Στις γενικές εκλογές του 2024 στο Ηνωμένο Βασίλειο, το κόμμα Reform κατέλαβε την τρίτη θέση με ποσοστό 14% των ψήφων, κερδίζοντας πέντε έδρες στη Βουλή των Κοινοτήτων. Αυτές οι εκλογές αποτέλεσαν μια σημαντική ανατροπή για το κόμμα. Στις προηγούμενες γενικές εκλογές του 2019, όταν ήταν γνωστό ως Brexit Party, κέρδισε το 2% των ψήφων και δεν κατέκτησε καμία έδρα στο κοινοβούλιο.
Η επιτυχία αυτή εντάσσεται σε μια ευρύτερη τάση. Τα ακροδεξιά λαϊκιστικά κόμματα σημειώνουν άνοδο στις εκλογές σε πολλές δημοκρατίες και, σε πολλές περιπτώσεις, κατακτούν την εξουσία. Το κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας της Τζόρτζια Μελόνι βρίσκεται στην κυβέρνηση της Ιταλίας από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2022, όταν κέρδισε το 26% των ψήφων και 119 έδρες στο εθνικό κοινοβούλιο.
Στις εκλογές για την Εθνοσυνέλευση του Ιουνίου 2024, το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν αύξησε την εκπροσώπησή του από 89 σε 125 έδρες. Στις Κάτω Χώρες, το Κόμμα της Ελευθερίας (PVV), με ηγέτη τον ακροδεξιό λαϊκιστή Γκερτ Βίλντερς, κέρδισε το μεγαλύτερο ποσοστό των ψήφων το 2023 με 24%, καταλαμβάνοντας 37 έδρες στη Βουλή των Αντιπροσώπων.
Ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2024 με ένα δεξιό λαϊκιστικό πρόγραμμα – μια νίκη που προκάλεσε αναταραχή στην αμερικανική πολιτική και οικονομία, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο.
Απόψεις εμπειρογνωμόνων
Ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Λαρί Μπάρτελς υποστήριξε σε πρόσφατο βιβλίο του ότι η δημοκρατία διαβρώνεται από την κορυφή. Εξηγεί ότι οι σύγχρονες δημοκρατίες δεν πεθαίνουν από στρατιωτικά πραξικοπήματα ή επαναστατικές ανατροπές, αλλά από λαϊκιστές ηγέτες που κερδίζουν τις εκλογές και στη συνέχεια υπονομεύουν τους θεσμούς της δημοκρατίας από μέσα. Μόλις αναλάβουν την εξουσία, περιορίζουν την ελευθερία των δικαστηρίων, καταστρέφουν τη δικαιοσύνη των εκλογών και επιτίθενται στον Τύπο.
Η έρευνα των εμπειρογνωμόνων του Chapel Hill, μια βάση δεδομένων που ταξινομεί τα πολιτικά κόμματα σε ιδεολογικές ομάδες, βοηθά να κατανοήσουμε τα διακυβεύματα.
Τα στοιχεία της έρευνας για το 2024 καλύπτουν 31 χώρες και η έρευνα διεξήχθη σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και σε μερικές άλλες χώρες, όπως η Βρετανία, η Νορβηγία και η Τουρκία. Τα στοιχεία δείχνουν ότι σε αυτές τις χώρες υπάρχουν περισσότερα ακροδεξιά κόμματα από οποιοδήποτε άλλο είδος κόμματος και ότι αυξάνονται τόσο σε αριθμό όσο και σε υποστήριξη.
Τα στοιχεία για το 2024 συγκεντρώθηκαν από 609 πολιτικούς επιστήμονες, οι οποίοι εξέτασαν τις ιδεολογίες των κομμάτων, τις πολιτικές τους προτιμήσεις, τις εκλογικές τους επιδόσεις και τον βαθμό συμμετοχής τους στην κυβέρνηση. Συνολικά, η βάση δεδομένων περιλαμβάνει 279 κόμματα, τα οποία ταξινομούνται σε «κομματικές οικογένειες» για να διευκολυνθεί η ανάλυση.
Μια κομματική οικογένεια είναι μια ομάδα κομμάτων που, κατά την άποψη των εμπειρογνωμόνων, είναι παρόμοια μεταξύ τους, παρόλο που μπορεί να υπάρχουν ορισμένες διαφορές μεταξύ τους. Για παράδειγμα, η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), η Εθνική Συμμαχία (RN) στη Γαλλία, το Κόμμα για την Ελευθερία (VVD) στις Κάτω Χώρες, το Κόμμα της Ελευθερίας στην Αυστρία (FPO) και το Κόμμα της Μεταρρύθμισης στη Βρετανία κατατάσσονται όλα ως ακροδεξιά λαϊκιστικά κόμματα στη βάση δεδομένων. Το διάγραμμα δείχνει τον βαθμό στον οποίο αυτές οι 11 κομματικές οικογένειες κατάφεραν να κερδίσουν ψήφους στις πιο πρόσφατες εκλογές.
Πώς τα κόμματα της ακροδεξιάς τα πήγαν σε σύγκριση με άλλες οικογένειες κομμάτων. P Whiteley
Η οικογένεια της ακροδεξιάς αποτελείται από 48 κόμματα, τα οποία κέρδισαν κατά μέσο όρο το 11% των ψήφων και το 17% των εδρών στα διάφορα εθνικά κοινοβούλια. Η υποστήριξη και η επιρροή τους αυξάνονται, καταλαμβάνοντας την τέταρτη θέση μετά τις οικογένειες των συντηρητικών, των σοσιαλιστών και των χριστιανοδημοκρατών όσον αφορά την υποστήριξη των ψηφοφόρων και την εκπροσώπηση στα κοινοβούλια.
Η απειλή για τη δημοκρατία
Μπορούμε να έχουμε μια ιδέα για το πόσο πιθανό είναι τέτοια κόμματα να υπονομεύσουν τη δημοκρατία εξετάζοντας τις απαντήσεις σε μια ερώτηση της έρευνας Chapel Hill. Ζητήθηκε από τους εμπειρογνώμονες να κρίνουν σε ποιο βαθμό τα κόμματα πιστεύουν ότι η εξουσία πρέπει ή δεν πρέπει να συγκεντρώνεται στην εκτελεστική εξουσία. Η απάντηση μετρήθηκε σε μια κλίμακα δέκα βαθμών, όπου το μηδέν σημαίνει ότι το κόμμα είναι έντονα υπέρ του περιορισμού της εξουσίας της εκτελεστικής εξουσίας, ενώ το δέκα σημαίνει ότι το κόμμα αντιτίθεται σε οποιονδήποτε περιορισμό της εκτελεστικής εξουσίας.
Το διάγραμμα δείχνει τις μέσες βαθμολογίες για κάθε οικογένεια κομμάτων σε αυτή την κλίμακα εκτελεστικής εξουσίας. Είναι προφανές ότι τα ακροδεξιά κόμματα αποτελούν σημαντικές αποκλίσεις στην κλίμακα, καθώς είναι πολύ πιο πιθανό να υποστηρίζουν την κυριαρχία της εκτελεστικής εξουσίας σε σύγκριση με τις άλλες οικογένειες κομμάτων.
Πώς τα κόμματα βλέπουν τη σημασία της εκτελεστικής εξουσίας. P Whiteley
Η έρευνα έδειξε ότι τα κόμματα της δεξιάς, όπως τα συντηρητικά, τα αγροτικά και τα θρησκευτικά κόμματα, είναι μάλλον πιο πιθανό να υποστηρίζουν την κυριαρχία της εκτελεστικής εξουσίας από ό,τι τα κόμματα του κέντρου ή της αριστεράς. Ωστόσο, τα ακροδεξιά κόμματα ξεχωρίζουν ως τα πιο ένθερμα υποστηρικτικά αυτής της άποψης. Αυτό έρχεται σε έντονη αντίθεση με τα ακροαριστερά κόμματα, τα οποία είναι αρκετά επιφυλακτικά απέναντι σε μια τέτοια κυριαρχία της εκτελεστικής εξουσίας.
Αυτό είναι σημαντικό, καθώς δείχνει ότι, μόλις αναλάβουν την εξουσία, τα κόμματα αυτά είναι επιρρεπή στον πειρασμό να υπονομεύσουν τη διάκριση των εξουσιών μεταξύ της εκτελεστικής, της νομοθετικής και της δικαστικής εξουσίας. Αυτό είναι πιθανό να συνοδεύεται από επιθέσεις εναντίον των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης, τη χρήση των δικαστηρίων εναντίον των αντιπάλων και απόπειρες εκλογικής νοθείας
Όλα αυτά πηγάζουν από την πεποίθηση ότι ένας ισχυρός ηγέτης είναι η καλύτερη μορφή διακυβέρνησης, ένα συναίσθημα που μοιράζονται πολλοί υποστηρικτές του Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το πρόσφατο βιβλίο της Άνν Άπλμπαουμ Twilight of Democracy (Το λυκόφως της δημοκρατίας) απεικονίζει αυτή τη δυναμική στην περίπτωση χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία.
Το συμπέρασμα είναι ότι, αν αυτά τα κόμματα ενισχυθούν και κυριαρχήσουν στις κυβερνήσεις, είναι πολύ πιθανό να προσπαθήσουν να υπονομεύσουν τη δημοκρατία. Οι υποστηρικτές των μεταρρυθμίσεων στη Βρετανία μπορεί να πάρουν περισσότερα από όσα περίμεναν.
* Ο Paul Whiteley είναι καθηγητής του Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης στο Πανεπιστήμιο του Essex. Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο TheConversation.com.
