Του Ibrahim B. Anoba
Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά την ανεξαρτησία της από τη Γαλλία το 1960, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία βυθίστηκε σε κρίση, με την οικονομία να καταρρέει και τη φτώχεια να εξαπλώνεται δραματικά. Ο Πρόεδρος της χώρας David Dacko, σε μια προσπάθεια να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις χωρίς τη βοήθεια των αποικιοκρατών, στράφηκε στον Πρόεδρο της Κίνας Μάο Τσε Τουνγκ.
Ο Μαο του προσέφερε βοήθεια ζητώντας ως αντάλλαγμα κομμουνιστικές μεταρρυθμίσεις. Μέσα όμως στα δύο χρόνια αυτού του κολλεκτιβιστικού πειράματος, τα πράγματα πήγαν από το κακό στο χειρότερο. Έτσι, αποφασισμένος να σώσει τη χώρα από την ολική κατάρρευση, ο μακρινός ξάδερφος του Dacko, συνταγματάρχης Jean-Bedel Bokassa ανέλαβε την εξουσία το 1966. Ακολούθησε μια δεκαετία δικτατορίας, φτώχειας και ωμής κατάχρησης της εξουσίας. Να οι τέσσερις λόγοι που ο Bokassa μας θυμίζει ότι η απόλυτη εξουσία δεν αρμόζει σε κανέναν άνθρωπο.
1 Προθάλαμος της τυραννίας
Όπως πολλοί ριζοσπάστες, έτσι και ο Bokassa εννοούσε τις υποσχέσεις του για μεταρρυθμίσεις εναντίον της φτώχειας και για επιστροφή στη δημοκρατία. Στο μεταξύ, καθώς γεύθηκε την ισχύ της εξουσίας, σύντομα συνειδητοποίησε ότι αν αναθέσει σε άλλους αρμοδιότητες δεν θα έχει τον επαρκή έλεγχο για να επιβάλει τη βούλησή του. Έτσι σταδιακά αύξησε την εξουσία του επί όλων των κρατικών οργάνων.
Για να δικαιολογήσει αυτή την αλλαγή πορείας, ο Bokassa διαβεβαίωνε ότι η συγκέντρωση εξουσίας είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη. Απέρριψε όλες τις εναλλακτικές πολιτικές και σχημάτισε το δικό του Επαναστατικό Συμβούλιο με το οποίο κατάργησε τη βουλή και το σύνταγμα.
Χωρίς θεσμική κριτική, ανασχημάτιζε την κυβέρνηση κατά βούληση. Και κατά τη δεκατριάχρονη περίοδο εξουσίας του, αυτοανακηρύχθηκε Πρόεδρος, Πρωθυπουργός, Πρόεδρος του Κόμματος, Αρχιστράτηγος και Αυτοκράτωρ. Κανένα μέλος της κυβέρνησής του δεν τολμούσε να αμφισβητήσει τις επιλογές του αυτές καθώς διαφορετικά θα κινδύνευε να γίνει τροφή για κροκόδειλους ή να σταλεί στο εκτελεστικό απόσπασμα.
2 Βία χωρίς όρια
Ο Bokassa μέθησε τόσο πολύ από την εξουσία ώστε μέχρι το τέλος του καθεστώτος του περνούσε περισσότερο χρόνο ασκώντας βία στους εχθρούς του απ' ό,τι δουλεύοντας την αναπτυξιακή του ατζέντα. Διέταξε τη σφαγή χωρικών που διαμαρτυρήθηκαν για μια αύξηση στις τιμές των τροφίμων και υπέβαλλε ανθρώπους σε βασανιστήρια επειδή ήταν μεθυσμένοι. Ήταν ένας απόλυτος τύραννος. Κανείς δεν μπορούσε να γλιτώσει από την οργή του, ούτε καν τα μέλη της κυβέρνησής του.
Σε μια διαβόητη περίπτωση, διέταξε την εκτέλεση ενός από τους στενότερους συμμάχους του, του Λοχαγού Alexander Banza που είχε το αξίωμα του Υπουργού Εσωτερικών με την κατηγορία της προδοσίας. Ο Banza προσπάθησε να ανατρέψει τον Bokassa με ένα αποτυχημένο πραξικόπημα έχοντας ως κίνητρο του τη δυσαρέσκειά του για τον τρόπο με τον οποίο τον αντιμετώπισε ο δικτάτορας αφού εκείνος τον βοήθησε να ανέλθει στην εξουσία στο πραξικόπημα του 1966. Ο Bokassa διέταξε τον ακρωτηριασμό του και στη συνέχεια τον έσυρε στους δρόμους μέχρι να τον εκτελέσει πυροβολώντας τον.
Ο τρελός αυτοκράτορας είχε ανάμεσα στα θύματά του και αθώα παιδιά. Κάποτε διέταξε να θανατωθεί ένα βρέφος με ένεση με δηλητήριο αφού πρώτα ο ίδιος σκότωσε τον πατέρα του, έναν φρουρό του παλατιού, με την κατηγορία της απόπειρας δολοφονίας του. Ακόμη πιο φρικώδης ήταν η σφαγή σχεδόν 100 μαθητών δημοτικού σχολείου τον Απρίλιο του 1979.
Ο Bokassa είχε προηγουμένως επιβάλει στους μαθητές και τους γονείς τους μια ακριβή σχολική στολή, τις οποίες κατασκεύαζε η εταιρία της γυναίκας του. Σε μια διαμαρτυρία που επακολούθησε, μαθητές πέταξαν πέτρες στη Ρολς Ρόις του εξοργίζοντάς τον. Έτσι, διέταξε τους φρουρούς του να πυροβολήσουν τα παιδιά, πολλά από τα οποία πέθαναν σ' αυτή τη σφαγή, ενώ ο Bokassa και οι φρουροί του αποτελείωσαν τα υπόλοιπα χτυπώντας τα στη φυλακή.
3 Δημοσιονομική ανευθυνότητα
Αφού διακήρυξε την χώρα Αυτοκρατορία τον Δεκέμβριο του 1976, ονομάζοντας τον αυτό του Αυτοκρατορική Μεγαλειότητα, ο Bokassa ξόδεψε το ένα τρίτο του προϋπολογισμού της χώρας στην τελική της στέψης του. Μιμούμενος τον Ναπολέοντα, το είδωλό του, ξόδεψε το σημερινό ισοδύναμο 80 εκ. δολαρίων ΗΠΑ στην τελετή αυτή. Μόνο το διαμαντένιο στέμμα του κόστισε 20 εκ. δολάρια. Παρήγγειλε μέχρι και έναν θρόνο με έναν επίχρυσο αετό, ένα χρυσό στέμμα και πάνω από 60.000 μπουκάλια σαμπάνια για τους καλεσμένους του. Για μια χώρα που ήδη αντιμετώπιζε δημοσιονομικές αδυναμίες, αυτές οι κινήσεις την χρεοκόπησαν.
Σε κανένα σημείο ο Bokassa δεν ενδιαφέρθηκε πραγματικά για τη δημοσιονομική υγεία της χώρας. Προτιμούσε να πηγαίνει διακοπές και να ξοδεύει χρήματα σε πολυτελή αυτοκίνητα. Επίσης έδωσε στις 17 συζύγους και τα 50 παιδιά του άμεση πρόσβαση στα κρατικά ταμεία, με αποτέλεσμα όλοι αυτοί και οι παρατρεχάμενοί τους να πλουτίσουν αισχρά.
Η απουσία διαφάνειας έδωσε στον Bokassa την ελευθερία να καταληστέψει τον ορυκτό πλούτο της χώρας για προσωπικό όφελος. Για παράδειγμα, προσέφερε στη Γαλλία ουράνιο κατά τον Ψυχρό Πόλεμο με αντάλλαγμα στρατιωτική υποστήριξη και αργότερα παραδέχθηκε πως έστελνε διαμάντια που άξιζαν εκατομμύρια δολάρια στους συνεργάτες και τους ξένους συμμάχους του.
4 Η κληρονομιά της φτώχειας
Πριν αναλάβει ο Bokassa την εξουσία, το οικονομικό του σχέδιο ήταν απλό: να ξεφορτωθεί τον κομμουνισμό από τη χώρα και να εξαλείψει τη φτώχεια. Έκανε όμως το ακριβώς αντίθετο - κρατικοποίησε όλους τους δημόσιους φορείς και εγκατέστησε προσωπικά μονοπώλια επ' αυτών.
Καθώς μείωσε δραστικά τον ιδιωτικό τομέα, οι άνθρωποι είτε δούλευαν για το κράτος που με δυσκολία πλήρωνε μισθούς, είτε αποσύρθηκαν στα κτήματά τους. Στα ορυχεία, οι συνθήκες εργασίας ήταν εξαιρετικά κακές. Οι εργάτες κέρδιζαν πολύ λίγα χρήματα από την εργασία τους, ενώ ο Bokassa καταλήστευε τη χώρα παρακρατώντας ένα τεράστιο ποσοστό των εσόδων.
Στα κτήματα, τα έσοδα από την παραγωγή δεν δικαιολογούσαν τους πόρους που επένδυαν οι άνθρωποι και σύντομα η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία βυθίστηκε στην ακραία φτώχεια. Μέχρι σήμερα η χώρα βρίσκεται ανάμεσα στις φτωχότερες του κόσμου. Το ΑΕΠ δεν ανέκαμψε παρά μόνο 9 χρόνια αφότου η Γαλλία ανέτρεψε τον Bokassa από την εξουσία το 1979.
Παρ' όλα αυτά, 21 χρόνια μετά τον θάνατο του Bokassa στην άνεση του σπιτιού του στην πρωτεύουσα Μπανγκουί, για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που επλήγησαν από την απληστία και την τρομοκρατία του, το κακό που έκανε δεν διορθώνεται. Η φρικώδης κληρονομιά του είναι απόδειξη ότι η απόλυτη εξουσία μπορεί να λειτουργήσει ως ιός, και όπως εύστοχα επεσήμανε ο Barry Goldwater “Όσοι επιζητούν την απόλυτη εξουσία, ακόμη και αν την θέλουν για να κάνουν αυτό που οι ίδιοι θεωρούν καλό, απλώς απαιτούν το δικαίωμα να επιβάλουν τη δική τους εκδοχή του παραδείσου επί γης … και εμείς οφείλουμε να τους αντιστεκόμαστε”.
--
Ο Ibrahim B. Anoba ζει στο Λάγος της Νιγηρίας και είναι σχολιαστής της αφρικανικής οικονομίας και των διεθνών σχέσεων.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Δεκεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
