Λίγες ημέρες μετά την υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ από τον οίκο Moody’s, οι επενδυτές στις διεθνείς αγορές ομολόγων δεν κρύβουν την ανησυχία τους. Η απόφαση του Αμερικανού προέδρου να προωθήσει την ψήφιση ενός νομοσχεδίου που, σύμφωνα με τους περισσότερους οικονομολόγους και αναλυτές, πρόκειται να προκαλέσει περαιτέρω αύξηση του δημοσίου χρέους των ΗΠΑ μέσα στην επόμενη δεκαετία έδωσε στις αγορές ομολόγων την αφορμή για να υπενθυμίσουν στην πολιτική ηγεσία τις πιθανές συνέπειες μίας πολιτικής περαιτέρω αύξησης των ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους.
Το νομοσχέδιο που ετοίμασαν οι συνεργάτες του Ντόναλντ Τραμπ πέρασε μάλλον δύσκολα από την Βουλή των Αντιπροσώπων, αφού πρώτα ο ρεπουμπλικανός πρόεδρος της Βουλής Mike Johnson χρειάστηκε να ικανοποιήσει αιτήματα ρεπουμπλικανών βουλευτών προκειμένου να υποστηρίξουν το νομοσχέδιο.
Η γενική ιδέα του νομοσχεδίου είναι η σημαντική μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης και η αύξηση της χρηματοδότησης προς τις ένοπλες δυνάμεις και τις υπηρεσίες προστασίας των συνόρων, με ταυτόχρονη μείωση των δαπανών για προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης, εκπαίδευσης και χρηματοδότησης της πράσινης ενέργειας. Σύμφωνα με άρθρο των New York Times, οι προβλέψεις του νομοσχεδίου θα αυξήσουν σημαντικά τα ομοσπονδιακά δημοσιονομικά ελλείμματα και τον αριθμό των ανασφάλιστων πολιτών.
Το νομοσχέδιο υπερψηφίστηκε νωρίς χθες το πρωί (ώρα ΗΠΑ) με οριακή πλειοψηφία. 215 βουλευτές, όλοι ρεπουμπλικανοί, ψήφισαν υπέρ του και 214 (212 δημοκρατικοί και 2 ρεπουμπλικανοί) εναντίον του. Ένας ρεπουμπλικανός δήλωσε «παρών» και δύο δεν εμφανίστηκαν στην ψηφοφορία.
Το επόμενο βήμα θα γίνει με την προώθησή του στην Γερουσία, όπου αναμένεται να γίνει μία νέα μάχη καθώς και εκεί υπάρχουν ρεπουμπλικανοί που θεωρούν πως το νομοσχέδιο είναι δημοσιονομικά απαράδεκτο και αυξάνει πολύ το δημόσιο χρέος. Χαρακτηριστικές των απόψεων των δύσπιστων ρεπουμπλικανών νομοθετών είναι οι δηλώσεις του βουλευτή Thomas Massie από την πολιτεία του Κεντάκι, ενός από τους δύο ρεπουμπλικανούς που καταψήφισαν το νομοσχέδιο: «Αυτό το νομοσχέδιο είναι μια ωρολογιακή βόμβα χρέους.
Δεν αλλάζουμε απλά την διάταξη στις καρέκλες του Τιτανικού. Βάζουμε κάρβουνο στο καζάνι και χαράζουμε πορεία προς το παγόβουνο».
Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως η δήλωση του Massie απηχεί το κλίμα που επικρατεί στις αγορές ομολόγων, κυρίως των ΗΠΑ αλλά όχι μόνο. Βλέποντας πόσο αποφασισμένος είναι ο πρόεδρος Τραμπ να προωθήσει αυτό το νομοσχέδιο και πόσο απέχει από το να επιδιώκει την μείωση των ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους, οι επενδυτές έχουν προχωρήσει σε μαζικές πωλήσεις κρατικών ομολόγων τις τελευταίες μέρες, ανεβάζοντας σημαντικά τις αποδόσεις των κρατικών αμερικανικών ομολόγων.
Τα δεκαετούς διαρκείας πλησίασαν προς το 4,60% και έχουν φτάσει επικίνδυνα κοντά στο επίπεδο του 4,70% που κατά πολλούς παρατηρητές της αγοράς θα χειροτερέψει πολύ την κατάσταση, καθώς θα παρασύρει προς τα πάνω και τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων, κάτι που σίγουρα θα πλήξει την αγορά κατοικίας στις ΗΠΑ και κατ’ επέκταση και την γενικότερη οικονομική ανάπτυξη.
Μία περαιτέρω άνοδος στις αποδόσεις των δεκαετών τίτλων μπορεί να αρχίσει να δημιουργεί πρόβλημα και στην αγορά εταιρικών ομολόγων, η οποία μέχρι στιγμής έχει δείξει πολύ ανθεκτική συμπεριφορά όταν πιέζονται οι αγορές κρατικών ομολόγων και ανεβαίνουν οι αποδόσεις τους.
Κάτι τέτοιο θα είναι ιδιαίτερα αρνητικό για τις επιχειρήσεις που θα δουν τα δανειακά βάρη τους να αυξάνονται αλλά και για την οικονομία, καθώς η αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης του δανεισμού θα μειώσει αναγκαστικά τις επενδυτικές δαπάνες και θα οδηγήσει και σε περικοπές θέσεων εργασίας.
Αν οι αγορές δεν καθησυχαστούν για την πορεία των δημοσιονομικών μεγεθών και οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων αρχίσουν να ανεβαίνουν ακόμα περισσότερο, τότε τα πράγματα μπορεί να γίνουν αρκετά χειρότερα. Όπως είδαμε σε προχθεσινό άρθρο του Bloomberg, μπορεί το κόστος δανεισμού των ΗΠΑ να βρίσκεται κάπου ανάμεσα από το 4% και το 5%, επίπεδα στα οποία βρισκόταν για πολλά χρόνια πριν το 2007 χωρίς να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα, αλλά το συνολικό δημόσιο χρέος έχει ανεβεί ενδιάμεσα πάρα πολύ.
Η συνολική αξία των κρατικών αμερικανικών ομολόγων που βρίσκονται τώρα σε κυκλοφορία είναι κοντά στα 30 τρισεκατομμύρια δολάρια, από 14 τρισεκατομμύρια λίγο πριν ξεκινήσει την πρώτη του θητεία ο Ντόναλντ Τραμπ. Την ίδια ώρα, οι τόκοι που καταβάλλει ετησίως το αμερικανικό δημόσιο είναι πλέον κοντά στα 900 δισεκατομμύρια.
Η παραμονή των αποδόσεων στα τωρινά επίπεδα ή, ακόμα χειρότερα, η περαιτέρω αναρρίχησή τους θα ανεβάσει ακόμα περισσότερο το κόστος εξυπηρέτησής του. Αν υποθέσουμε πως το μέσο επιτόκιο αυτών των ομολόγων ανεβεί σταδιακά προς το 5%, αυτό σημαίνει πως το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησής τους θα πλησιάσει το 1,5 τρισεκατομμύριο δολάρια, δηλαδή θα ανεβεί κατά 50%.
Κάτι άλλο που κάνει την τωρινή κατάσταση πιο δύσκολη από άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια είναι ο φόβος πως το βάρος που θα φέρει την οικονομική ανάπτυξη η πολιτική των δασμών Τραμπ θα εξουδετερώσει όλη την θετική επίδραση για την οικονομία που μπορεί να φέρει η πολιτική μείωσης της φορολογίας και η αλλαγή προς το ελαστικότερο του κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας για τις περισσότερες επιχειρήσεις.
Όλα αυτά μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα την στάση των επενδυτών στις αγορές ομολόγων, οι οποίοι στην ουσία προσπαθούν να πείσουν την πολιτική και νομοθετική εξουσία να μην βάλουν τις βάσεις για έναν δημοσιονομικό εκτροχιασμό που θα προκαλέσει μακροχρόνια ζημιά στην οικονομία. Προς το παρόν, οι μετοχικές αγορές δεν επηρεάζονται πολύ από τα μηνύματα των ομολογιακών, αυτό όμως δεν μπορεί να κρατήσει πολύ ακόμα και κανείς δεν ξέρει ποιο θα είναι το επίπεδο αποδόσεων ομολόγων που αν ξεπεραστεί θα αναστατώσει και τις μετοχικές αγορές στις ΗΠΑ και αλλού.
Μπορεί να έχουμε την προσοχή μας μέχρι τώρα στα αμερικανικά ομόλογα, αλλά η κατάσταση είναι αρκετά επικίνδυνη και αλλού. Το γεγονός πως οι αποδόσεις των ιαπωνικών ομολόγων δεκαετούς διάρκειας ξεπέρασαν το 3% και έχουν φθάσει κοντά στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 25 ετών είναι πολύ ανησυχητικό.
Το δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο αλλά μέχρι πριν λίγο καιρό δεν προκαλούσε μεγάλη ανησυχία αφού οι αποδόσεις των ομολόγων ήταν λίγο πάνω από το μηδέν και η Κεντρική Τράπεζα της χώρας αγόραζε συνεχώς πολύ μεγάλες ποσότητες.
Στην περίπτωση της ασιατικής χώρας, η αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους θα είναι πολύ μεγαλύτερη ποσοστιαία από αυτήν που αναφέραμε προηγουμένως για τις ΗΠΑ, αν η άνοδος των αποδόσεων παγιωθεί. Δεν είναι εύκολο να πούμε ποια θα είναι η επίδραση μίας τέτοιας εξέλιξης στην ιαπωνική οικονομία, σίγουρα όμως δεν θα είναι θετική.
Και δεν πρέπει να ξεχνάμε πως επενδύσεις δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων σε μετοχές και ομόλογα ανά τον κόσμο έχουν χρηματοδοτηθεί από δάνεια σε ιαπωνικό γιέν. Η μίνι χρηματιστηριακή κρίση του περσινού Αυγούστου είχε αποδοθεί εν μέρει στην απότομη άνοδο του γιεν, κάτι σημαίνει πως πρέπει οπωσδήποτε να έχουμε το νου μας στις ιαπωνικές εξελίξεις.
Μπορεί η άνοδος των αποδόσεων των ομολόγων στις ΗΠΑ και αλλού, όπως στην Ιαπωνία, να αποτελέσει τον επόμενο εφιάλτη των χρηματιστηριακών αγορών και να προκαλέσει σημαντική ζημιά και στην οικονομία; Η αλήθεια είναι πως δεν μπορούμε να αποκλείσουμε αυτό το ενδεχόμενο, ειδικά αν η αμερικανική πολιτική ηγεσία αποφασίσει να αγνοήσει το μήνυμα που έρχεται από τις αγορές ομολόγων. Δεν υποστηρίζουμε πως κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει άμεσα, δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε κιόλας. Το μόνο για το οποίο είμαστε βέβαιοι είναι πως ο κίνδυνος αυτός είναι υπαρκτός και σημαντικός.
