Η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε μια δεκαετία μεγάλων αποφάσεων. Η ενεργειακή μετάβαση, η ανάγκη για ισχυρότερη άμυνα, η τεχνολογική κυριαρχία και ο εκσυγχρονισμός των υποδομών δημιουργούν ένα τεράστιο χρηματοδοτικό κύμα, το μεγαλύτερο στην ιστορία της ΕΕ. Η νέα μελέτη, «Futures of the European Capital Market: Defense, Digital, Infrastructure, Energy», της Themis Foresight, καθιστά σαφές ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να υλοποιήσει καμία από τις στρατηγικές της φιλοδοξίες εάν δεν μεταρρυθμίσει ριζικά το χρηματοπιστωτικό της σύστημα.
Το μέγεθος της πρόκλησης είναι εντυπωσιακό: 42 τρισ. δολάρια επενδυτικών αναγκών έως το 2045 στους τέσσερις κρίσιμους τομείς (εικόνα 1). Όπως σημειώνει η έκθεση, η Ευρώπη είναι εξαρτημένη από τις ΗΠΑ για υπηρεσίες cloud, λογισμικό και κυβερνοασφάλεια και από την Ασία για ημιαγωγούς, δημιουργώντας δομικά στρατηγικά κενά.
Εικόνα 1: «Απαιτούμενες επενδύσεις έως το 2045», Futures of the European Capital Market, Themis Foresight, 2025
Την ίδια στιγμή, ο τρόπος χρηματοδότησης παραμένει παρωχημένος: ένα τραπεζοκεντρικό μοντέλο (εικόνα 2), το οποίο –αν παραμείνει ως έχει– θα απαιτούσε να αυξήσουν οι τράπεζες τους ισολογισμούς τους κατά σχεδόν 300% έως το 2045, κάτι αδύνατο. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη χρειάζεται ριζική αναδιάρθρωση των κεφαλαιαγορών, με μεγαλύτερη συμμετοχή θεσμικών επενδυτών, ενιαίο ρυθμιστικό πλαίσιο και νέα χρηματοδοτικά εργαλεία.
Εικόνα 2: Ashok Vir Bhatia, Srobona Mitra, Shekhar Aiyar, Luiza Antoun de Almeida, Cristina Cuervo, Andre O Santos, and Tryggvi Gudmundsson., «A Capital Market Union for Europe», Staff Discussion Notes 2019, 007 (2019), accessed August 25, 2025, https://doi.org/10.5089/9781498313278.006
Η Ευρώπη συνεχίζει να χάνει έδαφος
Η μελέτη τεκμηριώνει με λεπτομέρεια τη σοβαρότητα της καθυστέρησης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύει μόλις το 4% των αντίστοιχων επενδύσεων των Ηνωμένων Πολιτειών στην τεχνητή νοημοσύνη, γεγονός που δημιουργεί ένα επικίνδυνο τεχνολογικό χάσμα. Επιπλέον, παρά τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες, οι επενδύσεις σε ευρωπαϊκά data centers, στις υποδομές κβαντικής τεχνολογίας και στην κυβερνοασφάλεια συνεχίζουν να υστερούν σημαντικά σε σύγκριση με τους παγκόσμιους ανταγωνιστές.
Την ίδια στιγμή, η κατακερματισμένη αγορά των 27 κρατών-μελών λειτουργεί ως τροχοπέδη για τη διασυνοριακή κινητικότητα κεφαλαίων, επιβραδύνοντας κρίσιμα έργα που συνδέονται με την ενεργειακή μετάβαση, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την τεχνολογική κυριαρχία.
Η εικόνα που αποτυπώνει η έκθεση είναι σαφής και ανησυχητική: εάν η Ευρώπη επιχειρήσει να υλοποιήσει τους στρατηγικούς της στόχους χωρίς μια βαθιά, δομική μεταρρύθμιση των κεφαλαιαγορών της, όχι μόνο θα καθυστερήσει, αλλά θα αποτύχει. Η ανάγκη για αλλαγή δεν είναι πλέον επιλογή· είναι επείγουσα προϋπόθεση για την ίδια τη βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού σχεδίου.
Τέσσερα σενάρια για το μέλλον των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών
Η Themis Foresight χρησιμοποιεί το κλασικό εργαλείο foresight “2x2 scenarios” και κατασκευάζει 4 εξίσου πιθανά σενάρια για το μέλλον βασισμένα σε δύο στρατηγικές αβεβαιότητες:
- Ο βαθμός ενοποίησης των κεφαλαιαγορών (ενιαίες ή κατακερματισμένες)
- Ο βαθμός τραπεζικής εξάρτησης (χαμηλή ή υψηλή)
Από τους δύο αυτούς άξονες προκύπτουν τέσσερα πιθανά σενάρια (εικόνα 3). Η μελέτη δεν θεωρεί ότι κάποιο θα επικρατήσει πλήρως, αλλά εξετάζει τις συνέπειες για πολιτική και οικονομία.
Εικόνα 3: Τα 4 σενάρια, Futures of the European Capital Market, Themis Foresight, 2025
1. Το Μεγάλο Ρεφορμιστικό Άλμα (The Great Reform) - Το μόνο βιώσιμο, επιθυμητό σενάριο.
Το συγκεκριμένο σενάριο επιτρέπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση να χρηματοδοτήσει βιώσιμα το απαιτητικό πακέτο των 42 τρισ. δολαρίων που απαιτείται έως το 2045, προσφέροντας ουσιαστική πρόοδο σε άμυνα, τεχνολογία και υποδομές. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι αποτελεί το πιο ισχυρό και αποτελεσματικό μονοπάτι για την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων, παραμένει και το πιο δύσκολο πολιτικά.
Προϋποθέτει πραγματική παραχώρηση κυριαρχίας στα κράτη-μέλη, βαθιά εναρμόνιση ρυθμιστικών πλαισίων και υψηλό επίπεδο θεσμικής εμπιστοσύνης — στοιχεία που, ιστορικά, δεν θεωρούνται δεδομένα. Παρ’ όλα αυτά, είναι το μόνο σενάριο που δίνει στην Ευρώπη την προοπτική να ανταγωνιστεί πραγματικά τις ΗΠΑ και την Κίνα στο οικονομικό και τεχνολογικό πεδίο των επόμενων δεκαετιών.
2. Κεφαλαιαγορά Δύο Ταχυτήτων (Capital Market of Two Speeds) - Ρεαλιστικό αλλά προβληματικό.
Σε αυτό το σενάριο, ορισμένα κράτη-μέλη, κυρίως στη Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη, προχωρούν σε βαθύτερη ενοποίηση των κεφαλαιαγορών τους, ενώ άλλα παραμένουν πίσω, αδυνατώντας να ακολουθήσουν τον ίδιο ρυθμό. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι χώρες με ήδη ώριμες αγορές, όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Γαλλία, ενισχύονται σημαντικά, ενώ το αναπτυξιακό χάσμα με τον ευρωπαϊκό Νότο διευρύνεται. Οι επενδύσεις γίνονται πράγματι πιο αποτελεσματικές, όμως όχι σε βαθμό που να καλύπτει τις συνολικές ανάγκες της Ένωσης. Στην πράξη, η Ευρώπη κινείται με μια «γρηγορότερη ταχύτητα» σε σχέση με το σήμερα, αλλά εξακολουθεί να υπολείπεται των απαιτήσεων της εποχής και των παγκόσμιων ανταγωνιστών.
3. Εθνικές Ανταγωνιστικές Κεφαλαιαγορές (Competing National Clusters) - Το σενάριο που μοιάζει περισσότερο με το σήμερα – και δεν αποδίδει.
Σε αυτό το μέλλον, τα κράτη-μέλη συνεχίζουν να ακολουθούν αποκλειστικά εθνικές στρατηγικές για την άμυνα, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τις υποδομές και την ενεργειακή μετάβαση, χωρίς ουσιαστική ενοποίηση ή κοινό σχεδιασμό. Η προσέγγιση αυτή οδηγεί στην επανάληψη των ίδιων επενδύσεων είκοσι επτά φορές, όσες και οι χώρες της Ένωσης, με αποτέλεσμα να χάνονται οικονομίες κλίμακας, να αυξάνεται το κόστος κεφαλαίου και να συνεχίζεται η διαρροή ευρωπαϊκών πόρων προς αμερικανικές και ασιατικές εταιρείες τεχνολογίας. Η μελέτη εκτιμά ότι υπό αυτές τις συνθήκες η Ευρώπη χάνει οριστικά το παράθυρο ευκαιρίας για να αποκτήσει πραγματική τεχνολογική αυτονομία, παραμένοντας εξαρτημένη από εξωτερικούς παίκτες σε κρίσιμους τομείς.
4. Θρίαμβος του Realpolitik (Triumph of Realpolitik) - Το πιο «σκοτεινό», αλλά και το πιο πιθανό υπό πίεση κρίσεων.
Σε αυτό το σενάριο, η Ευρώπη αναγκάζεται να κατευθύνει τους πόρους της κυρίως προς την άμυνα και την ενέργεια, αντιδρώντας σε εξωτερικές πιέσεις όπως γεωπολιτικές εντάσεις και ενεργειακά σοκ, χωρίς μακροπρόθεσμο σχεδιασμό ή ουσιαστική ενοποίηση. Έτσι, οι επενδύσεις γίνονται εκ των υστέρων, ακολουθώντας τις κρίσεις αντί να τις προλαμβάνουν, ενώ η τεχνολογική εξάρτηση από τρίτες χώρες βαθαίνει. Οι κεφαλαιαγορές παραμένουν κατακερματισμένες και η Ευρώπη σταδιακά υποχωρεί σε ρόλο «παίκτη δεύτερης γραμμής» στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Σε τέτοιες συνθήκες, καθίσταται αδύνατο να επιτευχθούν οι ευρωπαϊκοί στόχοι ούτε στον τομέα της άμυνας ούτε σε αυτόν της ψηφιακής αυτονομίας.
Οι προτεινόμενες λύσεις: Νέα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία
Η μελέτη τέλος προτείνει μια σειρά από νέα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία μεγάλης κλίμακας, τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως καταλύτες για να ξεμπλοκάρει το σημερινό δυσκίνητο σύστημα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται το European Security Infrastructure Partnership (ESIP), ένα εκτεταμένο δημόσιο–ιδιωτικό επενδυτικό σχήμα που θα στοχεύει στη χρηματοδότηση κρίσιμων υποδομών και ενεργειακών έργων.
Παράλληλα, το European Defense Production Accelerator (EDPA) προτείνεται ως μια πλατφόρμα που θα επιταχύνει την κοινή ευρωπαϊκή παραγωγή αμυντικών συστημάτων, μειώνοντας το κόστος, αυξάνοντας την κλίμακα και ενισχύοντας την αυτονομία σε μια εποχή αυξημένων γεωπολιτικών πιέσεων. Τρίτο κρίσιμο εργαλείο είναι το European Semiconductor Sovereignty Fund (ESSF), ένας εξειδικευμένος μηχανισμός μεικτής χρηματοδότησης (blended finance) σχεδιασμένος να στηρίξει την ευρωπαϊκή βιομηχανία ημιαγωγών, έναν τομέα όπου η ήπειρος παραμένει έντονα εξαρτημένη από αμερικανικές και ασιατικές αλυσίδες παραγωγής.
Τέτοια καινοτόμα χρηματοδοτικά σχήματα μπορούν να δημιουργήσουν μια νέα «αρχιτεκτονική» για την ευρωπαϊκή οικονομία: πιο ενοποιημένη, πιο ευέλικτη και πιο ικανή να κινητοποιεί κεφάλαια σε στρατηγικούς τομείς. Η πρόκληση είναι ξεκάθαρη, αν η Ευρώπη δεν αναμορφώσει τις κεφαλαιαγορές της, δεν θα μπορέσει να χρηματοδοτήσει ούτε την άμυνά της, ούτε την τεχνολογική της αυτονομία, ούτε την ενεργειακή μετάβαση.
Οι επόμενες δεκαετίες δεν θα κριθούν από την πολιτική ρητορική, αλλά από την ικανότητα της Ευρώπης να κινεί κεφάλαιο με ταχύτητα, ευελιξία και στρατηγικό προσανατολισμό.
Ολόκληρη η μελέτη διαθέσιμη εδώ: https://themis-foresight.com/en/future-capital-markets/
* Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι πρόεδρος MOMus & κάτοχος Έδρας UNESCO για την Έρευνα του Μέλλοντος
