Υπάρχουν δυο μεγάλες ανισορροπίες στην οικονομία των ΗΠΑ, στην οικονομία του δολαρίου. Από τη δεκαετία του 1980 οι ΗΠΑ έχουν ένα μόνιμο δημοσιονομικό και εμπορικό έλλειμμα, το οποίο το 2024 ανήλθε περίπου $1,2 τρισ., (αλλά αφαιρουμένου του πλεονάσματος των $300 δισ. στις υπηρεσίες, περιορίζεται στα $900 δισ.), πρόκειται για το 4 % του ΑΕΠ.
Ενώ αρχικά τα μικρά εμπορικά ελλείμματα ήταν σκόπιμα για να βοηθήσουν την ανάπτυξη της Ευρώπης, της Ιαπωνίας και της Κίνας, σήμερα έχουν γίνει δυσβάσταχτα. Παράλληλα το ομοσπονδιακό δημοσιονομικό έλλειμμα ανήλθε σε $1,8 τρισ. (περίπου 6,3 % του ΑΕΠ), ενώ το δημόσιο χρέος διαμορφώθηκε στα $36 τρισ. 122% επί του ΑΕΠ - το υψηλότερο επίπεδο στην ιστορία της χώρας (το 1945 είχε φθάσει στο 118%).
Οι ΗΠΑ δαπανούν 37% ετησίως παραπάνω από ότι εισπράττουν, καθώς τα έξοδα του ομοσπονδιακού κράτους λόγω covid αυξήθηκαν κατά 40% το 2020, χωρίς να μειωθούν έκτοτε παρά την αντιμετώπιση του covid.
Τα τελευταία 10 έτη το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ αυξήθηκε από $18 σε $36 τρισ. (σχεδόν 100%) χωρίς αυτό το τεράστιο ποσό των $18 τρισ., να αναπτύξει αντίστοιχα την οικονομία όπου το ΑΕΠ αυξήθηκε μόνο κατά 26%.
Τα τελευταία 5 έτη το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από τα $22 τρισ. το 2020, στα $36 τρισ. (αυξήθηκε κατά $14 τρισ. ή κατά 63% και το ΑΕΠ μόνο κατά 13% πράγμα το οποίο δείχνει την κακή διαχείριση και την αναποτελεσματικότητα των δημοσίων δαπανών).
Ο συνδυασμός αυτών των «δίδυμων ελλειμμάτων» και η αναποτελεσματική επένδυση των δανεικών, οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο όπου η υπερβάλλουσα κρατική δαπάνη αυξάνει το δημοσιονομικό έλλειμμα. Το 20% των ομοσπονδιακών εσόδων κατευθύνεται ήδη στην πληρωμή τόκων.
Η αυξημένη κρατική δαπάνη, οδηγεί σε μεγαλύτερο έλλειμμα του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, μειώνει το εθνικό ποσοστό αποταμίευσης και αυξάνει το εμπορικό έλλειμμα καθώς αυξάνονται οι εισαγωγές για την κάλυψη της αμερικανικής ζήτησης.
Ένα μέρος του ελλείμματος του προϋπολογισμού χρηματοδοτείται ουσιαστικά μέσω της αύξησης του συνολικού ποσού που δανείζονται οι ΗΠΑ μέσω πώλησης κρατικών ομολόγων προς το εξωτερικό αυξάνοντας την εξάρτηση της από τους ξένους δανειστές.
Το εμπορικό έλλειμμα τροφοδοτείται, αφενός, από υπερ-κατανάλωση που χρηματοδοτείται με δημόσιο δανεισμό και, αφετέρου, οφείλεται στον αθέμιτο διεθνή ανταγωνισμό άλλων κρατών: κυβερνητικές επιδοτήσεις, τεχνητές υποτιμήσεις νομισμάτων, κεφαλαιακούς ελέγχους, κρυφούς δασμούς κ.λπ.. Η επιβολή δασμών μπορεί να μειώσει ένα μέρος του εμπορικού ελλείμματος και τα έσοδα των δασμών να μειώσουν ένα μέρος του ελλείμματος του προϋπολογισμού.
Ο φόβος ότι οι ΗΠΑ σύντομα δεν θα μπορούν να αναχρηματοδοτήσουν το χρέος με χαμηλά επιτόκια, δημιουργεί προσδοκίες νομισματοποίησης του δημόσιου χρέους μέσω της «εκτύπωσης χρήματος» και της διολίσθησης του δολαρίου ώστε τα ομόλογα των ΗΠΑ να πληρωθούν με δολάρια λιγότερης αξίας στο μέλλον.
Όταν υπάρχει υπερβολικός δανεισμός, ο κλασικός τρόπος αντιμετώπισής του, είναι η μείωση των πραγματικών επιτοκίων και η υποτίμηση του δολαρίου, κάτι που είναι αρνητικό για τους πιστωτές και ευνοϊκό για τους οφειλέτες καθώς θα αποπληρώσουν το χρέος με π.χ. 20% υποτιμημένα δολάρια.
Στην περίπτωση αυτή δεν έχει νόημα να κρατάς ένα ομόλογο ή άλλο στοιχείο ενεργητικού αν δεν μπορείς να το πουλήσεις χωρίς να χάσεις, για να αγοράσεις κάποιο άλλο περιουσιακό στοιχείο.
Οι κεντρικές τράπεζες αρκετών χωρών, με προεξέχουσα την Κίνα, ενόψει του υπερβολικού χρέους και της διαφαινόμενης διολίσθησης του δολαρίου, τα τελευταία χρόνια, αντικαθιστούν τα συναλλαγματικά τους αποθέματα, πουλώντας χρέος που είχαν αγοράσει σε δολάριο (ομόλογα ΗΠΑ) και αγοράζουν χρυσό, για να καλύψουν το κενό της υποτίμησης του δολαρίου.
Διαφορετικά τα συναλλαγματικά τους αποθέματα σε υποτιμημένα δολάρια δεν θα μπορούν να στηρίξουν την έκδοση του νομίσματος τους και προφανώς θα αναγκαστούν να υποτιμήσουν τα νομίσματα τους. Αλλά και οι επενδυτές απομακρύνονται από το ομόλογα ΗΠΑ και αναζητούν στον χρυσό την προστασία του πλούτου τους.
Μια κρίση στις ΗΠΑ εξ αιτίας του χρέους, θα μπορούσε να έχει συστημικό χαρακτήρα και να επηρεάσει όλες τις χώρες του κόσμου, καθώς θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τις διεθνείς αγορές, λόγω του κεντρικού ρόλου των ΗΠΑ στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα (το 46% των παγκόσμιων κεφαλαίων διαχειρίζονται από το χρηματαγορές των ΗΠΑ).
Η κρίση χρέους της Ιαπωνίας που ανήλθε στο 250% του ΑΕΠ, είχε ως αποτέλεσμα, όσοι διακράτησαν ιαπωνικά ομόλογα από το 2013, να είχαν ζημίες της τάξης του 45% σε σχέση με επενδύσεις σε δολαριακά ομόλογα, και 60% σε σχέση με το χρυσό.
Οι ΗΠΑ θα επιδιώξουν τη μείωση των επιτοκίων, ώστε οι τραπεζικές καταθέσεις που απολάμβαναν μέχρι τώρα ένα καλό επιτόκιο, να μην είναι ελκυστικές. Τότε θα συμφέρει να ανταλλάξουν τις καταθέσεις τους με ομόλογα που θα έχουν μεγαλύτερες αποδόσεις. Αυτό θα αυξήσει τη ζήτηση ομολόγων οπότε θα μειωθεί το επιτόκιο των ομολόγων (το 10ετές σήμερα είναι 4,02%) και θα μειωθεί για τις ΗΠΑ το ύψος των τόκων που θα πρέπει να πληρώνουν για το τεράστιο χρέος τους.
Έτσι οι ΗΠΑ θα πάρουν μετρητά και οι καταθέτες θα αγοράσουν χρέος (ομόλογα ΗΠΑ).
Ο χρυσός είναι το πρώτο καταφύγιο του επιφυλακτικού επενδυτή. Όταν υπάρχουν προβλήματα, ο κόσμος τρέχει στον χρυσό. Για τις ΗΠΑ δεν φαίνονται τόσο δύσκολα οικονομικά προβλήματα να μην μπορούν να λυθούν. Η διαφαινόμενη ειρήνη στη Γάζα κάνει σαφές σε όλους, ότι θα έχουνε πολύ ισχυρότερη οικονομία και περισσότερη ειρήνη, πράγμα για το οποίο, θα έπρεπε, η τιμή του χρυσού να μειωθεί.
Οι επενδύσεις που γίνονται τώρα στις ΗΠΑ είναι πάνω από $7 τρισ. και αναμένονται να φθάσουν τα 18 τρισ. σε βάθος χρόνου. Η αύξηση της παραγωγής θα επιφέρει μείωση των τιμών αλλά και μείωση του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ. Η τιμή του πετρελαίου μειώνεται και μέσα από την κατάργηση γραφειοκρατικών διαδικασιών αδειοδότησης επιχειρήσεων αφαιρείτε σημαντικό κόστος από την οικονομία.
Το πρόγραμμα των ΗΠΑ είναι μείωση φόρων, μείωση ρυθμίσεων, ενεργειακές πολιτικές υπέρ εξόρυξης, και ετοιμάζονται και εξορύξεις ορυκτών σπανίων γαιών, στοιχείων σπανίων γαιών και μαγνητών σπανίων γαιών. Όλα αυτά είναι αναπτυξιακά, οπότε αναμένεται αρκετή αισιοδοξία για την οικονομία των ΗΠΑ, παρόλο που λόγω της Τεχνητής Νοημοσύνης οι νέες θέσεις εργασίας είναι λιγότερες από τις αναμενόμενες.
Σύντομα η FED θα πειστεί ότι η ανάπτυξη είναι αρκετά καλή για να μειώσει τις τιμές των επιτοκίων.
Η άποψη ότι οι κεντρικές τράπεζες αγοράζουν χρυσό γιατί φοβούνται ότι οι ΗΠΑ θα τους κατασχέσουν τα περιουσιακά στοιχεία δεν ευσταθή, καθώς τα ρωσικά συναλλαγματικά αποθέματα (περίπου $300 δισ.) σχεδόν τα μισά από τα αποθέματα τους είναι δεσμευμένα στην Ευρώπη, περί τα 295 δισ. ελέγχονται από την ΕΕ, και μόνο 5 δισ. ελέγχονται από τις ΗΠΑ.
Ούτε η άποψη ότι λόγω πολέμων αυξάνεται η τιμή του χρυσού δεν ευσταθή καθώς η ειρήνευση στη Μέση Ανατολή θα έπρεπε να επιφέρει πτώση της τιμής του χρυσού.
Ενώ τα χρηματιστήρια ανεβαίνουν θα έπρεπε η τιμή του χρυσού να μειώνεται, πράγμα το οποίο δεν συμβαίνει.
Και δεν συμβαίνει διότι η κύρια αιτία της αύξησης της τιμής του χρυσού είναι η διολίσθηση του δολαρίου. Εν μέρει ευσταθεί ότι η ζήτηση χρυσού θα ανεβεί εξ αιτίας της επικείμενης διαπραγμάτευσης ψηφιακού χρυσού από τον το 2026.
Η πολιτική πρόταση των ΗΠΑ για την αναδιάταξη της οικονομίας τους, δεν ευαγγελίζεται αποχώρηση από το διεθνές σύστημα, αλλά υπόσχεται επαναδιαπραγμάτευση κανόνων ώστε: να μειωθεί το αμερικανικό έλλειμμα κατά τρόπο συμμετρικό, να αναγεννηθεί η βιομηχανία χωρίς χονδροειδή προστατευτισμό και να απαγκιστρωθούν οι ΗΠΑ από τον ξένο δανεισμό.
Καμιά εμπορική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να πετύχει χωρίς σύγχρονη δημοσιονομική εξυγίανση. Ανακατεύθυνση πόρων στην παραγωγική επένδυση και ευθυγράμμιση δαπανών - εσόδων είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για να μειωθεί το χρέος και το κόστος εξυπηρέτησης του.
Οι ΗΠΑ έχουν το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 46% των παγκόσμιων κεφαλαιαγορών. Έχουν αρκετή δύναμη να αναστρέψουν τη δεινή τους οικονομική κατάσταση.
Καθώς δεν υπάρχουν άλλα εναλλακτικά ισχυρά νομίσματα, η ανάκαμψη της οικονομίας των ΗΠΑ, η οποία θα σταθεροποιήσει το δολάριο, θα προσελκύσει και πάλι το ενδιαφέρον των αγορών και θα μειώσει τη ζήτηση σε χρυσό, οπότε θα σκάσει η «φούσκα» του χρυσού.
Η τιμή του χρυσού αναμένεται να μειωθεί αρκετά έντονα τα επόμενα χρόνια, λόγο της πολύ καλής οικονομικής κατάστασης που οδηγούνται σταδιακά οι ΗΠΑ με μια σειρά αποφάσεων που λαμβάνονται αυτό το έτος.
Και όταν θα επέλθει η επαναφορά της σταθερότητας του δολαρίου, θα συμβεί η πτώση της τιμής του χρυσού, όπως συνέβη από το υψηλό της τιμής του χρυσού το 1980 (αφού τα τελευταία 9 έτη είχε ανέλθει κατά 2.300%) όπου η τιμή του έπεσε κατά 65% (από $850 στα $300) αφού οι μεταρρυθμίσεις που είχαν γίνει πριν το 1980 οδήγησαν σε σημαντική ανάκαμψη την οικονομία των ΗΠΑ και στη σταθεροποίηση του δολαρίου.
Οι ΗΠΑ, πολλές φορές στο παρελθόν, με μια συχνότητα κάθε 5-6 δεκαετίες, αντιμετώπιζαν μια κρίση, την οποία κατάφερναν επιτυχώς να την ξεπεράσουν. Μένει να αποδεχθεί εάν θα τα καταφέρουν και αυτή τη φορά.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Επιστημονικών Δεδομένων
