Λίρα έμεινε παγκόσμιο νόμισμα για πενήντα χρόνια αργότερα, και ακόμα αποτελεί περίπου 5% των παγκόσμιων αποθεματικών.
Οι αγορές ανησυχούν: Έφτασε και η ώρα του δολαρίου;
Ως ένα σημείο, κάποιες ανησυχίες για υποτίμηση είναι δικαιολογημένες. Οι δασμοί αναμένεται να είναι πληθωριστικοί. Εν τω μεταξύ, ο Λευκός Οίκος αφήνει να διακινούνται φήμες (ή τις διακινεί ο ίδιος) σχετικά με την πιθανότητα ενός «Συμφώνου του Μαρ-Α-Λάγκο», το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει
- Απευθείας υποτίμηση του δολαρίου
- Σημαντική επιμήκυνση του αμερικανικού χρέους (δηλαδή έμμεση υποτίμηση μειώνει απευθείας και το χρέος των ΗΠΑ) με εκατονταετή ομόλογα!
Επίσης, υπάρχει η σκέψη για φορολογία των ξένων επενδυτών που διακρατούν αμερικανικά χρεόγραφα και εν γένει αμερικανικές επενδύσεις. Η λογική που επικρατεί στη σκέψη του Ντ. Τραμπ είναι «να πληρώσουν οι ξένοι».
Αλλά να διευκρινίσουμε ότι άλλο η υποτίμηση, άλλο η κατάπτωση του δολαρίου.
Η υποτίμηση ενός νομίσματος είναι κάτι που συμβαίνει συχνά, είτε λόγω οικονομικής δυσπραγίας (ύφεση, πληθωρισμός κλπ.), είτε ηθελημένα προκειμένου να ανέβει η οικονομική ανταγωνιστικότητα. Δεν είναι μακρινές οι μνήμες του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο οποίος τόνιζε τα προβλήματα της Ευρωζώνης και απειλούσε με αποβολή της Ελλάδας, μειώνοντας την αξία του Ευρώ για να αυξηθούν οι γερμανικές εξαγωγές και να γίνουν ακόμα πιο αρνητικά τα επιτόκια δανεισμού της Γερμανίας. Είναι μια πρακτική που ισχύει για όλες τις χώρες, ακόμα και για τις ΗΠΑ που επέβαλαν μια δραματική υποτίμηση του νομίσματος τους το 1985 επί Ρέιγκαν.
Το ότι ένα νόμισμα είναι παγκόσμιο νόμισμα συναλλαγών, δεν το προφυλάσσει από την υποτίμηση. Αυτή, μάλιστα, μπορεί να είναι και απαραίτητη από καιρό σε καιρό, καθώς ένα τέτοιο νόμισμα συνήθως έχει παραπάνω ζήτηση από όσο μπορεί να θέλει.
Όμως το παγκόσμιο νόμισμα συναλλαγών είναι σαν τον χρυσό στην παγκόσμια καταναλωτική συνείδηση. Σε χώρες με υψηλό πληθωρισμό είναι απαραίτητο αγαθό. Στην Αργεντινή, παραδείγματος χάριν, ή στην Τουρκία, με πληθωρισμό 38% και 55% αντίστοιχα, μόλις κάποιος λαμβάνει τον μισθό του τον μετατρέπει σε Δολάρια, προκειμένου αυτός να μη χάσει την αξία του μέχρι το τέλος του μήνα.
Το ίδιο πιθανότατα θα γινόταν και εδώ, αν είχαμε βγει από το ευρώ το 2015. Αυτό οδηγεί σε αδυναμία το τοπικό νόμισμα (και συνεπώς μεγαλύτερο πληθωρισμό όταν η οικονομία είναι εισαγωγική) και σε μεγαλύτερη δύναμη το δολάριο. Επίσης, το μεγαλύτερο μέρος των παγκόσμιων συναλλαγών εμπορευμάτων γίνεται σε δολάρια.
Υπάρχει λοιπόν ανάγκη για ένα παγκόσμιο νόμισμα συναλλαγών. Αυτή τη στιγμή, το Δολάριο δεν έχει ουσιαστικό αντίπαλο. Το 57% των παγκόσμιων αποθεματικών σε νομίσματα είναι στο Δολάριο. Το Ευρώ έχει κοντά στο 20%, κυρίως τα αποθέματα της Ευρωζώνης, και όλα τα υπόλοιπα νομίσματα κάτω του 5%.
Το Ευρώ μετά την ίδρυση του είδε το ποσοστό του να ανεβαίνει στο 30%, όμως η Κρίση του 2011-12 υπενθύμισε σε όλους την προβληματική αρχιτεκτονική του και γρήγορα τρίτες κεντρικές τράπεζες αποεπένδυσαν. Αυτό ευχαρίστησε τους Γερμανούς, που είδαν τη βιομηχανία τους να παραμένει ανταγωνιστική.
Ο χρυσός και το real estate είναι χρήσιμα για επενδυτές, αλλά δεν είναι αρκετά ρευστά για απλούς μισθωτούς στην Ασία, στη Λατινική Αμερική και σε άλλα μέρη όπου δεν υπάρχει εμπιστοσύνη για το τοπικό νόμισμα. Όσον αφορά τα εμπορεύματα, δεν υπάρχει αρκετός χρυσός για να γίνουν όλες οι συναλλαγές πετρελαίου, μεταλλευμάτων κλπ. Ούτε είναι ουσιαστικά εφικτή η συναλλαγή σε τοπικά νομίσματα. Αν αποφάσιζε η Ρωσία να πουλάει πετρέλαιο σε ρούβλια, αντί για δολάρια, τότε θα έβλεπε το νόμισμα της να ανατιμάται και να μην είναι ανταγωνιστικό.
Η αλήθεια είναι ότι το δολάριο βολεύει πολλά νομίσματα να παραμένουν ανταγωνιστικά, και ως ένα σημείο τα παράπονα της Αμερικής είναι δικαιολογημένα. Όμως, σε έναν κόσμο που αρκετές χώρες έχουν πυρηνικά, το δολάριο είναι επίσης αυτό που καθιστά τις ΗΠΑ πραγματική υπερδύναμη. Είναι αυτό που δίνει το δικαίωμα στις ΗΠΑ να συντηρούν τεράστια ελλείμματα, γιατί όσο χρήμα και να τυπώσουν για να τα καλύψουν πάντα θα υπάρχει ζήτηση για το χρέος τους.
Η Αμερική πρέπει να επιλέξει. Δεν μπορεί, κοινώς, να έχει και την πίτα ολόκληρη, δηλαδή τα προνόμια ενός παγκοσμίου νομίσματος συναλλαγών, και το σκύλο χορτάτο, δηλαδή ένα υποτιμημένο και ανταγωνιστικό νόμισμα.
Μπορεί όμως να προσπαθήσει. Και αυτό θέλει να κάνει ο Ντόναλντ Τραμπ και το επιτελείο του, να πετύχει και τους δυο στόχους ταυτόχρονα. Προς το παρόν, έχει επιτύχει κάποια υποτίμηση του δολαρίου, χωρίς στην πραγματικότητα να απειλείται το status του, κυρίως λόγω έλλειψης ανταγωνισμού.
Όμως αν προχωράει σε κάποια από αυτά τα σχέδια, δηλαδή την αναδιάρθρωση του χρέους και την αναγκαστική υποτίμηση, ή τη φορολόγηση των δολαριακών επενδύσεων στο εξωτερικό, η συζήτηση αλλάζει; Τι εμποδίζει και τους επόμενους Προέδρους να πράξουν το ίδιο; Περίπου το 1/3 του αμερικανικού εξωτερικού χρέους διακρατείται από ξένους επενδυτές. Αν έβλεπαν «κούρεμα», γιατί να μπουν σε επόμενες εκδόσεις; Πώς θα μπορούσε η Αμερική να συντηρήσει άνω του 130% χρέος / ΑΕΠ και μεγάλα ελλείμματα, ώστε να χρηματοδοτεί τον στρατό και μια κοινωνία στην οποία το 2% ανάπτυξη θεωρείται «λίγο»;
Ήδη οι κεντρικές τράπεζες έχουν αυξήσει τις αγορές χρυσού. Αν ο Τραμπ και το οικονομικό του επιτελείο αποσταθεροποιήσουν περαιτέρω το νόμισμα, τότε ακόμα και το Ευρώ ίσως γίνει οριακά πιο ελκυστικό και βελτιώσει το status του ως διεθνές νόμισμα. Για τις επόμενες δεκαετίες το Δολάριο δεν απειλείται λογικά. Αλλά φτάνει η ώρα που η Αμερικανική οικονομία δεν θα μπορέσει να συντηρεί ένα «σκληρό» νόμισμα συναλλαγών.
* Ο Γιώργος Λαγαρίας είναι Επικεφαλής Οικονομολόγος Forvis Mazars
