Της Adrian Nikolov
Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Δυστυχώς, το 2022 δεν αποτελεί εξαίρεση. Η πανδημία και ο πόλεμος που ακολούθησε έχουν εγείρει φόβους για την επάρκεια τροφίμων, με τους πολιτικούς σε όλο τον κόσμο να καταφεύγουν σε παλιομοδίτες λύσεις. Το δυσάρεστο είναι ότι πολλά από αυτά τα μέτρα όχι μόνο δεν αντιμετωπίζουν την επισιτιστική ασφάλεια, αλλά μπορεί να την κάνουν ακόμη χειρότερη.
Ο προστατευτισμός, η προσπάθεια προστασίας της εγχώριας οικονομίας, ακούγεται ευγενής στόχος στον μέσο πολίτη. Εξάλλου, κάθε κράτος υποτίθεται ότι πρέπει να σκέφτεται πρώτα και κύρια την προστασία των δικών του πολιτών. Ωστόσο, αν δούμε προσεκτικά κάποια συνθήματα που μιλούν για περισσότερη αυτάρκεια, για στήριξη των εγχώριων παραγωγών ή για απαγορεύσεις των εξαγωγών, διαπιστώνουμε ότι πίσω από αυτά κρύβονται μέτρα που ούτε προστατεύουν, ούτε βοηθούν.
Η δημοφιλής αυτάρκεια ακούγεται αρχικά ως ανθεκτικότητα. Ακόμη και στο πλαίσιο των αντιρωσικών κυρώσεων και της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο, αυτή η ιδέα ακούγεται λογική. Όταν προβάλλεται στο άτομο, ο καθένας από την παιδική του ηλικία θέλει να είναι αυτάρκης – να μπορεί να κερδίζει τα προς το ζην, να φροντίζει τον εαυτό του και να μην εξαρτάται από τους άλλους.
Αλλά το πράγμα δεν λειτουργεί έτσι σε μεγάλη κλίμακα. Ο κανόνας εδώ είναι παρόμοιος με αυτόν των προσωπικών οικονομικών - η διαφοροποίηση. Όσο περισσότερες επιλογές έχουμε, τόσο πιο ανθεκτικοί είμαστε. Εάν ποντάρουμε τα πάντα σε μια και μόνη εγχώρια επιλογή, δεν γινόμαστε πιο ανθεκτικοί, αλλά πολύ πιο εύθραυστοι. Αρκεί τότε ένας απροσδόκητος παγετός, μια ξηρασία ή μια αφρικανική πανώλη και η αφθονία θα χαθεί.
Επιπλέον, όπου οι καβγάδες μεταξύ γειτόνων για φράχτες και γη είναι στην ημερήσια διάταξη, ξαφνικά κάποιοι υιοθετούν την πρόταση το μεγαλύτερο μέρος του φαγητού μας να προέρχεται από τη Σλοβακία, ιδανικά, χωρίς ξένη συμμετοχή, καθώς εντέλει οι ξένοι επενδυτές εξάγουν κέρδη (!).
Φυσικά, όλοι θα ήταν ευχαριστημένοι εάν τα σούπερ μάρκετ ήταν γεμάτα με ποιοτικά σλοβακικά φρούτα, λαχανικά, κρέας και άλλα προϊόντα. Ωστόσο, αυτό το ιδανικό δεν μπορεί να επιτευχθεί με μια πολιτική αυτάρκειας, αλλά με μια πολιτική συνεργασίας.
Με τον ίδιο τρόπο που μπορούμε, χάρη στη διεθνή συνεργασία, να είμαστε οι πρώτοι ως προς τον αριθμό των αυτοκινήτων που παράγουμε κατά κεφαλήν ή να κερδίζουμε ένα χρυσό Ολυμπιακό μετάλλιο στο σκι (χαιρετίζω το ιταλικό μέρος της ομάδας της Petra Vlhova), μπορούμε, χάρη στα ανοιχτά σύνορα, να εμπνεόμαστε από επιχειρηματικές ιδέες από όλο τον κόσμο, να αποκτούμε τεχνολογίες αιχμής και, ανταγωνιζόμενοι τους ανταγωνιστές μας, να βελτιώνουμε συνεχώς τα προϊόντα που παράγουν τα εργατικά χέρια της Σλοβακίας. Και αν συμβεί μια απροσδόκητη κρίση στη χώρα μας, μπορούμε να βασιστούμε σε προμήθειες από το εξωτερικό.
Η στήριξη των εγχώριων παραγωγών με τη μορφή ενός αγώνα δρόμου με αντιπάλους τις άλλες χώρες της ΕΕ για επιδοτήσεις έχει γίνει κάτι σαν τελετουργικό της γεωργικής πολιτικής τα τελευταία χρόνια. Αν και η λέξη «στήριξη» μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε, αυτό που αρέσει περισσότερο στους επιχειρηματίες είναι η υπόσχεση χρημάτων από το κράτος. Αλλά οι επιδοτήσεις δεν λύνουν όλα τα δεινά των αγροτών.
Τα συνεχή προβλήματα της κατακερματισμένης ιδιοκτησίας γης πλήττουν κάθε χρόνο αγροκτήματα επιστρέφοντας σαν μπούμερανγκ. Αντί οι παραγωγοί να αναζητούν νέες πρακτικές και να προσπαθούν να προσφέρουν την καλύτερη δυνατή ποιότητα στους πελάτες τους, ξοδεύουν το χρόνο τους στη γραφειοκρατία, είτε πρόκειται για διαχείριση μισθώσεων με εκατοντάδες ιδιοκτήτες, είτε για την απόδειξη της αιρεσιμότητάς τους για κρατικές επιδοτήσεις.
Τον Μάιο, κάποιοι βουλευτές αναβίωσαν την ιδέα της απαγόρευσης της εξαγωγής επιλεγμένων προϊόντων. Τελικά, ψηφίστηκε ένας νόμος για μια ακόμη φορά βιαστικά μέσω επείγουσας κοινοβουλευτικής διαδικασίας και χωρίς δημόσια διαβούλευση, ο οποίος ορίζει ότι κάθε επιχείρηση που εξάγει περισσότερους από 400 τόνους ενός εμπορεύματος πρέπει να αναφέρει δύο φορές το χρόνο τον όγκο των αποθεμάτων της όταν υπάρχει κατάσταση έκτακτης ανάγκης (κάτι που ισχύει σχεδόν αδιάλειπτα τα τελευταία 2 χρόνια).
Ποια εμπορεύματα θα αφορά αυτή η πρόβλεψη είναι κάτι που θα καθοριστεί από το Υπουργείο με ρύθμιση, αλλά ο περιορισμός είναι πιθανό να ισχύει για τα σιτηρά. Ωστόσο, η απαγόρευση των εξαγωγών δεν διασφαλίζει ότι τα τρόφιμα θα φτάσουν σε όλους όσους τα χρειάζονται. Το βλέπουμε αυτό με τα σλοβακικά φρούτα, όπου το πρόβλημα δεν είναι η προθυμία για καλλιέργεια, αλλά η έλλειψη αποθήκευσης.
Και έτσι, η ιστορία επαναλαμβάνεται, και παντού στον κόσμο γινόμαστε μάρτυρες ενός αυξανόμενου προστατευτισμού, όπως συνέβη στη δεκαετία του 1930 ή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να εμποδίσουν την εξαγωγή ορισμένων εμπορευμάτων υπό το πρόσχημα της προστασίας των καταναλωτών ή της καταπολέμησης της αύξησης των τιμών. Στην Ουκρανία, αυτό είναι εν μέρει κατανοητό, καθώς η χώρα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Σε άλλες χώρες, πρόκειται περισσότερο για μια προσπάθεια ικανοποίησης του εκλογικού σώματος.
Η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Τζάνετ Γέλεν, μπορεί να διατύπωσε μια προειδοποίηση έναντι του προστατευτισμού, αλλά πρόσθεσε αμέσως μετά ότι οι ΗΠΑ πρέπει να αναπροσανατολίσουν τις εμπορικές τους σχέσεις. Τον Απρίλιο, η Ινδονησία ανέστειλε τις εξαγωγές φοινικέλαιου, αλλά πρόσφατα ανακάλεσε αυτό το μέτρο, έχοντας δει πλεονάσματα και σημαντική πτώση στην τιμή του εμπορεύματος αυτού, από την οποία υπέφεραν οι εγχώριοι παραγωγοί.
Η Ουγγαρία σταμάτησε τις εξαγωγές σιταριού μόλις τον Μάρτιο, και η Σερβία, η Γκάνα και η Ουγκάντα αποφάσισαν να παρατείνουν την «προσωρινή» απαγόρευση των εξαγωγών σιταριού που είχαν επιβάλει το περασμένο φθινόπωρο. Η Αργεντινή παρέτεινε την απαγόρευση εξαγωγής βοείου κρέατος νωρίτερα φέτος. Οι αντιδράσεις των αγροτών που ζουν από τις εξαγωγές είναι παντού ίδιες – ζητούν από τις κυβερνήσεις να αποσύρουν αυτά τα μέτρα καθώς φοβούνται για το εισόδημά τους που αφορά πωλήσεις στο εξωτερικό.
Προσθέστε σε αυτό την προσπάθεια να σταματήσει η άνοδος των τιμών των σιτηρών όταν το κόστος των λιπασμάτων ή των καυσίμων αυξάνεται, κάτι που φέρνει πολλούς στο χείλος της χρεοκοπίας και οδηγεί σε μείωση της παραγωγής. Επιπλέον, οι απαγορεύσεις εντείνουν τον πανικό στις αγορές, γεγονός που ανεβάζει ακόμη περισσότερο τις τιμές. Οι κυβερνητικές «λύσεις» απειλούν να προκαλέσουν μια πραγματική επισιτιστική κρίση.
Πολλοί πολιτικοί χρησιμοποίησαν πρώτα την πανδημία και τώρα τη δυστυχή κατάσταση στην Ουκρανία ατυχία για να υλοποιήσουν το όνειρό τους για εξουσία. Αυτό που δεν αναγνωρίζουν, ωστόσο, είναι ότι η δράση οδηγεί σε αντίδραση. Κάθε απαγόρευση ή δασμός εξαπλώνεται σαν πανδημία και μέσα σε μια στιγμή μολύνει ολόκληρο τον κόσμο.
Δεν είναι μόνο οι Σλοβάκοι αγρότες που θα πληρώσουν το τίμημα, αλλά ιδιαίτερα οι φτωχότεροι καταναλωτές στην έρημο ή στις ψυχρότερες ζώνες, όπου οι εγχώριοι αγρότες δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους για θερμίδες. Οι λαϊκιστές στις πλούσιες χώρες στερούν έτσι από τους φτωχότερους το τελευταίο τους πιάτο ρύζι.
--
Η Monika Budzak είναι η διευθύντρια της Οικονομικής Ολυμπιάδας στο σλοβακικό Ινστιτούτο Οικονομικών και Κοινωνικών Μελετών (INESS).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 29 Ιουνίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
