Ο Ντόναλντ Τραμπ αποκάλυψε τα σχέδιά του για ένα νέο σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας «νέας γενιάς», το οποίο, όπως ισχυρίζεται, θα είναι «ικανό να αναχαιτίζει πυραύλους που εκτοξεύονται από την άλλη άκρη του κόσμου ή από το διάστημα». Ο πρόεδρος των ΗΠΑ δήλωσε ότι το «Golden Dome», το οποίο σύμφωνα με πληροφορίες είναι εν μέρει εμπνευσμένο από το ισραηλινό σύστημα Iron Dome που προστατεύει τη χώρα από πυραυλικές επιθέσεις, θα είναι λειτουργικό μέχρι το τέλος της τετραετούς θητείας του.
Ωστόσο, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να σχεδιαστεί ένα αμυντικό σύστημα για την προστασία μιας χερσαίας έκτασης του μεγέθους των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την απειλή των υπερηχητικών πυραύλων, όπως εκείνοι που χρησιμοποίησε η Ρωσία κατά της Ουκρανίας, καθώς και από επιθέσεις από το διάστημα.
Από τις πρώτες αεροπορικές επιθέσεις κατά του άμαχου πληθυσμού, αυξάνονται οι φωνές που ζητούν την ανάπτυξη συστημάτων που θα μπορούν να υπερασπιστούν και να εξουδετερώσουν την ικανότητα ενός εχθρού να επιτεθεί σε ανθρώπους, κυβερνήσεις και υποδομές.
Αυτό εξελίχθηκε από σχετικά βασικά αμυντικά συστήματα, όπως αυτά που χρησιμοποίησε το Ηνωμένο Βασίλειο από το 1917 για την προστασία του Λονδίνου και της νοτιοανατολικής Αγγλίας από επιθέσεις κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα οποία αναπτύχθηκαν περαιτέρω για να παρέχουν σχετικά υψηλό βαθμό προστασίας κατά τη διάρκεια της Μάχης της Βρετανίας το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1940.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, που ακολούθησε τη ρίψη των ατομικών βομβών στην Ιαπωνία το 1945, επιταχύνθηκε παγκοσμίως η έρευνα για τρόπους παροχής μεγαλύτερης προστασίας από πυρηνικές επιθέσεις. Η πιο εντυπωσιακή από αυτές τις ιδέες ήταν η ανακοίνωση του Ρόναλντ Ρέιγκαν το 1983 για σχέδια ανάπτυξης ενός τεράστιου (και εξαιρετικά δαπανηρού) συστήματος πυραυλικής άμυνας με βάση τη γη και το διάστημα.
Το έργο, με την επίσημη ονομασία Στρατηγική Αμυντική Πρωτοβουλία, γρήγορα έγινε γνωστό με την κοινή ονομασία – αν και ελαφρώς χλευαστική – «Star Wars».
Η ιδέα πίσω από το σύστημα πυραυλικής άμυνας ήταν ότι θα παρείχε έναν τρόπο να καταστούν τα πυρηνικά όπλα ουσιαστικά παρωχημένα. Μέσω της εφαρμογής ενός αμυντικού συστήματος που ενσωμάτωνε πυραύλους τόσο χερσαίους όσο και διαστημικούς, πιστευόταν ότι οποιαδήποτε πυρηνική κεφαλή που θα εκτοξευόταν θα καταστρεφόταν πριν προλάβει να εισέλθει ξανά στην ατμόσφαιρα της Γης.
Αυτό όχι μόνο θα εμπόδιζε τους διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους να χτυπήσουν τον προορισμό τους, αλλά η καταστροφή τους σε τόσο μεγάλο ύψος πάνω από τη Γη θα σήμαινε ότι δεν θα αποτελούσαν απειλή όσον αφορά την πυρηνική ακτινοβολία και τη ραδιενεργό βροχή.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτό που ανακοίνωσε ο Ρέιγκαν τον Μάρτιο του 1983 δεν αφορούσε την ανάπτυξη, την κατασκευή ή την εφαρμογή ενός πραγματικού αμυντικού συστήματος. Αφορούσε τη χρηματοδότηση της έρευνας για τις τεχνολογίες που θα απαιτούνταν για ένα τέτοιο σύστημα.
Ο Ρέιγκαν ισχυρίστηκε ότι αυτή ήταν μια κίνηση για τη δημιουργία ενός πιο ειρηνικού κόσμου, καθιστώντας τα πυρηνικά όπλα ουσιαστικά παρωχημένα. Ωστόσο, αυτό σίγουρα δεν έγινε αντιληπτό με τον ίδιο τρόπο στη Μόσχα.
Ήταν επίσης κάτι σαν μισή αλήθεια. Η κίνηση αυτή πρέπει να εξεταστεί στο ευρύτερο πλαίσιο των σχέσεων και των εξελίξεων του Ψυχρού Πολέμου. Η κυβέρνηση Ρέιγκαν επιδίωκε να φέρει τη Σοβιετική Ένωση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για να συζητήσει τη μείωση των στρατηγικών όπλων.
Με την ανάπτυξη ενός αμυντικού συστήματος που θα καθιστούσε τα στρατηγικά πυρηνικά όπλα σχεδόν παρωχημένα, ελπίζονταν ότι αυτό θα ανάγκαζε τους Σοβιετικούς να υποκύψουν και να συμφωνήσουν σε διαπραγματεύσεις.
Ωστόσο, από την πλευρά των υπευθύνων λήψης αποφάσεων στο Κρεμλίνο, ένα τέτοιο σύστημα – εάν αναπτυσσόταν και τεθεί σε λειτουργία – θα έδινε στις Ηνωμένες Πολιτείες ένα τεράστιο στρατηγικό πλεονέκτημα. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ήταν εξαιρετικά απίθανο οι Σοβιετικοί να μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις επενδύσεις σε έρευνα, ανάπτυξη και παραγωγικές δυνατότητες για να σχεδιάσουν το δικό τους σύστημα. Αυτό σήμαινε ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν πλέον εξαιρετικά ευάλωτη σε μια πυρηνική επίθεση, ενώ οι ΗΠΑ θα ήταν προστατευμένες.
Αυτό θα έθετε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε παρόμοια θέση με εκείνη που είχαν απολαύσει μεταξύ 1945 και 1949, όταν ήταν η μόνη χώρα που είχε τη δυνατότητα να εκτοξεύσει πυρηνικά όπλα. Η θεωρία της αμοιβαίας εγγυημένης καταστροφής θα κατέρρεε σχεδόν εν μία νυκτί, πράγμα που σήμαινε ότι οι ΗΠΑ δεν είχαν να φοβηθούν σχεδόν τίποτα από την εκτόξευση πυρηνικής επίθεσης, καθώς οποιαδήποτε αντίδραση της Σοβιετικής Ένωσης θα ήταν μάταιη.
Δεδομένου του ενδεχομένου πυρηνικού εκβιασμού από τις πανίσχυρες ΗΠΑ, το Κρεμλίνο θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο να εξαπολύσει προληπτικό χτύπημα κατά των ΗΠΑ πριν από την ανάπτυξη ή την εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος. Αντί να γίνει ο κόσμος ασφαλέστερος και να μειωθεί η σημασία των πυρηνικών όπλων, θα γινόταν πιο επικίνδυνος.
Περισσότερο όνειρο παρά πραγματικότητα;
Η Στρατηγική Αμυντική Πρωτοβουλία ποτέ δεν προχώρησε. Η αρχική ειρωνεία από μεγάλο μέρος του αμερικανικού κοινού έκρυβε πολλές πραγματικές προκλήσεις για την ανάπτυξη ενός τέτοιου αμυντικού συστήματος. Μόνο η έρευνα και η ανάπτυξη είχαν πολύ υψηλό κόστος. Αυτό ήταν σε μεγάλο βαθμό ασύμβατο με τις ιδέες του Ρέιγκαν για μικρό κράτος και περιορισμένες δημόσιες δαπάνες.
Για να χρηματοδοτηθεί ένα τέτοιο πρόγραμμα, θα έπρεπε να διατεθούν χρήματα από άλλα εγχώρια και κοινωνικά προγράμματα, όπως η υγεία και η εκπαίδευση. Παρά το πλαίσιο του ψυχρού πολέμου, αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει αναταραχές και διαμαρτυρίες από μεγάλα τμήματα του πληθυσμού των ΗΠΑ.
Οι νέες τεχνολογίες που επρόκειτο να αναπτυχθούν στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας δεν είχαν δοκιμαστεί. Έγινε προφανές ότι ο μόνος πραγματικός τρόπος για να δοκιμαστεί η αποτελεσματικότητα και η ικανότητα του συστήματος θα ήταν να εκτεθεί ο κόσμος σε μια πυρηνική επίθεση και να ελπίσουμε ότι οι θεωρητικές έννοιες που είχαν αναπτυχθεί θα λειτουργούσαν στην πράξη.
Η Σοβιετική Ένωση βρήκε επίσης τρόπους να αντιμετωπίσει τις πιθανές εξελίξεις που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη Στρατηγική Αμυντική Πρωτοβουλία, καθιστώντας το σύστημα σχεδόν περιττό πριν καν ξεκινήσει.
Τα προτεινόμενα αμυντικά συστήματα, όπως η Στρατηγική Αμυντική Πρωτοβουλία ή το Golden Dome, μπορεί να φαίνονται ως πανάκεια για τις αμυντικές ανησυχίες που προκαλούν οι βαριά οπλισμένοι εχθροί. Οι ανακοινώσεις για την ανάπτυξή τους μπορούν να προκαλέσουν παγκόσμια πρωτοσέλιδα και εικασίες σχετικά με το τι σημαίνει αυτό για τις σχέσεις μεταξύ των εθνών και το διεθνές σύστημα.
Ωστόσο, αν αποστασιοποιηθούμε από τον ενθουσιασμό του προέδρου των ΗΠΑ, γίνεται σαφές ότι το Golden Dome θα είναι εξαιρετικά δαπανηρό και δύσκολο να λειτουργήσει. Επιπλέον, θα απαιτήσει σημαντικές δυνατότητες που δεν υπάρχουν ακόμη και δεν έχουν δοκιμαστεί σε επιχειρησιακό επίπεδο.
* O Matthew Powell είναι Λέκτορας Στρατηγικών και Αεροπορικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ. Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal, μέσω άδειας Creative Commons, από τον ιστότοπο TheConversation.
