Αν κάτι σπανίζει στη διπλωματία της Μέσης Ανατολής είναι η συναίνεση. Κι όμως, ο Ντόναλντ Τραμπ κατάφερε το αδιανόητο: να φέρει στο ίδιο πλαίσιο αρχών Ισραήλ, βασικές αραβικές πρωτεύουσες και την Ευρώπη για μια ρεαλιστική έξοδο από τον πόλεμο στη Γάζα. Μπορεί το πακέτο να μην είναι τέλειο - κανένα δεν είναι - αλλά αποτελεί την πρώτη σοβαρή, δομημένη πρόταση που αγγίζει όλα τα κρίσιμα: ομήρους, διακοπή πυρός, αποστρατιωτικοποίηση και μεταπολεμική διακυβέρνηση χωρίς τη Χαμάς. Το επιβεβαιώνουν η αποδοχή εκ μέρους του Ισραήλ, οι δημόσιες στηρίξεις από αραβικά κράτη και οι θετικές τοποθετήσεις ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Όταν η Ουάσιγκτον, το Τελ Αβίβ, τα κράτη του Κόλπου και οι Βρυξέλλες δείχνουν προς την ίδια κατεύθυνση, κάτι σημαντικό έχει μετακινηθεί.
Κομβικός εδώ ο ρόλος του Τόνι Μπλερ. Όχι επειδή συγκινεί η παλαιά του αίγλη, αλλά επειδή γνωρίζει όσο λίγοι το πλέγμα θεσμών και χρηματοδότησης που απαιτείται για να σταθεί μια μεταβατική διοίκηση. Η πρόταση τον θέλει σε ρόλο–κλειδί στο στήσιμο τεχνοκρατικής διακυβέρνησης και στην απορρόφηση κεφαλαίων ανασυγκρότησης. Ένας «μεταφραστής» μεταξύ δωρητών, διεθνών οργανισμών και τοπικής πραγματικότητας. Όσοι ειρωνεύονται, ας προτείνουν κάτι λειτουργικότερο. Η πολιτική κρίνεται από αποτελέσματα, όχι από ιδεολογική καθαρότητα.
Κι ενώ χτίζεται μια πρωτοφανής διεθνής σύγκλιση, η Χαμάς στέλνει το πιο αποκαλυπτικό μήνυμα: δεν προτίθεται να παραδώσει την εξουσία. Ο Τραμπ προειδοποίησε για «πλήρη αφάνισή» της αν επιχειρήσει να κρατηθεί στην καρέκλα, και οι μεσολαβητές τοποθετούν την αποστρατιωτικοποίηση και την αποχώρηση της οργάνωσης ως προϋπόθεση κάθε βήματος. Η επιμονή της Χαμάς να διατηρήσει τον έλεγχο λέει όσα χρειάζονται: γι’ αυτήν προέχει η εξουσία, όχι οι ζωές των Παλαιστινίων.
Εδώ οφείλουμε να είμαστε καθαροί. Ανεξάρτητα από τη στάση του καθενός απέναντι στην ισραηλινή τακτική στον πόλεμο ή τον Μπίμπι Νετανιάχου, κανείς που σέβεται το κράτος δικαίου δεν μπορεί να αποδέχεται τη Χαμάς ως διοίκηση. Γιατί; Οι λόγοι είναι πάρα πολλοί αλλά οι κυριότεροι είναι τρεις. Πρώτον, ιστορική κατάχρηση εξουσίας: εκκαθαρίσεις αντιπάλων, καταστολή κοινωνίας πολιτών, διαφθορά και ιδεολογική μονοκρατορία. Δεύτερον, η 7η Οκτωβρίου 2023: ένα πογκρόμ εναντίον αμάχων που αποκάλυψε τον πυρήνα της οργάνωσης - τρομοκρατία ως στρατηγική, όχι ως «απόκλιση». Τρίτον, εργαλειακή χρήση του πληθυσμού: τοποθέτηση στρατιωτικών υποδομών σε κατοικημένες περιοχές, ομηρία της ανθρωπιστικής βοήθειας, εκτόξευση ρουκετών από σχολεία και νοσοκομεία. Όποιος ζητά «εκδημοκρατισμό» με τη Χαμάς στο τιμόνι, ζητά τετραγωνισμό του κύκλου.
Πάμε στο δύσκολο: γιατί το Ισραήλ δεν πρόκειται - υπό τις παρούσες συνθήκες - να δεχτεί ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος; Η απάντηση δεν είναι «πεισματάρικη δεξιά». Είναι κυριαρχία. Το κράτος σημαίνει, μεταξύ άλλων, έλεγχο συνόρων, βίζες και πολιτογραφήσεις. Μετά την 7η Οκτωβρίου, ποια ισραηλινή κυβέρνηση θα παραχωρήσει σε μια γειτονική διοίκηση - που μπορεί αύριο να αιχμαλωτιστεί από Χαμάς-ιζουσα ιδεολογία - την εξουσία να εκδίδει διαβατήρια, να φυσικοποιεί πληθυσμούς και να ανοίγει πύλες εισόδου; Από την οπτική του Ισραήλ, αυτό ισοδυναμεί με αυτοϋπονόμευση της εθνικής ασφάλειας. Ο Νετανιάχου το διατυπώνει ωμά: κάθε παλαιστινιακό κράτος σήμερα κινδυνεύει να γίνει «πλατφόρμα για την καταστροφή του Ισραήλ». Μπορεί κανείς να διαφωνεί πολιτικά, αλλά δεν μπορεί να αγνοεί τη λογική του κυρίαρχου κινδύνου.
Το σχέδιο Τραμπ, αντιθέτως, επιχειρεί να παγώσει το «μεγάλο» για να λύσει το «επείγον»: ομήρους, παύση πυρός, μεταβατική διοίκηση, οικονομική επανεκκίνηση. Γι’ αυτό βλέπουμε σουνιτικές κυβερνήσεις και ευρωπαϊκές πρωτεύουσες να το στηρίζουν ως «το μόνο παιχνίδι στην πόλη». Δεν πρόκειται για αγιογραφία της ισραηλινής κυβέρνησης ούτε για λευκή επιταγή στην ισχύ. Είναι ψυχρή γεωπολιτική: πρώτα ασφάλεια και θεσμοί, μετά τα μεγάλα συνταγματικά. Όσοι ονειρεύονται «λύσεις» με βέτο της Χαμάς και χωρίς διεθνή επιτήρηση, ας μας δείξουν ένα επιτυχημένο προηγούμενο.
Και κάτι τελευταίο, που ενοχλεί. Οι επαγγελματίες των «στολίσκων», οι αιώνιοι σημαιοφόροι της Χαμάς στη Δύση, έμειναν γυμνοί. Όταν η συντριπτική πλειονότητα των αραβικών και μουσουλμανικών κυβερνήσεων στηρίζει το πλαίσιο Τραμπ, ποιον ακριβώς εκπροσωπούν οι Δυτικοί ακτιβιστές που καταγγέλλουν «προδοσία» και «ιμπεριαλισμό»; Την «υπόθεση» ή την παλιά, γνώριμη προκατάληψη; Η μάσκα έπεσε: δεν υπερασπίζονται τους Παλαιστίνιους· πολεμούν τους Εβραίους.
Η ιστορία διδάσκει ότι η ειρήνη κερδίζεται με μισά βήματα που χτίζουν εμπιστοσύνη, όχι με μανιφέστα. Το σχέδιο Τραμπ είναι ατελές, αλλά πραγματικό. Η Χαμάς δεν έχει θέση σε καμία μορφή διακυβέρνησης. Και το Ισραήλ, μέχρι να διασφαλίσει ότι η κυριαρχία δεν θα γίνει όπλο εναντίον του, δεν θα δώσει το κλειδί των συνόρων και των διαβατηρίων. Όποιος θέλει να βοηθήσει τους Παλαιστινίους, ας βοηθήσει να περάσει αυτό το σχέδιο. Όποιος θέλει να συνεχίσει τον πόλεμο, ας κρατήσει τη Χαμάς στην καρέκλα της.
