Με αφετηρία την εικόνα των Σι Τζινπίνγκ, Βλαντιμίρ Πούτιν και Κιμ Γιονγκ-ουν στη μεγάλη στρατιωτική παρέλαση στο Πεκίνο, ο διεθνολόγος Αθανάσιος Μποζίνης αποτυπώνει μιλώντας στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη πώς μεταβάλλονται οι ισορροπίες στο παγκόσμιο σύστημα, εστιάζοντας -σε συνάρτηση και με τις πολιτικές του Ντόναλντ Τραμπ- στην κομβική θέση της Ινδίας, αλλά και στην Ιαπωνία που δύναται να λειτουργήσει ως καταλύτης με την τεχνολογική και οικονομική της δύναμη.
Ο κ. Μποζίνης, διεθνολόγος, οικονομολόγος και καθηγητής Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας, Νέων Τεχνολογιών και Βιοασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, «διαβάζει» το στιγμιότυπο από το Πεκίνο και πέραν αυτού, επισημαίνοντας πως «βρισκόμαστε σε μία ευαίσθητη παγκόσμια ισορροπία, όπου περισσότερο ρόλο παίζει η μυστική διπλωματία παρά η εμφανής». Το κλειδί για να περιγραφεί η νέα πραγματικότητα, κατά τον ίδιο, δεν είναι η παραδοσιακή διεθνής ασφάλεια, αλλά η πλανητική ασφάλεια - έννοια που θα κυριαρχήσει τα επόμενα χρόνια, καθώς εμπεριέχει τόσο την ισορροπία δυνάμεων όσο και τις παγκόσμιες προκλήσεις, από την κλιματική κρίση έως τη διαχείριση των νέων τεχνολογιών.
Στο ερώτημα αν ενισχύεται το εγχείρημα μίας νέας αντιαμερικανικής-αντιδυτικής παγκόσμιας τάξης, ο κ. Μποζίνης, εξηγεί: «Δεν θεωρώ ότι είναι μία αντι-αμερικανική τάξη, ούτε και σκοπός είναι να πολεμήσουν ενάντια στην Αμερική. Πρόκειται για μία φυσιολογική απάντηση του διεθνούς συστήματος: όταν τα πιόνια στην παγκόσμια σκακιέρα βλέπουν να δημιουργείται ένας πόλος δυνάμεων από τη μία πλευρά, οι υπόλοιποι προσπαθούν να εξισορροπήσουν με συμμαχίες. Αυτό είναι πάγια αρχή του διεθνούς συστήματος, της διεθνούς πολιτικής και της διεθνούς διπλωματίας».
«Συνεπώς, θεωρώ πως πρόκειται για μία φυσιολογική κίνηση-απάντηση εκ μέρους Ρωσίας και Κίνας στην παγκόσμια σκακιέρα και στο πλαίσιο αυτού που αποκαλούμε παγκόσμιες ισορροπίες. Αφήνω ως περιφερειακό παίκτη τη Βόρεια Κορέα, αλλά εντάσσω σίγουρα στην εξίσωση την Ινδία», αναφέρει ο Αθανάσιος Μποζίνης. Η φράση «ο δράκος και ο ελέφαντας να ενωθούν» -που ακούστηκε στη συνάντηση των Σι Τζινπίνγκ και Ναρέντρα Μόντι- αποκτά στρατηγικό βάρος, με τον κ. Μποζίνη να υπογραμμίζει το τεράστιο δημογραφικό και οικονομικό μέγεθος που θα συνεπάγονταν μία συνεργασία «ελέφαντα και δράκου», δύο κρατών με συνολικό πληθυσμό 2,8 εκατομμυρίων κατοίκων.
Στο ερώτημα ποια μηνύματα ήθελε να στείλει το καθεστώς Σι, και προς ποια κατεύθυνση, με τους «επίτιμους» προσκεκλημένους, τη στρατιωτική παρέλαση και την επίδειξη προηγμένου οπλισμού, απαντά: «Πρώτον, ότι η Κίνα είναι ανοιχτή σε συμμαχίες και δεύτερον, ότι θα προασπίσει την αυτονομία, την ασφάλεια και την ανάπτυξή της».
Διευρυνοντας την εικόνα, ο Αθανάσιος Μποζίνης κάνει λόγο για μία συμμαχία σε επίπεδο πολιτικής, οικονομίας και τεχνολογίας ανάμεσα σε Κίνα, Ρωσία και Ινδία προκειμένου να μπορέσουν να αλλάξουν τις ισορροπίες ισχύος που έχουν δημιουργηθεί την τελευταία 50ετία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ηνωμένων Πολιτών υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ. Αποσαφηνίζοντας πως δεν θεωρεί ότι υφίσταται πρόθεση στρατιωτικής αντιπαράθεσης, μιλά για μία παγκόσμια «κούρσα» που αφορά την πολιτική, την ενέργεια και κυρίως την τεχνολογία και την επιστήμη - και εκεί η Κίνα έχει ήδη αποδείξει πως μπορεί να ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε αρκετά πεδία, όπως στους υπερυπολογιστές, επισημαίνει.
Παρά τις αμφιβολίες που εκφράζονται στις ΗΠΑ για την αποτελεσματικότητα των κινεζικών οπλικών συστημάτων που δεν έχουν δοκιμαστεί επί του πεδίου, συνεχίζει ο κ. Μποζίνης, την επόμενη δεκαετία η Κίνα ενδέχεται αν όχι να έχει ισοφαρίσει αλλά να προηγείται των Ηνωμένων Πολτειών σε ορισμένους τομείς, ιδιαίτερα στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης και στα προηγμένα οπλικά συστήματα - γεγονός που οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες γνωρίζουν ήδη.
Ως προς την πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ, ο Αθανάσιος Μποζίνης υπενθυμίζει αρχικά στο σκέλος που αφορά τη Ρωσία ότι ο Αμερικανός πρόεδρος θα νοιώθει «υποχρεωμένος» στον Βλαντιμίρ Πούτιν για τις ρωσικές παρεμβάσεις υπέρ του για να εκλεγεί 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ το 2016 στη μάχη έναντι της Χίλαρι Κλίντον, σημειώντας πως έκτοτε δεν είχε αγγίζει το ζήτημα Μόσχα. «Με τον πόλεμο στην Ουκρανία εντούτοις, από τη μία πλευρά υπάρχει η Ευρωπαϊκή Ένωση που πιέζει για λύση και από την άλλη βρίσκεται η Ρωσία, η οποία σε κάθε περίπτωση παραμένει μία πυρηνική δύναμη, και έτσι υποχρεωτικά οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να κάνουν τον παγκόσμιο αστυφύλακα», λέει.
«Συνεπώς, εν μέσω της παγκόσμιας αναταραχής που επικρατεί αυτή τη στιγμή λόγω του Ουκρανικού και της διπλωματικής διένεξης και αντιμαχίας για το πώς πρέπει να τελειώσει αυτός ο πόλεμος και ποιος να κερδίσει τι, οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται στη δύσκολη θέση να διαπραγματευτούν με τον Πούτιν. Και το ζήτημα είναι πως οποιαδήποτε πίεση του Τραμπ στον Πούτιν θα ωθεί τη Ρωσία σε πιο ισχυρή συμμαχία με την Κίνα και με την Ινδία», εξηγεί.
Ευρύτερα, οι κινήσεις του Ντόναλντ Τραμπ από την έναρξη της δεύτερης προεδρικής θητείας παραπέμπουν περισσότερο με παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο και οι δασμοί που επιβάλλει κινδυνεύουν να γυρίσουν μπούμερανγκ στις Ηνωμένες Πολιτείες, οδηγώντας σε συσπείρωση των περιφερειακών δυνάμεων και σε περισσότερους διαδρόμους συνεργασίας με την Κίνα και τη Ρωσία. Κατά τον ίδιο, η πολιτική αυτή δημιουργεί συγκεκριμένα ένα είδος «συνασπισμού αντίδρασης» από χώρες που αναζητούν εναλλακτικά σχήματα συνεργασίας απέναντι στις αμερικανικές πιέσεις. Επί της ουσίας, ο Ντόναλντ Τραμπ «έριξε ομίχλη παντού με τους δασμούς και τώρα δεν μπορεί να δει ο ίδιος που έχει στοχεύσει»…
Η κρίσιμη εξίσωση κατά τον κ. Μποζίνη είναι αν θα μπορέσει να ενσωματώσει η Κίνα σε παγκόσμιο επίπεδο όλα εκείνα τα περιφερειακά κράτη που θεωρούν ότι έχουν περιθωριοποιηθεί εξαιτίας των Ηνωμένων Πολιτειών. «Το τρίγωνο Κίνα-Ρωσία-Ινδία δεν είναι απλώς μια συμμαχία. Πρόκειται για χώρες που μπορούν να ανταλλάξουν ενέργεια, τεχνολογία, προϊόντα. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε κάτι πολύ βασικό - ότι και οι τρεις, όπως και η Ιαπωνία, είναι δυνάμεις που κινούνται δυναμικά και στο Διάστημα πλέον. Αυτό είναι κάτι εξαιρετικά σημαντικό για το μέλλον», τονίζει.
Χαρακτηρίζει την Ινδία ήπια υπερδύναμη με σοβαρά μεν προβλήματα οικονομίας και υπανάπτυξης αλλά με δυναμική αναδυόμενης παγκόσμιας τεχνολογικής δύναμης. Ζητούμενο για τις ΗΠΑ είναι να αποκόψουν την Ινδία, μέσω οικονομικής διπλωματίας ή άλλης συνεργασίας, από το να δημιουργηθεί το ισχυρό τρίγωνο με την Κίνα και τη Ρωσία. Ωστόσο, οι αναταράξεις στις σχέσεις με την Ουάσινγκτον φαίνεται να ωθούν το Νέο Δελχί πιο κοντά στον Σι και τον Πούτιν.
Ο ίδιος σημειώνει ότι «τόσο η Κίνα όσο και η Ινδία είναι εξαγωγικές δυνάμεις», σε αντίθεση με τη Ρωσία, και θα έπρεπε οι ΗΠΑ «να αποσύρουν τους υπερβολικούς δασμούς και να αυξήσουν τη συνεργασία στο εμπόριο» αν θέλουν να διατηρήσουν την Ινδία στο πλευρό τους. «Από την άλλη, αυτό θα μπορούσε να πυροδοτήσει ένα ντόμινο εξελίξεων α λα καρτ. Γιατί σταματάς με την Ινδία και όχι με την Κίνα; Άρα, λοιπόν θεωρείς την Κίνα εχθρό σου: Και τότε 'μου δίνεις τη δυνατότητα, αφού επίσημα με θεωρείς εχθρό σου, να αυξήσω και τις αμυντικές μου δαπάνες’», εξηγεί υπογραμμίζοντας ότι η Κίνα είναι οικονομικά ισχυρή και διαθέτει πολύ μεγάλες επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη.
Η Ινδία κατέχει σαφώς κομβική θέση στη συνολική γεωπολιτική εξίσωση, όμως ταυτόχρονα ο κ. Μποζίνης ως «strategic foresight» στο πλαίσιο των «future studies», δηλαδή των σπουδών του μέλλοντος, προτάσσει τον παράγοντα Ιαπωνία. Με την ισχύ της στην τεχνολογία και την οικονομία, η Ιαπωνία μπορεί να προσδώσει νέα διάσταση στη διαμόρφωση ισχύος στην περιοχή. Μαζί με χώρες-τεχνολογικά κέντρα, όπως η Σιγκαπούρη και η Ταϊλάνδη, «μπορούν να δημιουργήσουν ένα νέο ασιατικό δράκο με τη βοήθεια του ελέφαντα και της αρκούδας. Να αλλάξουν εντελώς τη ροή της ιστορίας», παρατηρεί.
Ο κ. Μποζίνης τονίζει ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις στρατηγικές κινήσεις της Ιαπωνίας, μιας χώρας ισχυρότατης τεχνολογικά και οικονομικά. «Οι σχέσεις της με την Κίνα δεν είναι βέβαια καλές, ωστόσο πλέον σε ένα νέο διεθνές σύστημα το ντόμινο των εξελίξεων μπορεί να επηρεάσει και την ιαπωνική στρατηγική. Ας φανταστούμε από το υφιστάμενο τρίγωνο Κίνας-Ρωσίας-Ινδίας να προκύπτει ένα τετράγωνο ισχυρών με την Ιαπωνία. Οι παγκόσμιες πολιτικές, οικονομικές και στρατηγικές εξελίξεις θα αποκτήσουν εντελώς νέα διάσταση» αναφέρει για να συμπληρώσει ότι μια τέτοια δυναμική από την άλλη πλευρά της Ασίας θα επηρεάσει άμεσα και την Ευρώπη, η οποία πιθανόν θα διχαστεί ανάμεσα σε όσους ταχθούν με τις Ηνωμένες Πολιτείες και σε όσους στραφούν προς την καινούρια αναδυόμενη υπερδύναμη.
Αναφερόμενος στο σημείο αυτό στις «ασιατικές τίγρεις», υπενθυμίζει ότι παρότι είχαν ραγδαία ανάπτυξη μετά το 2000, κατέρρευσαν με την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 1998-2001. Η Κίνα, όμως, όπως σημειώνει, ακολούθησε διαφορετικό δρόμο, έχοντας ενσωματώσει ένα υβριδικό σύστημα πολιτικής οικονομίας: «Συγκεντρωτική πολιτική εξουσία συνδυασμένη με ανοιχτές χρηματοοικονομικές και εμπορικές συναλλαγές. Έχοντας διδαχθεί από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ότι με κλειστά σύνορα μόνο χαμένος βγαίνεις, η Κίνα έχει διαμορφώσει ένα καινούριο status quo».
Συνοψίζοντας την εικόνα που προκύπτει από τη συνύπαρξη Σι, Πούτιν, Κιμ, αλλά και από τη δυναμική της Ινδίας και τον ρόλο της Ιαπωνίας, ο κ. Μποζίνης επισημαίνει: «Βρισκόμαστε σε μία ευαίσθητη παγκόσμια ισορροπία. Ένας πλανήτης σε διαπραγματεύσεις και περισσότερο ρόλο διαδραματίζει αυτή τη στιγμή η μυστική διπλωματία, παρά η εμφανής, για να διαπιστωθούν οι αντιλήψεις και τοποθετήσεις εκατέρωθεν των μερών».
Ο κ. Μποζίνης δίνει μεγάλη έμφαση στην τεχνολογία και στην τεχνητή νοημοσύνη ως κρίσιμο πεδίο στο οποίο κρίνεται το μέλλον της ισχύος. Η προσθήκη περιφερειακών παικτών-τεχνολογικών κέντρων όπως η Σιγκαπούρη και η Ταϊλάνδη, θα μπορούσε, κατά την εκτίμησή του, να δημιουργήσει έναν εντελώς διαφορετικό πλαίσιο. «Φανταστείτε, Σιγκαπούρη, Ρωσία, Κίνα, Ινδία και η Ιαπωνία να συνεργαστούν για έναν υπερυπολογιστή, για το καλύτερο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης σε παγκόσμιο επίπεδο. Τι θα συμβεί σε αυτή την κούρσα; Είμαι σίγουρος ότι θα κερδίσουν εκείνοι, όχι οι Αμερικανοί, ούτε οι Ευρωπαίοι», καταλήγει.
* Ο Δρ. Αθανάσιος Η. Μποζίνης είναι Επίκουρος Καθηγητής «Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας και Νέων Τεχνολογιών – Βιοασφάλειας», Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Μέλος Επιστημονικού Συμβούλιου Ανάλυσης Υβριδικών Απειλών στην Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας – Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
