Κινούμενος στη λογική του Δόγματος Μονρόε, ο Ντόναλντ Τραμπ εμφανίζεται αποφασισμένος να αναχαιτίσει τη διείσδυση της Κίνας και της Ρωσίας στη Λατινική Αμερική, δηλώνει ο πολιτικός επιστήμονας και διεθνολόγος Θεόδωρος Τσίκας μιλώντας στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη σε στιγμές σοβαρής κλιμάκωσης της αμερικανικής πίεσης προς απομάκρυνση του καθεστώτος Μαδούρο.
Με το «παράθυρο» της όποιας διαπραγμάτευσης με τον Λευκό Οίκο να έχει κλείσει για τον Νικολάς Μαδούρο, η συγκέντρωση της μεγάλης αμερικανικής αεροναυτικής δύναμης ανοιχτά της Βενεζουέλας έχει ως βασικό στόχο την πίεση προκειμένου να αποχωρήσει. Αν και το πρώτο σενάριο για τον Λευκό Οίκο είναι η απομάκρυνση χωρίς στρατιωτική σύγκρουση, εξετάζονται και ενδεχόμενα στοχευμένων πληγμάτων σε συνδυασμό με ενέργειες αποσταθεροποίησης από την CIA, σε συνεργασία ενδεχομένως με αντιπάλους του καθεστώτος εντός Βενεζουέλας. Μία πλήρους κλίμακας στρατιωτική επέμβαση, είναι το τελευταίο και πιο απομακρυσμένο ενδεχόμενο, σύμφωνα με τον κ. Τσίκα, ο οποίος διατελεί αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για την Ομοσπονδία της Ευρώπης (ΕΕΝΟΕ).
Λόγω των τεράστιων ενεργειακών της αποθεμάτων και της γεωπολιτικής της θέσης, η Βενεζουέλα βρίσκεται στο επίκεντρο μίας ευρύτερης αμερικανικής στρατηγικής που χαράσσεται από τον Ντόναλντ Τραμπ και το επιτελείο του, επισημαίνει ο ίδιος. Εξηγεί την ενεργειακή «εξίσωση» της Βενεζουέλας και το πλαίσιο της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης των ΗΠΑ με την Κίνα, ενώ εκτιμά πως ο Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσε να επιδιώκει ένα είδος άτυπης συμφωνίας σφαιρών επιρροής με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο παράγοντας «ενέργεια» αποτελεί καθοριστικό στοιχείο της αμερικανικής στάσης, καθώς τα τεράστια κοιτάσματα της Βενεζουέλας συνδέονται με τον παγκόσμιο ανταγωνισμό - από τις αγορές πετρελαίου μέχρι τις ενεργειακές ανάγκες της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Αναλυτικά η συνέντευξη
Κύριε Τσίκα, τι συμβαίνει στην, κατά το Δόγμα Μονρόε, «πίσω αυλή» των Ηνωμένων Πολιτειών με τη συγκέντρωση της μεγαλύτερης αμερικανικής δύναμης πυρός από την εισβολή του 1989 στον Παναμά; Ποια είναι η στρατηγική του Ντόναλντ Τραμπ για τη Βενεζουέλα;
Καταρχάς, πρέπει να επισημάνουμε ότι ήδη από την πρώτη στιγμή της έναρξης της δεύτερης προεδρικής θητείας του -και ίσως και λίγο πριν- ο Ντόναλντ Τραμπ επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ζητήματα της αμερικανικής ηπείρου. Υπενθυμίζω τις δηλώσεις για τον Καναδά και τα περί 51ης πολιτείας· τις επιθετικές τοποθετήσεις για το Μεξικό, από όπου προέρχονται ναρκωτικές ουσίες και «λαθρομετανάστες», κατά την έκφρασή του, καθώς και για τη Διώρυγα του Παναμά, όπου αναφέρει ότι πλήττονται τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών. Ακόμα και ως προς το ζήτημα της Γροιλανδίας που έθεσε, γνωρίζουμε ότι η Γροιλανδία βρίσκεται πολύ κοντά, σχεδόν εφαπτόμενη, στην αμερικανική ήπειρο. Άρα, δείχνει πράγματι ότι συμμερίζεται σε μεγάλο βαθμό το Δόγμα Μονρόε.
Τι έλεγε ο Αμερικανός πρόεδρος Μονρόε; Ότι η αμερικανική ήπειρος συνολικά είναι «η πίσω αυλή» των Ηνωμένων Πολιτειών· δηλαδή τελεί υπό τη δική τους ηγεμονία και οι ΗΠΑ πρέπει να ελέγχουν τις εξελίξεις. Αυτό μεταφράστηκε, τόσο μετά τον Α’ όσο και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μια σειρά παρεμβάσεων και πραξικοπημάτων σε χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Πέραν της Βενεζουέλας στην οποία και θα αναφερθούμε εκτενώς, ο Ντόναλντ Τραμπ μοιάζει να εχθρεύεται συνολικά κυβερνήσεις που θεωρεί πως δεν συμβαδίζουν με τη δική του πολιτική. Σε πρόσφατες δηλώσεις του έχει αναφερθεί στην Κολομβία, την Κούβα και τη Νικαράγουα. Παρενέβη επίσης άμεσα στις εκλογές της Ονδούρας. Έχει παρέμβει και στα εσωτερικά της Βραζιλίας, με εχθρικές δηλώσεις κατά του προέδρου Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα και ζητώντας να αφεθεί ελεύθερος και να απαλλαγεί από κάθε κατηγορία ο ακροδεξιός πρώην πρόεδρος της χώρας Ζαΐρ Μπολσονάρου. Αντίθετα, με τον Αργεντινό πρόεδρο, Χαβιέρ Μιλέι, έχει οικοδομήσει έναν άξονα.
Υπάρχει μια συνολική στρατηγική σκέψη του Τραμπ και του επιτελείου του γύρω από τα θέματα της Λατινικής Αμερικής, και αυτό που επιδιώκει πρωτίστως είναι να αποτρέψει διείσδυση της Ρωσίας, αλλά κυρίως της Κίνας. Στην περίπτωση, ενδεικτικά, της Διώρυγας του Παναμά, πράγματι η εκμετάλλευσή της έχει περάσει σε σημαντικό βαθμό στους Κινέζους. Και βεβαίως ο Αμερικανός πρόεδρος θέλει να εκμεταλλευτεί τους ενεργειακούς πόρους. Αυτό δεν το βλέπουμε μόνο στη Λατινική Αμερική· το βλέπουμε και στη Μέση Ανατολή, στο θέμα των σπάνιων γαιών της Κίνας, στα ρωσικά ορυκτά που θέλει να εκμεταλλευτεί.
Επιπλέον, θεωρώ ότι ο Αμερικανός πρόεδρος έχει την αντίληψη της δημιουργίας νέων ζωνών επιρροής. Και η Βενεζουέλα ίσως εντάσσεται σε ένα ευρύτερο «παζάρι» με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Δηλαδή: «εγώ κάνω ό,τι θέλω στη Λατινική Αμερική· εσύ μην παρεμβαίνεις να βοηθήσεις κυβερνήσεις που βρίσκονται κοντά σου». Πράγματι, η Ρωσία αυτή την περίοδο έχει ουσιαστικά «αφωνία». Και αυτό ίσως συνδέεται με το αντάλλαγμα που μοιάζει να συζητείται: να επιτραπεί στον Πούτιν να δημιουργήσει μια ζώνη επιρροής στη δική του γειτονιά - Ανατολική Ευρώπη, Καύκασος, Κεντρική Ασία.
Όσον αφορά τον παράγοντα Κίνα και τη διείσδυσή της στη Βενεζουέλα, και όχι μόνο;
Η Κίνα έχει παρουσία και στη Βενεζουέλα, στη Λατινική Αμερική ευρύτερα, στην Αφρική και σε χώρες του αποκαλούμενου σήμερα Παγκόσμιου Νότου. Εκμεταλλεύεται ορυκτό πλούτο, πετρέλαιο και μεταλλεύματα· χρηματοδοτεί αρχικά αυτές τις χώρες, αλλά τις υποβάλλει σε εξαιρετικά σκληρούς δανειοδοτικούς όρους, σχεδόν αποικιακού τύπου, αφήνοντάς τες δέσμιες όταν -δεδομένης της δεινής οικονομικής κατάστασης των περισσοτέρων- δεν μπορούν να αποπληρώσουν τον δανεισμό.
Ο Τραμπ βλέπει την Κίνα ως τον βασικό ανταγωνιστή των Ηνωμένων Πολιτειών - έναν οικονομικό ανταγωνιστή που τείνει να γίνει και γεωπολιτικός, και έτσι είναι. Πιστεύει ότι όλες οι δυνάμεις πρέπει να στραφούν στην ανάσχεση της αναδυόμενης Κίνας.
Στη Βενεζουέλα, ο Αμερικανός πρόεδρος χρησιμοποιεί το επιχείρημα των ναρκωτικών. Είναι βέβαιο ότι από τη Βενεζουέλα διακινούνται μεγάλες ποσότητες ναρκωτικών, και η χώρα δεν είναι πλήρως ελεγχόμενη στο σύνολο της εδαφικής της έκτασης. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορείς να παρεμβαίνεις και μάλιστα με στρατιωτικό τρόπο. Ο Τραμπ, ωστόσο, το αξιοποιεί πολιτικά. Όπως αξιοποιεί και το γεγονός ότι το καθεστώς Μαδούρο δεν έχει διεθνή νομιμοποίηση - ειδικά οι τελευταίες εκλογές δεν αναγνωρίστηκαν από πολλές χώρες, όχι μόνο δυτικές αλλά και γειτονικές της Βενεζουέλας. Ακόμη και η Βραζιλία του Λούλα εξέφρασε αμφιβολίες. Ακόμη και η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Ισπανίας -χώρα με στενούς δεσμούς με τη Λατινική Αμερική- κατήγγειλε τις εκλογές ως «στημένες».
Παρ’ όλα αυτά, οι αμερικανικές κινήσεις με τις νηοψίες σε διεθνή ύδατα, χωρίς εντολή διεθνούς οργανισμού, κυρίως του ΟΗΕ, στερούνται οποιασδήποτε διεθνούς νομιμοποίησης. Δεν μπορείς να διεξάγεις νηοψίες σε διεθνή ύδατα χωρίς εντολή του ΟΗΕ.
Μέχρι πού θεωρείτε ότι μπορούν να φτάσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες απέναντι στο καθεστώς Μαδούρο; Πόσο υπαρκτό είναι το σενάριο ακόμη και μιας πλήρους κλίμακας εισβολής;
Στις στρατιωτικές δυνάμεις που έχουν συγκεντρώσει οι Ηνωμένες Πολιτείες περιλαμβάνεται και το μεγαλύτερο αεροπλανοφόρο του κόσμου, το Gerald R. Ford, το οποίο, προφανώς, δεν μετακινείται για… εκδρομή.
Σκοπός του Ντόναλντ Τραμπ είναι η απομάκρυνση του καθεστώτος Μαδούρο. Προτιμά φυσικά αυτό να συμβεί χωρίς σύγκρουση και φαίνεται ότι χρησιμοποιεί τη συγκέντρωση δυνάμεων και τις απειλές για να εξαναγκάσει τον Μαδούρο να εγκαταλείψει τη χώρα. Άρα, πρώτη εκδοχή είναι η αποχώρηση του Μαδούρο κατόπιν πιέσεων, πιθανώς με διαπραγματεύσεις για τους όρους ασφαλούς αποχώρησης - σε ποια χώρα θα εγκατασταθεί, πώς θα προστατευτεί η οικογένειά του.
Η δεύτερη εκδοχή είναι να υπάρξουν πλήγματα από τις δυνάμεις που βρίσκονται ανοιχτά της Βενεζουέλας, ίσως σε συνδυασμό με ενέργειες αποσταθεροποίησης από πράκτορες της CIA -ήδη γνωρίζουμε ότι έχει δοθεί εντολή για επιχειρήσεις εντός της χώρας- και ενδεχομένως και με συνεργασία εσωτερικών αντιπάλων του καθεστώτος.
Μια ανοιχτή στρατιωτική επέμβαση είναι το τρίτο και πλέον απομακρυσμένο σενάριο. Εκτιμώ ότι εφόσον η ανατροπή του καθεστώτος είναι ο στόχος του Τραμπ, θα το «πάει μέχρι τέλους», αλλά τα πιο πιθανά σενάρια είναι είτε η αναγκαστική αποχώρηση του Μαδούρο μέσω πιέσεων -όπως το κλείσιμο του εναέριου χώρου ώστε να κινούνται ελεύθερα μόνο αμερικανικά αεροσκάφη- είτε ένας συνδυασμός στρατιωτικής πίεσης και εσωτερικών επιχειρήσεων. Στο αμερικανικό επιτελείο φαίνεται να πιστεύουν ότι δεν υπάρχει μείζων κίνδυνος επέκτασης της σύγκρουσης σε άλλες χώρες· επομένως αισθάνονται «ασφαλείς» να εξετάζουν όλα τα σενάρια.
Βρισκόμαστε σαφώς εν αναμονή εξελίξεων· η μορφή και η ένταση είναι το ζητούμενο.
Ποια είναι τα περιθώρια ελιγμών του Νικολά Μαδούρο; Έχει στηριχθεί επί μακρόν σε Μόσχα και Πεκίνο, πέραν του Ιράν, για εξοπλισμούς και οικονομική βοήθεια, αλλά στο σημερινό περιβάλλον δεν έχει να προσβλέπει σε πολλά. Μπορεί ακόμη να διαπραγματευθεί με τον Τραμπ ή αυτό το «παράθυρο» έχει κλείσει;
Να επισημάνουμε εδώ και το γεγονός ότι το καθεστώς ανέκαθεν διατηρούσε στενούς δεσμούς και με την Κούβα. Σημειώνω ότι ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, που διατελεί και σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου, έχει καταγωγή από Κουβανούς αντιφρονούντες, που είναι εχθρικοί και προς το καθεστώς της Κούβας και προς τα καθεστώτα που πρόσκεινται στην Αβάνα. Θέλω να πω ότι διατηρεί μία επιθετική αντίληψη σχετικά με καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής που θεωρούνται «μη αρεστά» στις ΗΠΑ. Παίζει και αυτό κάποιο ρόλο διότι πιθανώς να δούμε και άλλες εξελίξεις - δεν είναι τυχαίες οι πρόσφατες δηλώσεις Τραμπ στις οποίες αναφέρθηκα στην αρχή.
Ο ίδιος ο Μαδούρο, πλέον, δεν διαθέτει ουσιαστικά περιθώρια διαπραγμάτευσης. Δεν θεωρώ ότι θα του δοθεί αυτή η ευκαιρία. Το μόνο που μπορεί να συζητήσει είναι οι όροι της αποχώρησής του - σε ποια χώρα θα μεταβεί, με ποιο καθεστώς ασφάλειας για την οικογένεια και ίσως για ορισμένους συνεργάτες του. Ο Τραμπ παραδέχθηκε ότι είχε μια τηλεφωνική συνομιλία με τον Μαδούρο -για τη διεξαγωγή της οποίας μεσολάβησαν τρεις ή τέσσερις χώρες, δείγμα της σοβαρότητας της κατάστασης. Ωστόσο, όταν ο Μαδούρο επιχείρησε να επικοινωνήσει ξανά με τον Αμερικανό πρόεδρο, αυτό δεν κατέστη δυνατό. Οι ΗΠΑ του δείχνουν ότι «δεν είμαστε εδώ για να παζαρέψουμε».
Ποια είναι η ενεργειακή «εξίσωση» της Βενεζουέλας;
Η Βενεζουέλα διαθέτει ίσως τα σημαντικότερα κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο - περισσότερα και από τη Σαουδική Αραβία. Όμως, λόγω των πολυετών κυρώσεων και των εχθρικών σχέσεων με πολλές χώρες, τόσο στην ίδια τη Λατινική Αμερική όσο και πέραν αυτής, η παραγωγή και οι εξαγωγές απέχουν πολύ από τις πραγματικές δυνατότητες της χώρας. Ο Τραμπ, ο οποίος γενικά ευνοεί τα ορυκτά καύσιμα και πρεσβεύει το σύνθημα «drill, baby, drill», θα ήθελε να μπορέσει να ελέγξει την πετρελαϊκή παραγωγή της Βενεζουέλας.
Αναφέρουμε και μια ενδιαφέρουσα «σύμπτωση»: η ηγέτιδα της αντιπολίτευσης Κορίνα Ματσάδο -στην οποία απονεμήθηκε φέτος το Νόμπελ Ειρήνης- στηρίζει ανοιχτά τον Τραμπ και έχει κάνει σειρά δηλώσεων υπέρ του. Φαίνεται, δηλαδή, ότι ωριμάζουν αρκετά οι συνθήκες ή αρχίζουν να συμπληρώνονται πολλά κομμάτια του παζλ για τη «λύση» που επιδιώκει ο Τραμπ στη Βενεζουέλα.
Πώς θα μεταφραζόταν μία αλλαγή καθεστώτος για την ενεργειακή σκακιέρα;
Μια αλλαγή καθεστώτος θα μεταφραζόταν στο ότι η ενέργεια πλέον καθοδηγεί τις γεωπολιτικές εξελίξεις - και όχι το αντίστροφο. Οι ανάγκες είναι τεράστιες, όχι μόνο για την αμερικανική οικονομία αλλά και για την Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία απαιτεί τεράστιες ενεργειακές πηγές. Για να επικρατήσεις στο πεδίο της AI, όπου ο αγώνας είναι σκληρός ανάμεσα στις τεχνολογικά προηγμένες δυνάμεις, χρειάζεσαι άφθονη και άμεσα διαθέσιμη ενέργεια.
Η Βενεζουέλα έχει και τα αποθέματα, έχει και τις υποδομές, που αν εκσυγχρονιστούν υπάρχει η δυνατότητα άμεσης αύξησης της παραγωγής. Αυτό έχει τεράστια σημασία. Και ως ένα βαθμό πρόκειται και περί μίας μορφής νεοαποικιακής αντίληψης του Τραμπ ειδικά ως προς τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Θέλει κυβερνήσεις που να δίνουν οικονομικά οφέλη στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τη δική του επιχειρηματική και συναλλακτική λογική.
Τι θα σήμαινε η απομάκρυνση του καθεστώτος Μαδούρο για τους ίδιους τους πολίτες της Βενεζουέλας;
Για τους πολίτες της Βενεζουέλας τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Ένα σημαντικότατο μέρος του πληθυσμού δεν θέλει το καθεστώς Μαδούρο και επιθυμεί μια δημοκρατική διακυβέρνηση. Σε αυτή την περίπτωση, αρχικά θα υπήρχε ανακούφιση - εφόσον έχει αποφευχθεί μια ανοιχτή στρατιωτική σύγκρουση.
Πέραν των αστικών κέντρων, όμως, η χώρα έχει μεγάλες εκτάσεις ανεξέλεγκτες, όπου δρουν εγκληματικές συμμορίες, τοπικές μαφίες, καθώς και δίκτυα καλλιέργειας και εμπορίας ναρκωτικών. Ακόμη και με αλλαγή καθεστώτος, δεν γνωρίζουμε τι είδους έλεγχος θα μπορεί να ασκηθεί εκτός του Καράκας και των μεγάλων πόλεων.
Επιπλέον, δεν γνωρίζουμε τι θα ακολουθήσει: αν θα υπάρξουν πραγματικά δημοκρατικές εκλογές, τι είδους κυβέρνηση θα προκύψει, καθώς η αντιπολίτευση δεν είναι ενιαία. Τώρα την ενώνει η αντίθεση στο αυταρχικό καθεστώς Μαδούρο, αλλά την επόμενη μέρα ενδέχεται να προκύψουν μεγάλες εσωτερικές αντιθέσεις.
