Υπάρχουν στιγμές που τα επιστημονικά δεδομένα σε αναγκάζουν να σταματήσεις και να αναρωτηθείς: κάνουμε αρκετά, αρκετά γρήγορα; Η πρόσφατη μελέτη Global Burden of Disease 2023 (GBD), που δημοσιεύτηκε στις 12 Οκτωβρίου 2025 στο The Lancet από το Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME) του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, είναι μία από αυτές τις στιγμές.
Σύμφωνα με το GBD 2023, το προσδόκιμο ζωής επέστρεψε στα προ-COVID επίπεδα (76,3 έτη για γυναίκες, 71,5 για άνδρες παγκοσμίως το 2023), όμως οι θάνατοι στις ηλικίες 10-39 ετών αυξήθηκαν δραματικά σε συγκεκριμένες περιφέρειες κατά την περίοδο 2011-2023. Η Ανατολική Ευρώπη βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της σιωπηλής κρίσης - και η Ελλάδα πρέπει να δει αυτό ως σήμα κινδύνου.
Οι αριθμοί από άλλες περιοχές είναι σκληροί: στην Ανατολική Ευρώπη, η θνησιμότητα στις ηλικίες 15-19 αυξήθηκε κατά 53,9% και στις 20-24 κατά 40,1% μεταξύ 2011-2023, σύμφωνα με το Demographics capstone του GBD. Στη Βόρεια Αμερική, η ομάδα 20-39 ετών παρουσίασε τη μεγαλύτερη αύξηση θανάτων κατά την ίδια περίοδο, κυρίως από αυτοκτονίες, υπερβολικές δόσεις ναρκωτικών και αλκοόλ.
Στις ΗΠΑ το 2022, οι θάνατοι εφήβων 14-18 ετών από υπερβολική δόση έφτασαν τους 5,2 ανά 100.000 (UCLA Health, 2024), με περίπου 84% των θανάτων ατόμων 10-19 ετών να εμπλέκουν συνθετικά οπιοειδή παράνομης κατασκευής (illicitly manufactured fentanyls - IMFs), σύμφωνα με τα δεδομένα του CDC.
Αλλά αντί να αρκεστούμε στην παράθεση των στοιχείων, ας θέσουμε το κρίσιμο ερώτημα: τι μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά - και πόσο γρήγορα;
Η Ελλάδα: Θεσμικό πλαίσιο υπάρχει, η πρόκληση είναι η υλοποίηση
Η Ελλάδα δεν ξεκινάει από το μηδέν. Αντίθετα, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει σημαντική πρόοδος στο θεσμικό επίπεδο:
Νόμος 5129/2024 - "Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης": Ένας νόμος-σταθμός που μετασχηματίζει το σύστημα ψυχικής υγείας με τη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΕΔΥΨΥ), την ενίσχυση κοινοτικών δομών και την ολιστική προσέγγιση στις εξαρτήσεις.
Εθνικός Οργανισμός Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ): 40 νέες δομές και υπηρεσίες, πολλές από τις οποίες δημιουργούνται για πρώτη φορά στην Ελλάδα - Πολυδύναμα Κέντρα για εφήβους, Κινητές Μονάδες Μεθαδόνης, Ξενώνες Γυναικών, Κέντρα Αποτοξίνωσης.
Αύξηση προϋπολογισμού: Ο προϋπολογισμός για την ψυχική υγεία αυξήθηκε κατά 62%, σηματοδοτώντας την προτεραιοποίηση του τομέα.
Εθνικό Σχέδιο Ψυχικής Υγείας 2021-2030: Ένα δεκαετές, δημοσιευμένο σχέδιο με συγκεκριμένες δράσεις και προτεραιότητες για την ψυχική υγεία όλων των πολιτών, με ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη και την κοινοτική φροντίδα.
Πρόοδος στη ναλοξόνη: Το 2023 θεσμοθετήθηκε η take-home naloxone, ενώ με την Υπουργική Απόφαση της 17ης Ιουλίου 2025 επετράπη η καθολική διάθεση και χρήση ναλοξόνης από φυσικά πρόσωπα (πλήρης απελευθέρωση) - μια ιστορική εξέλιξη για την πρόληψη θανάτων από υπερβολική δόση. Η πρόκληση τώρα είναι η ταχεία κλιμάκωση της υλοποίησης και η διασφάλιση προσβασιμότητας σε όλες τις περιοχές.
Συνεργασίες: Με UNICEF, ΠΟΥ/Ευρώπη, το πρόγραμμα "Σπύρος Δοξιάδης" για την ψυχική υγεία παιδιών, και το JA ImpleMENTAL για εθνική στρατηγική πρόληψης αυτοκτονιών.
Αυτές οι πολιτικές επιλογές δικαιώνονται από τα δεδομένα του GBD 2023. Η κυβέρνηση είχε δει σωστά την "σιωπηλή πανδημία" της ψυχικής υγείας πριν γίνει παγκόσμιο headline. Η πρόκληση τώρα είναι να μετατρέψουμε τη θεσμοθέτηση σε απτά αποτελέσματα - και να το κάνουμε γρήγορα, με δημόσιο ταμπλό δεικτών και μετρήσιμους στόχους αναμονών.
Η Ελλάδα μπροστά σε μια κρίσιμη απόφαση
Η Ελλάδα, ως χώρα της Νότιας Ευρώπης, έχει τη δυνατότητα να μάθει από τις ανησυχητικές τάσεις άλλων περιοχών. Στην Ανατολική Ευρώπη, η θνησιμότητα νέων εκτοξεύεται - αυτό πρέπει να λειτουργήσει ως προειδοποίηση, όχι ως μοίρα. Και τα ελληνικά δεδομένα δείχνουν ότι χρειάζεται άμεση δράση:
Το 2024, το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ κατέγραψε 469 αυτοκτονίες, με το 8,3% στην ομάδα 20-24 ετών - μια ηλικία που θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται από ελπίδα και δυνατότητες, όχι από απόγνωση. Ο μέσος όρος έναρξης χρήσης ναρκωτικών έχει κατρακυλήσει στα 13-14 έτη. Περίπου 1 στους 4 νέους (15-29 ετών) βιώνει κάποια ψυχική διαταραχή, ενώ 1,4 εκατομμύρια παιδιά και έφηβοι αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας.
Η ΚΛΙΜΑΚΑ επισημαίνει ότι υπάρχει πιθανή υποκαταγραφή των αυτοκτονιών στην Ελλάδα, με καθυστερήσεις ετών στη δημοσίευση επίσημων στοιχείων από την ΕΛΣΤΑΤ. Ένα σύστημα real-time παρακολούθησης - όπως αυτό που λειτούργησε για την πανδημία - θα μπορούσε να αλλάξει αυτή την κατάσταση.
Τέσσερις φυσικές προκλήσεις μιας φιλόδοξης μεταρρύθμισης
Κάθε μεγάλη μεταρρύθμιση συναντά προκλήσεις υλοποίησης. Αναγνωρίζοντάς τες, μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε:
Α. Η πρόκληση της στελέχωσης: Ενώ έχουν δημιουργηθεί 40 νέες δομές, η στελέχωσή τους παραμένει πρόκληση λόγω brain drain και ανταγωνιστικότητας μισθών. Χιλιάδες νέοι ψυχολόγοι και ψυχίατροι μεταναστεύουν, ενώ οι υπάρχοντες αντιμετωπίζουν burnout. Το επόμενο βήμα θα ήταν η δημιουργία ελκυστικών συνθηκών εργασίας και η επιτάχυνση των διαδικασιών πρόσληψης.
Β. Το στίγμα παραμένει παρά τις καμπάνιες: Έρευνες δείχνουν ότι το 44% των εργαζομένων βιώνει μελαγχολία, το 47% απαισιοδοξία, αλλά μόνο 1 στους 5 πιστεύει ότι ο εργοδότης του νοιάζεται. Δεν χρειάζονται μόνο εκστρατείες ευαισθητοποίησης - χρειάζεται θεσμική αλλαγή στον τρόπο που οι εργοδότες, τα σχολεία και οι κοινότητες αντιμετωπίζουν την ψυχική ασθένεια. Ίσως πρέπει να εξεταστεί η υποχρεωτική ένταξη πρωτοκόλλων ψυχικής υγείας σε χώρους εργασίας άνω των 50 εργαζομένων.
Γ. Η έλλειψη διασύνδεσης συστημάτων: Ένας 17χρονος που κάνει χρήση ναρκωτικών μπορεί να περάσει από: σχολείο → ΚΕΠ Υγείας → ΤΕΠ νοσοκομείου → αστυνομία → δικαστήριο ανηλίκων → ΚΕΘΕΑ/ΕΟΠΑΕ. Κανένα από αυτά τα συστήματα δεν "μιλάει" μεταξύ τους. Δεν υπάρχει ενιαίος ηλεκτρονικός φάκελος, κοινό πρωτόκολλο, συντονισμένη παρακολούθηση.
Πρόταση: Το Ενιαίο Πληροφοριακό Σύστημα Ψυχικής Υγείας που προβλέπει ο Ν.5129/2024 θα μπορούσε να επεκταθεί σε interoperable σύστημα που συνδέει εκπαίδευση, υγεία, κοινωνικές υπηρεσίες και δικαιοσύνη - με strict privacy safeguards. Η τεχνολογία υπάρχει· απαιτείται πολιτική βούληση και συντονισμός υπουργείων.
Δ. Η γεωγραφική ανισότητα: Οι 40 νέες δομές του ΕΟΠΑΕ θα είναι κυρίως αστικές. Αλλά οι νέοι που χρειάζονται βοήθεια ζουν σε νησιά, σε ορεινές περιοχές, σε περιθωριοποιημένες κοινότητες. Η ψυχική υγεία είναι ζήτημα γεωγραφικής δικαιοσύνης.
Πρόταση: Επέκταση των Κινητών Μονάδων σε απομακρυσμένες περιοχές και ανάπτυξη telepsychiatry/teletherapy με εξασφάλιση ευρυζωνικότητας. Το μοντέλο των "υποκλάδων" του Προσωπικού Ιατρού θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στην ψυχική υγεία.
Τι μας διδάσκουν οι επιτυχημένες διεθνείς πολιτικές
Αλλά υπάρχουν και θετικά παραδείγματα που μπορούμε να προσαρμόσουμε στην ελληνική πραγματικότητα:
Πορτογαλία: Αποποινικοποίηση χρήσης + επένδυση σε θεραπεία → μείωση 80% στους θανάτους από overdose (1999-2017)
Φινλανδία: Εθνικό πρόγραμμα πρόληψης αυτοκτονιών με focus στους νέους → μείωση 50% στις αυτοκτονίες νέων (1990-2015)
Νορβηγία: Υποχρεωτική εκπαίδευση ψυχικής υγείας για όλους τους εκπαιδευτικούς → πρώιμη ανίχνευση και παραπομπή
Σκωτία: Naloxone διαθέσιμο χωρίς συνταγή σε φαρμακεία, σχολεία και κοινοτικά κέντρα
Αυστραλία: Headspace - κέντρα "φιλικά προς νέους & νέες" με δωρεάν πρόσβαση, χωρίς παραπομπή, με ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και peer support
Η Ελλάδα έχει θεσμοθετήσει τη ναλοξόνη (2023/2025, με την πρόκληση να είναι η ταχεία κλιμάκωση στην πράξη) και δημιουργεί δομές για νέους. Το επόμενο βήμα είναι να επιταχύνουμε την υλοποίηση και να προσθέσουμε στοχευμένες παρεμβάσεις που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές διεθνώς.
Έξι συγκεκριμένες προτάσεις με μετρήσιμους στόχους και χρονοδιαγράμματα
Επτά συγκεκριμένες προτάσεις για επιτάχυνση της υλοποίησης
- Youth Mental Health Hubs - Το ελληνικό "Headspace"
Βασιζόμενοι στις υπάρχουσες δομές του ΕΟΠΑΕ για εφήβους, το επόμενο λογικό βήμα είναι η δημιουργία 5 πιλοτικών Youth Mental Health Hubs σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο και Λάρισα. Όχι παραδοσιακές κλινικές - χώροι όπου ένας έφηβος / μια έφηβη μπορεί να μπει χωρίς ραντεβού, χωρίς παραπομπή, χωρίς τη γνώση των γονιών (για άτομα 15+, εφόσον το επιθυμούν). Με ψυχολόγους, peer counselors, occupational therapists, social media literacy coaches. Ανοιχτά μέχρι τα μεσάνυχτα. Με gaming areas και music studios.
Υπεύθυνος φορέας: ΕΟΠΑΕ σε συνεργασία με Δήμους
Χρονοδιάγραμμα: Λειτουργία 5 πιλοτικών εντός 12 μηνών
Μετρήσιμοι στόχοι:
- Από την πρώτη επαφή έως την αξιολόγηση: <10 εργάσιμες ημέρες
- Από την αξιολόγηση έως την έναρξη θεραπείας: <30 ημέρες
- Ικανοποίηση χρηστών: >75% σε 6 μήνες λειτουργίας - Mental Health Literacy στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
Το Υπουργείο Παιδείας έχει ήδη τοποθετήσει ψυχολόγους σε σχολεία - ένα σημαντικό βήμα. Το επόμενο είναι η ενσωμάτωση υποχρεωτικού μαθήματος Mental Health Literacy στο Γυμνάσιο (2 ώρες/εβδομάδα).
Περιεχόμενο: Αναγνώριση συμπτωμάτων (κατάθλιψη, άγχος, διατροφικές διαταραχές), τεχνικές διαχείρισης, πώς να βοηθήσεις φίλο σε κρίση, επιρροή social media, τι είναι η θεραπεία. Επιπλέον: Gatekeeper training για όλους τους εκπαιδευτικούς (ανίχνευση πρώιμων σημαδιών κινδύνου).
Υπεύθυνος φορέας: Υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με Υπουργείο Υγείας
Χρονοδιάγραμμα: Πιλοτικό σε 100 σχολεία εντός 12 μηνών, πανελλαδική κάλυψη εντός 24 μηνών
Μετρήσιμοι στόχοι:
- 80% των σχολείων με πιστοποιημένο πρόγραμμα εντός 24 μηνών
- 100% των εκπαιδευτικών με gatekeeper training σε σχολεία-πιλότους - Εθνικό Πρόγραμμα Harm Reduction - Από τη θεωρία στην πράξη
Η θεσμοθέτηση της ναλοξόνης είναι εξαιρετική αρχή. Τώρα χρειάζεται επιθετική υλοποίηση:
Ναλοξόνη σε 100% των φαρμακείων σε περιοχές υψηλού κινδύνου (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο) με μηδενική συμμετοχή - εντός 12 μηνών
Drug checking services: Πιλοτικά σημεία στα 5 μεγαλύτερα αστικά κέντρα όπου νέοι μπορούν να ελέγξουν ουσίες για fentanyl/άλλες επικίνδυνες προσμίξεις
Εκπαίδευση: Όλοι οι σχολικοί νοσηλευτές, προπονητές αθλητικών ομάδων, και security σε χώρους διασκέδασης να εκπαιδευτούν στη χορήγηση ναλοξόνης
Peer-led education: Χρηματοδότηση ΜΚΟ για προγράμματα όπου νέοι μιλούν σε νέους
Μετρήσιμος στόχος: Μείωση -25% στους θανάτους από υπερβολική δόση εντός 18 μηνών. - Συνταγογράφηση "Κοινωνικών Παρεμβάσεων" μέσω ΠΦΥ
Το σύστημα του Προσωπικού Ιατρού μπορεί να επεκταθεί πέρα από τη διαχείριση χρόνιων νοσημάτων. Οι γιατροί πρωτοβάθμιας φροντίδας να μπορούν να "συνταγογραφούν" - με κάλυψη από ΕΟΠΥΥ:
- Συμμετοχή σε αθλητικές ομάδες (3 μήνες επιδοτούμενη)
- Μαθήματα τέχνης/μουσικής
- Προγράμματα εθελοντισμού
- Nature-based therapy (οργανωμένες πεζοπορίες, κηπουρική)
Rationale: Η κλινική έρευνα δείχνει ότι η κοινωνική απομόνωση και η έλλειψη δραστηριοτήτων επιδεινώνουν την κατάθλιψη. Αυτό είναι evidence-based medicine.
Μετρήσιμος στόχος: Πιλοτικό πρόγραμμα σε 10 δήμους υψηλού κινδύνου, με αξιολόγηση σε 12 μήνες. - Φορολόγηση Digital Platforms - Earmarked Fund για Νέους
Μια 2% φορολογία στα έσοδα των Meta, TikTok, Snapchat, Google (YouTube) στην Ελλάδα να πηγαίνει αποκλειστικά σε Ταμείο Ψυχικής Υγείας Νέων.
Αιτιολόγηση: Οι πλατφόρμες αυτές επηρεάζουν - θετικά και αρνητικά - την ψυχική υγεία νέων. Είναι δίκαιο να συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση της κρίσης.
Χρήση εσόδων: Youth Mental Health Hubs, σχολικά προγράμματα, έρευνα, καμπάνιες. - Εθνικό Σύστημα Κρίσεων 24/7 με Κινητές Ομάδες
Η Ελλάδα έχει ήδη την 1018 (γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης) και συνεργασίες όπως με τη ΚΛΙΜΑΚΑ. Το επόμενο βήμα είναι η δημιουργία Κινητών Ομάδων Κρίσεων (Mobile Crisis Teams).
Μοντέλο: Ομάδα 3 ατόμων (ψυχολόγος/ψυχίατρος + νοσηλευτής ψυχικής υγείας + peer support worker) που φτάνουν σε <60 λεπτά σε κάθε κρίση αυτοκτονικού κινδύνου ή οξείας ψυχικής επεισοδίου.
Πλεονέκτημα: Μειώνει αναγκαστικές νοσηλείες (το PACER Programme στην Αυστραλία πέτυχε -60%), μειώνει επανεισαγωγές, βελτιώνει outcomes.
Μετρήσιμος στόχος: Πιλοτικό σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη εντός 18 μηνών, με εθνική κάλυψη σε 3 έτη. - Real-Time Dashboard Δημόσιας Υγείας
Το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ κάνει εξαιρετική δουλειά - αλλά δουλεύει με εθελοντές και δημοσιογραφικές πηγές επειδή δεν υπάρχει επίσημο σύστημα. Το Υπουργείο Υγείας θα μπορούσε να δημιουργήσει - σε συνεργασία με - ΚΛΙΜΑΚΑ και άλλους φορείς - ένα ζωντανό dashboard (στη λογική του COVID tracker):
- Αριθμός κρίσεων ανά περιοχή (anonymized)
- Χρόνοι αναμονής σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας
- Διαθεσιμότητα κλινών
- Ποσοστά επανεισαγωγών
- ED επισκέψεις για αυτοτραυματισμό/overdos
Όφελος: Επιτρέπει data-driven allocation πόρων, προσδιορίζει hotspots, βελτιώνει λογοδοσία
Μετρήσιμος στόχος: Λειτουργία dashboard εντός 12 μηνών.
Τρεις κρίσιμες προκλήσεις που απαιτούν συντονισμένη απάντηση
Κάθε φιλόδοξη μεταρρύθμιση αντιμετωπίζει δομικές προκλήσεις. Αναγνωρίζοντάς τις ανοιχτά, μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά:
- Το κόστος της ταχείας κλιμάκωσης
Οι 40 δομές του ΕΟΠΑΕ και η αύξηση του προϋπολογισμού κατά 62% είναι σημαντικές - αλλά η πλήρης, άριστη στελέχωση και λειτουργία απαιτεί περαιτέρω επένδυση. Χρειάζονται ανταγωνιστικοί μισθοί για να σταματήσει το brain drain, συνεχής εκπαίδευση, supervision, και υποστήριξη του προσωπικού.
Λύση: Η μετατροπή της ψυχικής υγείας σε "επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο" (όπως η εκπαίδευση) και όχι "δαπάνη" - με μετρήσιμα ROI (μείωση των απουσιών, αύξηση της παραγωγικότητας, μείωση του κόστους υγειονομικής περίθαλψης μακροπρόθεσμα). - Ο συντονισμός πολλαπλών φορέων
Η ψυχική υγεία δεν είναι μόνο ζήτημα Υπουργείου Υγείας. Εμπλέκει Παιδείας, Εργασίας, Δικαιοσύνης, Εσωτερικών (τοπική αυτοδιοίκηση). Απαιτείται διυπουργικός συντονισμός σε επίπεδο Γενικής Γραμματείας ή Αντιπροέδρου Κυβέρνησης.
Πρόταση: Ετήσιο Εθνικό Forum Ψυχικής Υγείας με συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων υπουργείων, ΜΚΟ, ακαδημαϊκής κοινότητας, και - κρίσιμα - εκπροσώπων νέων με lived experience. - Η εξισορρόπηση ιδιωτικών συμφερόντων και δημόσιου καλού
Η φαρμακευτική βιομηχανία, οι ιδιωτικές κλινικές, τα social media - όλοι έχουν νόμιμα οικονομικά συμφέροντα. Αλλά αυτά δεν πρέπει να υπονομεύουν την πολιτική δημόσιας υγείας.
Απαιτείται: Ρυθμιστικό πλαίσιο που προστατεύει το δημόσιο συμφέρον - χωρίς να απωθεί τις ιδιωτικές επενδύσεις εκεί που χρειάζονται (π.χ. telemedicine platforms, innovation). Το μοντέλο των Public-Private Partnerships με σαφείς KPIs και accountability.
Το ηθικό ζήτημα: Κάθε αριθμός έχει όνομα
Ας είμαστε ξεκάθαροι: δεν πρόκειται για τεχνοκρατική συζήτηση. Πρόκειται για το ότι κάθε εβδομάδα, νέοι άνθρωποι - 16χρονοι, 20χρονοι, 25χρονοι - πεθαίνουν από προλήψιμες αιτίες. Όχι από σπάνιες ασθένειες, όχι από φυσικές καταστροφές, όχι από τύχη. Όταν η μελέτη του IHME λέει ότι το ήμισυ του παγκόσμιου βάρους ασθένειας είναι προβλέψιμο, δεν κάνει θεωρητική άσκηση. Λέει ότι μισοί από αυτούς τους θανάτους δεν έπρεπε να συμβούν.
Το 2011, στην Ανατολική Ευρώπη υπήρχαν X θανάτοι στις ηλικίες 15-19. Το 2023, έχουμε +54%. Αυτή η αύξηση έχει όνομα και επώνυμο. Είναι ο Γιώργος που δεν βρήκε βοήθεια όταν τη χρειάστηκε. Η Μαρία που πίστεψε ότι "πρέπει να τα βγάλει πέρα μόνη της". Ο Δημήτρης που το σχολείο του δεν είχε επαρκή υποστήριξη. Η Ελένη που περίμενε 8 μήνες για ραντεβού.
Η Ελλάδα μπορεί να μην βρίσκεται σε αυτό το σημείο ακόμα - αλλά χωρίς δράση, μπορεί να φτάσει εκεί. Η καλή είδηση; Έχουμε τα εργαλεία. Έχουμε τη γνώση. Έχουμε τα διεθνή σημεία αναφοράς (benchmarks). Και - κρίσιμα - έχουμε το θεσμικό πλαίσιο. Η πρόκληση είναι να περάσουμε από τη θεσμοθέτηση στην υλοποίηση. Γρήγορα.
Συμπέρασμα: Η θεσμοθέτηση έγινε - τώρα μετριόμαστε στην εκτέλεση
Η Ελλάδα βρίσκεται σε ιστορική καμπή. Διαθέτει:
- Δεκαετές Εθνικό Σχέδιο Ψυχικής Υγείας (2021-2030)
- Νομοθεσία-σταθμό (Ν.5129/2024)
- Νέο οργανισμό (ΕΟΠΑΕ) με 40 δομές
- Αυξημένο προϋπολογισμό (+62%)
- Πλήρη απελευθέρωση ναλοξόνης (ΥΑ 17/7/2025)
- Διεθνείς συνεργασίες
- Και - κρίσιμα - πολιτική βούληση
Τα δεδομένα του GBD 2023 επιβεβαιώνουν ότι οι επιλογές αυτές ήταν σωστές. Η θεσμοθέτηση έγινε. Τώρα μετριόμαστε στην εκτέλεση: καθολική πρόσβαση σε υπηρεσίες για νέους, harm reduction στην πράξη, διαλειτουργικά δεδομένα με προστασία ιδιωτικότητας, και δημόσιο ταμπλό λογοδοσίας.
Αν το GBD 2023 είναι το καμπανάκι, η απάντηση δεν είναι άλλος ένας νόμος - είναι KPIs, προθεσμίες και χρηματοδότηση πρώτης γραμμής.
Χρειάζεται:
✓ Επιτάχυνση της υλοποίησης - κάθε μήνας καθυστέρησης κοστίζει ζωές
✓ Μετρήσιμοι στόχοι – χρόνος αναμονής <12 εβδομάδες, γεωγραφική κάλυψη 80%+, outcomes -20% ΤΕΠ επισκέψεις
✓ Διαφάνεια - real-time data, ετήσια αξιολόγηση, λογοδοσία
✓ Συντονισμός - διυπουργική συνεργασία, όχι silos
✓ Τόλμη - να υιοθετήσουμε evidence-based πολιτικές που δουλεύουν διεθνώς
Η Ελλάδα μπορεί να γίνει European leader στην ψυχική υγεία νέων. Όχι παρά τις προκλήσεις - αλλά επειδή τις αναγνωρίζει και τις αντιμετωπίζει ανοιχτά. Το GBD 2023 δεν είναι απλώς ένα καμπανάκι. Είναι επικύρωση της στρατηγικής κατεύθυνσης - και κάλεσμα για επιτάχυνση. Η ερώτηση δεν είναι "αν" θα σώσουμε ζωές. Είναι "πόσες" και "πόσο γρήγορα". Ο χρόνος είναι τώρα.
Βιβλιογραφία
Κύριες Διεθνείς Μελέτες:
1.GBD 2023 Demographics Collaborators. Global age-sex-specific all-cause mortality and life expectancy estimates for 204 countries and territories and 660 subnational locations, 1950–2023: a demographic analysis for the Global Burden of Disease Study 2023. The Lancet. 2025. DOI: 10.1016/S0140-6736(25)01330-3. Διαθέσιμο: https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(25)01330-3/fulltext
2. Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). GBD 2023 Results. University of Washington School of Medicine. 2025. Διαθέσιμο: https://www.healthdata.org/research-analysis/gbd
3. GBD 2023 Causes of Death Collaborators. Global burden of 292 causes of death in 204 countries and territories and 660 subnational locations, 1990–2023: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2023. The Lancet. 2025. Διαθέσιμο: https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(25)01917-8/fulltext
4. GBD 2023 Risk Factors Collaborators. Burden of 375 diseases and injuries, risk-attributable burden of 88 risk factors, and healthy life expectancy in 204 countries and territories, including 660 subnational locations, 1990–2023: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2023. The Lancet. 2025. Διαθέσιμο: https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(25)01637-X/fulltext
Θάνατοι Εφήβων και Νέων - ΗΠΑ:
5. Friedman J, Hadland SE. The Overdose Crisis among U.S. Adolescents. New England Journal of Medicine. 2024;390(2):97-100. DOI: 10.1056/NEJMp2312084. Διαθέσιμο: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10979414/
6. Tanz LJ, Dinwiddie AT, Mattson CL, O'Donnell J, Davis NL. Drug Overdose Deaths Among Persons Aged 10-19 Years — United States, July 2019–December 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022;71:1576-1582. DOI: 10.15585/mmwr.mm7150a2. Διαθέσιμο: https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/71/wr/mm7150a2.htm
7. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Provisional Drug Overdose Death Counts, 2003-2023. National Center for Health Statistics. 2024. Διαθέσιμο: https://www.cdc.gov/nchs/nvss/vsrr/drug-overdose-data.htm
8. UCLA Health. Adolescent Overdose Deaths Analysis 2024. Διαθέσιμο: https://www.uclahealth.org/news/overdose-crisis-among-us-adolescents
Ελληνικές Πηγές - Πολιτική Υγείας:
9. Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Υγείας. Νόμος 5129/2024 - Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης. ΦΕΚ Α' 75/19.04.2024. Διαθέσιμο: https://www.moh.gov.gr
10. Υπουργείο Υγείας. Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2021-2030. Αθήνα, 2021. Διαθέσιμο: https://www.opengov.gr/yyka/ & https://www.moh.gov.gr
11. Υπουργείο Υγείας. Δελτίο Τύπου: Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 2025. 10 Οκτωβρίου 2025. Διαθέσιμο: https://www.moh.gov.gr/articles/ministry/grafeio-typoy/press-releases/13727-pagkosmia-hmera-psyxikhs-ygeias-2025
12. Εθνικός Οργανισμός Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ). Ψυχική Υγεία και Εξάρτηση: Αλληλένδετες Προκλήσεις. Οκτώβριος 2025. Διαθέσιμο: https://www.eopae.gr & https://healthdaily.gr/2025/10/09/eopae-psychiki-ygeia-kai-exartisi-allilendetes-prokliseis/
13. Υπουργείο Υγείας. Υπουργική Απόφαση 17/7/2025 - Καθολική Διάθεση Ναλοξόνης. Διαθέσιμο: https://www.moh.gov.gr
Αυτοκτονίες - Ελλάδα:
13. ΚΛΙΜΑΚΑ - Κέντρο Πρόληψης Αυτοκτονιών. Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών: Στοιχεία 2024. Μάρτιος 2025. Διαθέσιμο: https://www.klimaka.org.gr/στοιχεία-παρατηρητηρίου-αυτοκτονιών/
14. ΚΛΙΜΑΚΑ. Αυτοκτονίες στην Ελλάδα το 2024: Ανάλυση Δεδομένων. Διαθέσιμο: https://socialpolicy.gr/2025/03/αυτοκτονίες-στην-ελλάδα-το-2024-κλιμακα.html
Ναρκωτικά - Ελλάδα:
15. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ). Δείκτης Θανάτων από τη Χρήση Ναρκωτικών. Διαθέσιμο: https://www.ektepn.gr/activities/epidemiology/drug-related-deaths
16. eKathimerini. Naloxone Policy Updates Greece 2023-2025. Διαθέσιμο: https://www.ekathimerini.com
17. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EUDA). Greece Country Drug Report 2024. Διαθέσιμο: https://www.euda.europa.eu
Διεθνείς Οργανισμοί:
18. World Health Organization Regional Office for Europe. Mental Health of Adolescents Fact Sheet. Σεπτέμβριος 2025. Διαθέσιμο: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health
19. WHO European Health Information Gateway. Greece - Mental Health Policy and Services. Διαθέσιμο: https://gateway.euro.who.int
20. World Health Organization Europe & Greek Ministry of Health. Quality Standards for Mental Health Care for Children and Young People. Μάρτιος 2025. Διαθέσιμο: https://www.politic.gr/ygeia/epanastatika-protypa-poiotitas-stin-psychiki-ygeia-paidion-kai-neon/
21. UNICEF Greece & "Spyros Doxiadis" Programme. Youth Mental Health Initiatives in Greece. 2024-2025.
Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες:
22. Joint Action on Implementation of Mental Health Policies and Actions (JA ImpleMENTAL). National Suicide Prevention Strategy Development - Greece. 2024-2025. Διαθέσιμο: https://implemental.eu
Ψυχική Υγεία Εργαζομένων - Ελλάδα:
23. ΕΥ Ελλάδος, Hellas EAP, ΕΚΠΑ. Έρευνα Ψυχικής Υγείας Εργαζομένων 2025. Αναφορά στο: Newsbomb.gr. Διαθέσιμο: https://www.newsbomb.gr/ellada/story/1685534/i-psyxiki-ygeia-ton-ellinon-se-kindyno-agxos-katathlipsi-kai-psyxofarmaka
Επιπλέον Αναφορές:
24. The Guardian. Global Health Analysis: Rising Youth Mortality Rates. Οκτώβριος 2025.
25. Naftemporiki. Ναρκωτικά, Αυτοκτονίες και Ψυχικές Παθήσεις Εκτοξεύουν τη Θνησιμότητα των Νέων στην Ανατολική Ευρώπη. 13 Οκτωβρίου 2025. Διαθέσιμο: https://www.naftemporiki.gr/kosmos/2018930/narkotika-aytoktonies-kai-psychikes-pathiseis-ektoxeyoyn-tin-thnisimotita-ton-neon-stin-anatoliki-eyropi/
Σημείωση: Όλες οι διαδικτυακές πηγές ελέγχθηκαν για τελευταία φορά τον Οκτώβριο 2025.
*Ο Γιάννης Καλαντζάκης είναι εμπειρογνώμονας πολιτικών υγείας και συνεργάζεται με οργανισμούς δημόσιας υγείας στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Οι απόψεις του δεν αντιπροσωπεύουν κανέναν θεσμό. #IOwnMyHealthData
