Φανταστείτε να ξυπνάτε και να ακούτε την είδηση ότι ένα νέο θανατηφόρο στέλεχος γρίπης έχει εμφανιστεί στην πόλη σας. Οι υγειονομικοί υπάλληλοι το υποβαθμίζουν, αλλά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζονται από αντιφατικούς ισχυρισμούς από «ιατρικούς ειδικούς» που συζητούν την προέλευση και τη σοβαρότητά του.
Τα νοσοκομεία είναι γεμάτα με ασθενείς που εμφανίζουν συμπτώματα γρίπης, εμποδίζοντας άλλους ασθενείς να έχουν πρόσβαση στην περίθαλψη, οδηγώντας σε θανάτους. Σταδιακά αποκαλύπτεται ότι ένας ξένος αντίπαλος ενορχήστρωσε αυτόν τον πανικό φυτεύοντας ψευδείς πληροφορίες - όπως ότι το στέλεχος του ιού έχει πολύ υψηλό ποσοστό θνησιμότητας. Ωστόσο, παρά τα θύματα, κανένας κανόνας δεν ορίζει κάτι τέτοιο ως πράξη πολέμου.
Αυτός είναι ο γνωστικός πόλεμος ή - εν συντομία - ο πόλεμος των γραναζιών, όπου ο γνωστικός τομέας χρησιμοποιείται σε πεδία μαχών ή σε εχθρικές επιθέσεις κάτω από το όριο του πολέμου.
Ένα κλασικό παράδειγμα πολέμου των γραναζιών είναι μια έννοια που ονομάζεται «ανακλαστικός έλεγχος» - μια τέχνη που έχει τελειοποιηθεί από τη Ρωσία εδώ και πολλές δεκαετίες. Περιλαμβάνει τη διαμόρφωση των αντιλήψεων ενός αντιπάλου προς όφελός σας, χωρίς αυτός να καταλαβαίνει ότι έχει χειραγωγηθεί.
Στο πλαίσιο της ουκρανικής σύγκρουσης, αυτό έχει συμπεριλάβει αφηγήσεις σχετικά με ιστορικές διεκδικήσεις επί ουκρανικής γης και απεικόνιση της Δύσης ως ηθικά διεφθαρμένης.
Ο πόλεμος των γραναζιών (cog war) χρησιμεύει για την απόκτηση πλεονεκτήματος έναντι ενός αντιπάλου, στοχεύοντας σε στάσεις και συμπεριφορές σε ατομικό, ομαδικό ή πληθυσμιακό επίπεδο. Έχει σχεδιαστεί για να τροποποιεί τις αντιλήψεις για την πραγματικότητα, καθιστώντας τη «διαμόρφωση της ανθρώπινης γνώσης» ένα κρίσιμο πεδίο πολέμου. Ως εκ τούτου, είναι ένα όπλο σε μια γεωπολιτική μάχη που εκτυλίσσεται μέσω αλληλεπιδράσεων σε ανθρώπινο μυαλό και όχι σε φυσικά πεδία.
Επειδή ο πόλεμος των γραναζιών μπορεί να διεξαχθεί χωρίς τις φυσικές ζημιές που ρυθμίζονται από τους ισχύοντες νόμους του πολέμου, υπάρχει σε ένα νομικό κενό. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορεί τελικά να υποκινήσει βία με βάση ψευδείς πληροφορίες ή να προκαλέσει τραυματισμούς και θάνατο από δευτερογενείς συνέπειες.
Μάχη μυαλών, σωματική βλάβη
Η ιδέα ότι ο πόλεμος είναι ουσιαστικά ένας νοητικός ανταγωνισμός, όπου η γνωστική χειραγώγηση είναι κεντρικής σημασίας, ανάγεται στον στρατηγό Σουν Τζου (5ος αιώνας π.Χ.), συγγραφέα του βιβλίου «Η Τέχνη του Πολέμου». Σήμερα, ο διαδικτυακός χώρος είναι η κύρια αρένα για τέτοιες επιχειρήσεις.
Η ψηφιακή επανάσταση έχει επιτρέψει σε ολοένα και πιο προσαρμοσμένο περιεχόμενο να αξιοποιεί προκαταλήψεις που χαρτογραφούνται μέσω του ψηφιακού μας αποτυπώματος, η οποία ονομάζεται «μικροστόχευση». Η μηχανική νοημοσύνη μπορεί ακόμη και να μας τροφοδοτεί με στοχευμένο περιεχόμενο χωρίς ποτέ να τραβήξουμε φωτογραφία ή να εγγράψουμε βίντεο. Το μόνο που χρειάζεται είναι μια καλοσχεδιασμένη προτροπή τεχνητής νοημοσύνης, η οποία υποστηρίζει την προκαθορισμένη αφήγηση και τους στόχους των κακών ηθοποιών, ενώ παράλληλα παραπλανά κρυφά το κοινό.
Τέτοιες εκστρατείες παραπληροφόρησης φτάνουν ολοένα και περισσότερο στον φυσικό τομέα του ανθρώπινου σώματος. Στον πόλεμο στην Ουκρανία, βλέπουμε συνεχείς αφηγήσεις τύπου «cog war». Αυτές περιλαμβάνουν ισχυρισμούς ότι οι ουκρανικές αρχές απέκρυπταν ή υποκινούσαν σκόπιμα κρούσματα χολέρας. Οι ισχυρισμοί για εργαστήρια βιολογικών όπλων που υποστηρίζονταν από τις ΗΠΑ αποτέλεσαν επίσης μέρος των δικαιολογιών ψευδούς σημαίας για την ολοκληρωτική εισβολή της Ρωσίας.
Κατά τη διάρκεια της COVID, οι ψευδείς πληροφορίες οδήγησαν σε θανάτους όταν οι άνθρωποι αρνήθηκαν να λάβουν προστατευτικά μέτρα ή χρησιμοποίησαν επιβλαβείς θεραπείες για την αντιμετώπισή τους. Ορισμένες αφηγήσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας καθοδηγήθηκαν ως μέρος μιας γεωπολιτικής μάχης. Ενώ οι ΗΠΑ συμμετείχαν σε μυστικές επιχειρήσεις πληροφόρησης, Ρώσοι και Κινέζοι κρατικοί φορείς συντόνισαν εκστρατείες που χρησιμοποίησαν περσόνες κοινωνικών μέσων που δημιουργήθηκαν από την Τεχνητή Νοημοσύνη και μικροστόχευση για να διαμορφώσουν απόψεις σε επίπεδο κοινοτήτων και ατόμων.
Η δυνατότητα της μικροστόχευσης μπορεί να εξελιχθεί ραγδαία, καθώς οι μέθοδοι για τη σύζευξη εγκεφάλου-μηχανής γίνονται πιο αποτελεσματικές στη συλλογή δεδομένων σχετικά με τα πρότυπα γνωστικής λειτουργίας. Οι τρόποι παροχής καλύτερης διεπαφής μεταξύ μηχανών και ανθρώπινου εγκεφάλου κυμαίνονται από προηγμένα ηλεκτρόδια που μπορείτε να τοποθετήσετε στο τριχωτό της κεφαλής σας έως γυαλιά εικονικής πραγματικότητας με αισθητηριακή διέγερση για μια πιο καθηλωτική εμπειρία.
Το πρόγραμμα Next-Generation Nonsurgical Neurotechnology (N3) της Darpa δείχνει πώς αυτές οι συσκευές μπορούν να γίνουν ικανές να διαβάζουν και να γράφουν από και προς πολλά σημεία του εγκεφάλου ταυτόχρονα. Ωστόσο, αυτά τα εργαλεία ενδέχεται επίσης να υποστούν hacking ή να τροφοδοτηθούν με δηλητηριασμένα δεδομένα ως μέρος μελλοντικών στρατηγικών χειραγώγησης πληροφοριών ή ψυχολογικής διαταραχής. Η άμεση σύνδεση του εγκεφάλου με τον ψηφιακό κόσμο με αυτόν τον τρόπο θα διαβρώσει τη γραμμή μεταξύ του τομέα των πληροφοριών και του ανθρώπινου σώματος με τρόπο που δεν έχει ξαναγίνει.
Νομικό κενό
Οι παραδοσιακοί νόμοι του πολέμου θεωρούν ως πρωταρχικό μέλημα τη φυσική βία, όπως οι βόμβες και οι σφαίρες, αφήνοντας τον γνωστικό πόλεμο σε μια νομική γκρίζα ζώνη. Είναι η ψυχολογική χειραγώγηση μια «ένοπλη επίθεση» που δικαιολογεί την αυτοάμυνα βάσει του χάρτη του ΟΗΕ; Προς το παρόν, δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Ένας κρατικός παράγοντας θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμοποιήσει την παραπληροφόρηση για την υγεία για να δημιουργήσει μαζικά θύματα σε μια άλλη χώρα χωρίς να ξεκινήσει επίσημα έναν πόλεμο.
Παρόμοια κενά υπάρχουν σε καταστάσεις όπου ο πόλεμος, όπως τον βλέπουμε παραδοσιακά, βρίσκεται στην πραγματικότητα σε εξέλιξη. Εδώ, ο πόλεμος των γραναζιών μπορεί να θολώσει τα όρια μεταξύ της επιτρεπόμενης στρατιωτικής απάτης (τεχνάσματα πολέμου) και της απαγορευμένης δολιότητας.
Φανταστείτε ένα ανθρωπιστικό πρόγραμμα εμβολιασμού που συλλέγει κρυφά DNA, ενώ παράλληλα χρησιμοποιείται κρυφά από στρατιωτικές δυνάμεις για τη χαρτογράφηση δικτύων ανταρτών που βασίζονται σε φυλές. Αυτή η εκμετάλλευση της ιατρικής εμπιστοσύνης θα συνιστούσε δολιότητα βάσει του ανθρωπιστικού δικαίου - αλλά μόνο αν αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε τέτοιες χειριστικές τακτικές ως μέρος του πολέμου.
Ανάπτυξη κανονισμών
Τι μπορεί, λοιπόν, να γίνει για να μας προστατεύσει σε αυτή τη νέα πραγματικότητα; Πρώτον, πρέπει να επανεξετάσουμε τι σημαίνουν οι «απειλές» στις σύγχρονες συγκρούσεις. Ο χάρτης του ΟΗΕ ήδη απαγορεύει τις «απειλές χρήσης βίας» εναντίον άλλων εθνών, αλλά αυτό μας κάνει να κολλάμε σε μια νοοτροπία φυσικών απειλών.
Όταν μια ξένη δύναμη κατακλύζει τα μέσα ενημέρωσης με ψευδείς προειδοποιήσεις για την υγεία, σχεδιασμένες να δημιουργήσουν πανικό, δεν απειλεί αυτό τη χώρα σας εξίσου αποτελεσματικά με έναν στρατιωτικό αποκλεισμό;
Ενώ αυτό το ζήτημα είχε αναγνωριστεί ήδη από το 2017, από τις ομάδες εμπειρογνωμόνων που συνέταξαν το Εγχειρίδιο του Ταλίν για τον κυβερνοπόλεμο (Κανόνας 70), τα νομικά μας πλαίσια δεν έχουν καλύψει το χαμένο έδαφος.
Δεύτερον, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η ψυχολογική βλάβη είναι πραγματική βλάβη. Όταν σκεφτόμαστε τα τραύματα πολέμου, φανταζόμαστε σωματικά τραύματα. Αλλά η διαταραχή μετατραυματικού στρες έχει αναγνωριστεί εδώ και καιρό ως ένας νόμιμος τραυματισμός πολέμου - γιατί λοιπόν να μην αναγνωρίζονται και οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των στοχευμένων γνωστικών επεμβάσεων;
Τέλος, οι παραδοσιακοί νόμοι του πολέμου μπορεί να μην είναι αρκετοί – θα πρέπει να αναζητήσουμε λύσεις στα πλαίσια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτά ήδη περιλαμβάνουν την προστασία της ελευθερίας της σκέψης, της ελευθερίας της γνώμης και απαγορεύσεις κατά της πολεμικής προπαγάνδας που θα μπορούσε να προστατεύσει τους πολίτες από γνωστικές επιθέσεις. Τα κράτη έχουν την υποχρέωση να σέβονται αυτά τα δικαιώματα τόσο εντός της επικράτειάς τους όσο και στο εξωτερικό.
Η χρήση ολοένα και πιο εξελιγμένων τακτικών και τεχνολογιών για τον χειρισμό της νόησης και του συναισθήματος αποτελεί μία από τις πιο ύπουλες απειλές για την ανθρώπινη αυτονομία στην εποχή μας. Μόνο προσαρμόζοντας τα νομικά μας πλαίσια σε αυτήν την πρόκληση μπορούμε να ενισχύσουμε την κοινωνική ανθεκτικότητα και να εξοπλίσουμε τις μελλοντικές γενιές για να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις και τις συγκρούσεις του αύριο.
*Ο David Gisselsson Nord είναι καθηγητής στο τμήμα Κλινικής Γενετικής της Ιατρική Σχολής του Πανεπιστήμιο Lund.
Ο Alberto Rinaldi είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Lund.
Το άρθρο τους αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο TheConversation.com.
