Πολλοί λένε ότι το δολάριο χάνει τη δύναμή του και ότι σύντομα δεν θα είναι πια το κυρίαρχο νόμισμα του κόσμου. Όμως, ο Ντόναλντ Τραμπ και ο υπουργός Οικονομικών του, Scott Bessent, έχουν ένα κρυφό σχέδιο που μπορεί να κάνει το δολάριο πιο δυνατό από ποτέ. Ας το εξηγήσουμε απλά, βήμα-βήμα, με παραδείγματα, ώστε να γίνει κατανοητό.
Τι είναι το δολάριο και γιατί είναι σημαντικό;
Το δολάριο είναι το νόμισμα που χρησιμοποιούν σχεδόν όλες οι χώρες για να αγοράζουν και να πουλάνε πράγματα μεταξύ τους (π.χ. πετρέλαιο, τεχνολογία). Επίσης, το κρατούν στις τράπεζές τους σαν αποθεματικό, όπως εμείς κρατάμε χρήματα στον κουμπαρά μας. Για να το προτιμούν όλοι, πρέπει να είναι «ουδέτερο», δηλαδή να μην το ελέγχουν πολιτικές αποφάσεις ή να μην κινδυνεύει να «παγώσει» αν μια χώρα κάνει κάτι που δεν αρέσει στις ΗΠΑ.
Πώς οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν το δολάριο σαν όπλο μέσω της FATF;
Οι ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια χρησιμοποίησαν το δολάριο για να πιέσουν χώρες που δεν τους αρέσουν, όπως το Ιράν ή η Ρωσία. Ένας τρόπος ήταν μέσω της FATF (Financial Action Task Force), ενός διεθνούς οργανισμού που πολεμά το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
Πώς δουλεύει;
Η FATF βάζει χώρες σε «μαύρες» ή «γκρίζες» λίστες αν δεν ακολουθούν τους κανόνες της. Αν μια χώρα είναι στη λίστα, οι τράπεζές της δυσκολεύονται να χρησιμοποιούν δολάρια, γιατί οι διεθνείς συναλλαγές γίνονται κυρίως σε δολάρια. Για παράδειγμα, αν το Ιράν θέλει να αγοράσει πετρέλαιο ή φάρμακα, οι τράπεζες του μπορεί να μην μπορούν να πληρώσουν σε δολάρια, γιατί οι ΗΠΑ το απαγορεύουν μέσω κυρώσεων. Αυτό κάνει τη ζωή δύσκολη για αυτές τις χώρες.
Γιατί είναι πρόβλημα;
Όταν οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν το δολάριο με αυτόν τον τρόπο, άλλες χώρες (π.χ. Κίνα, Ινδία) αρχίζουν να σκέφτονται: «Αν το δολάριο μπορεί να μας τιμωρήσει, ίσως να μην το εμπιστευόμαστε τόσο». Έτσι, το δολάριο γίνεται λιγότερο «ουδέτερο» και λιγότερο δημοφιλές.
Πώς το δολάριο αποκάλυψε την αδυναμία της Σοβιετικής Ένωσης;
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου (1940s-1980s), οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση ήταν αντίπαλοι. Η ΕΣΣΔ είχε κλειστή οικονομία, δηλαδή το κράτος έλεγχε τα πάντα: τι παράγεται, τι πωλείται, ποιες τιμές έχουν τα προϊόντα. Όμως, υπήρχαν «μαύρες» αγορές, δηλαδή παράνομες αγορές όπου οι άνθρωποι αγόραζαν και πουλούσαν πράγματα κρυφά.
Πώς βοήθησε το δολάριο;
Οι ΗΠΑ δεν εμπόδισαν το δολάριο να κυκλοφορεί σε αυτές τις μαύρες αγορές. Για παράδειγμα, κάποιος στη Μόσχα μπορούσε να αγοράσει κρυφά αμερικανικά τζιν ή δίσκους ροκ με δολάρια, αντί για ρούβλια (το σοβιετικό νόμισμα). Οι τιμές στη μαύρη αγορά ήταν πολύ διαφορετικές από τις επίσημες τιμές του κράτους. Ένα δυσεύρετο ζευγάρι τζιν μπορεί να κόστιζε 5 ρούβλια σε κρατικό κατάστημα, αλλά 50 δολάρια (ή 200 ρούβλια στη μαύρη αγορά). Αυτό έδειχνε ότι το σοβιετικό σύστημα δεν μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων.
Πώς κατέρρευσε η ΕΣΣΔ;
Οι μαύρες αγορές αποκάλυπταν ότι η σοβιετική οικονομία ήταν ψεύτικη: οι επίσημες τιμές ήταν χαμηλές, αλλά δεν υπήρχαν αρκετά προϊόντα, και οι άνθρωποι πλήρωναν πολύ περισσότερα κρυφά. Αυτό έκανε τους πολίτες να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο κράτος. Ταυτόχρονα, η ΕΣΣΔ ξόδευε τεράστια ποσά για να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ (π.χ. σε όπλα, διαστημική τεχνολογία), αλλά δεν είχε αρκετά έσοδα. Το δολάριο, δείχνοντας την αλήθεια για τις τιμές, δημιούργησε πίεση στην οικονομία, που τελικά κατέρρευσε το 1991, όταν η ΕΣΣΔ διαλύθηκε.
Παράδειγμα:
Φανταστείτε έναν Σοβιετικό που ήθελε τότε να αγοράσει ένα αμερικανικό κασετόφωνο. Το κράτος έλεγε ότι δεν υπήρχε, αλλά στη μαύρη αγορά το έβρισκε για 100 δολάρια. Αυτό έδειχνε ότι το κράτος δεν μπορούσε να προσφέρει αυτό που ήθελαν οι πολίτες, κάνοντας το σύστημα να φαίνεται αδύναμο.
Πώς θα «τρυπώσει» το δολάριο στην Κίνα;
Η Κίνα σήμερα έχει κλειστή οικονομία σε πολλά σημεία. Το κράτος ελέγχει το νόμισμά της (γουάν), τις τιμές, και περιορίζει το πώς χρησιμοποιείται το δολάριο. Ο Τραμπ θέλει να αφήσει το δολάριο να κυκλοφορήσει ελεύθερα σε «γκρίζες» ή «μαύρες» αγορές της Κίνας, για να αποκαλύψει τις αδυναμίες της οικονομίας της.
Πώς θα γίνει αυτό;
Ένας τρόπος είναι μέσω ψηφιακών νομισμάτων, όπως τα **stablecoins**. Τα stablecoins είναι κρυπτονομίσματα που έχουν σταθερή αξία, συνδεδεμένη με το δολάριο (π.χ. 1 stablecoin = 1 δολάριο). Αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο διαδίκτυο, χωρίς να ελέγχονται εύκολα από την Κίνα. Για παράδειγμα, ένας Κινέζος επιχειρηματίας μπορεί να αγοράσει κρυφά αμερικανικά προϊόντα ή να επενδύσει στο εξωτερικό χρησιμοποιώντας stablecoins, αντί για γουάν.
Πώς θα πιέσει την Κίνα;
Αν το δολάριο κυκλοφορεί ελεύθερα σε τέτοιες αγορές, οι τιμές θα δείχνουν την αλήθεια. Για παράδειγμα, αν ένα τηλέφωνο, με μικρή διαθεσιμότητα, κοστίζει 500 γουάν επίσημα, αλλά στη μαύρη αγορά πωλείται για 200 δολάρια (πολύ περισσότερα γουάν), αυτό δείχνει ότι η κινεζική οικονομία δεν είναι τόσο δυνατή όσο φαίνεται. Οι άνθρωποι θα αρχίσουν να προτιμούν το δολάριο, πιέζοντας την Κίνα να ανοίξει την οικονομία της για να μην χάσει τον έλεγχο.
Θα καταστρέψει την οικονομία της Κίνας;
Όχι απαραίτητα. Ο στόχος δεν είναι να καταστρέψει την Κίνα, αλλά να την πιέσει να φιλελευθεροποιηθεί, δηλαδή να αφήσει τις αγορές της πιο ελεύθερες, όπως στη Δύση. Αν η Κίνα δεν το κάνει, μπορεί να χάσει εμπιστοσύνη από τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της, κάτι που θα την αποδυναμώσει μακροπρόθεσμα.
Παράδειγμα:
Φανταστείτε έναν Κινέζο που θέλει να αγοράσει κρυφά ένα αμερικανικό λογισμικό για την επιχείρησή του. Χρησιμοποιεί stablecoins για να το πληρώσει, αντί για γουάν, γιατί το κράτος δεν το επιτρέπει. Αν πολλοί κάνουν το ίδιο, η Κίνα θα δει ότι οι πολίτες της προτιμούν το δολάριο, κάτι που θα την αναγκάσει να αλλάξει πολιτική.
Οι δασμοί του Τραμπ είναι μέρος του σχεδίου
Οι δασμοί (φόροι στα εισαγόμενα προϊόντα) που βάζει ο Τραμπ δεν είναι για να κλείσουν το εμπόριο, αλλά για να πιέσουν χώρες όπως η Κίνα. Για παράδειγμα, αν η Κίνα πληρώνει υψηλούς δασμούς για να πουλήσει προϊόντα στις ΗΠΑ, θα αναγκαστεί να διαπραγματευτεί και ίσως να ανοίξει τις αγορές της. Όταν το κάνει, οι ΗΠΑ μπορεί να μειώσουν τους δασμούς. Είναι σαν παζάρι: ανεβάζεις την τιμή για να πάρεις αυτό που θέλεις.
Τι σημαίνει για την Ελλάδα;
Η Ελλάδα, ως μέρος της ευρωζώνης, εξαρτάται από το ευρώ. Αν το δολάριο μείνει κυρίαρχο, μπορεί να επηρεάσει τις τιμές των προϊόντων που αγοράζουμε (π.χ. πετρέλαιο, τεχνολογία). Αν η στρατηγική του Τραμπ ανοίξει τις παγκόσμιες αγορές, η Ελλάδα ίσως βρει ευκαιρίες να πουλήσει περισσότερα προϊόντα. Όμως, αν το ευρώ δεν δυναμώσει, η Ευρώπη μπορεί να μείνει πίσω.
Συμπέρασμα
Ο Τραμπ έχει ένα κρυφό σχέδιο για να κρατήσει το δολάριο «βασιλιά». Χρησιμοποιώντας το σαν όπλο στο παρελθόν, έδειξε τις αδυναμίες αντιπάλων όπως η ΕΣΣΔ. Τώρα, με ψηφιακά νομίσματα και δασμούς, θέλει να πιέσει χώρες όπως η Κίνα να ανοίξουν τις οικονομίες τους. Υπάρχουν κίνδυνοι, όπως η προσπάθεια άλλων χωρών να αντικαταστήσουν το δολάριο, αλλά προς το παρόν, το δολάριο φαίνεται έτοιμο να μας εκπλήξει, παραμένοντας το πιο ισχυρό νόμισμα.
* Ο κ. Γεώργιος Κονδυλίδης είναι Οικονομολόγος - Διαχειριστής χαρτοφυλακίων.
