Σε διάφορα μέρη του κόσμου, πριν από χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι έχτιζαν μνημεία χρησιμοποιώντας τον λίθο. Ογκώδη και γιγαντιαία βραχώδη σύνολα και τοτέμ στέκονται ακλόνητα από τότε διάσπαρτα σε Ευρώπη, Αφρική και Ασία και προκαλούν δέος, αλλά και πολλαπλά ερωτήματα.
Ανέκαθεν η προϊστορία ήταν ένα δύσκολο κεφάλαιο στην πορεία της αρχαιολογίας, λόγω των ιδιαίτερων ευρημάτων και κυρίως της απουσίας γραπτών πηγών. Πολλά ευρήματα δεν μπορούν να ερμηνευθούν και να χρονολογηθούν με ακρίβεια, συνεπώς ούτε να τοποθετηθούν σε ένα συγκεκριμένο κατανοητό πλαίσιο χρήσης ή σημασίας.
Βράχους και πέτρες βλέπουμε όλοι μας στη φύση. Τι γίνεται, όμως, με τους περίεργους βράχους που δεν μοιάζουν και τόσο…φυσικοί; Μιλάμε για όρθιους λίθους, συνήθως στη μέση του πουθενά, οι οποίοι συναντώνται σε διάφορες χώρες και αναδύουν μια αύρα «ανθρώπινη».
Αυτά είναι τα λεγόμενα «menhir» («μενχίρ» ή «μενίρ» στα ελληνικά). Η λέξη προέρχεται από τα Βρετονικά, μία κέλτικη γλώσσα, που μιλιέται ακόμα στην περιοχή της Βρετάνης, στην Δυτική Γαλλία. Οι δύο λέξεις «maen» και «hir», συνθέτουν τον όρο που αναφέρεται σε αυτά τα δημιουργήματα και μεταφράζεται ως «μακρύς λίθος».
Γύρω από αυτά, πλανιέται ένα αδιάλυτο ακόμα μυστήριο. Χαρακτηρίζονται από ποικιλία σχημάτων και μεγεθών. Από μικρούς ελαφρά λαξευμένους λίθους στο έδαφος, μέχρι τεράστιους πανύψηλους ογκόλιθους με αιχμηρή ή στρογγυλή κορυφή. Άλλα μενίρ είναι ανθρωπόμορφα, έχουν πολλά ανάγλυφα γεωμετρικά ή άλλα σχήματα και διάφορα σύμβολα.
Κάποια έχουν τοποθετηθεί σε συστάδες, σε κυκλικούς ή άλλους σχηματισμούς, ενώ άλλα στέκουν ολομόναχα, σαν σιωπηλοί φύλακες του παρελθόντος. Τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται στην Δυτική Ευρώπη.
Δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα πράγματα για τους ανθρώπους που δημιούργησαν τα μενίρ. Δεν ξέρουμε για την κοινωνική τους οργάνωση ούτε για την θρησκευτική τους πίστη. Έτσι, δεν μπορούμε να καταλάβουμε ούτε την χρήση τους ούτε τη σημασία τους για αυτούς.
Κλασική υπόθεση στους αρχαιολογικούς κύκλους είναι η τελετουργική τους χρήση. Τελετουργίες, δείκτες γεωγραφικών ορίων ή συνόρων, σύμβολα ή απεικονίσεις θεοτήτων ή χαμένων από καιρό ιδεολογιών; Μόνο οι άνθρωποι που τα δημιούργησαν θα μπορούσαν να μας απαντήσουν. Αυτό γιατί οι μεταγενέστεροι, αυτοί του Μεσαίωνα για παράδειγμα, πίστευαν ότι ήταν κατασκευάσματα γιγάντων…
Τα τελευταία χρόνια, έχει επίσης διατυπωθεί η άποψη ότι πιθανότατα να αποτελούσαν επιτύμβιες στήλες. Ίσως όταν ένα επιφανές και υψηλής τάξεως άτομο απεβίωνε, για να σημαδευτεί ο τόπος ταφής του, τοποθετούνταν σε αυτόν ένα μενίρ. Δεν ήταν και οι πυραμίδες της Αιγύπτου, αλλά προσέδιδαν κι αυτά ένα μεταθανάτιο κύρος μέσω του μνημειακού μεγέθους τους.
Στην Ελλάδα (επειδή δεν μας λείπει τίποτα), υπάρχουν επίσης προϊστορικά μενίρ. Το πιο ενδιαφέρον μέχρι στιγμής, φαίνεται να είναι αυτό που βρέθηκε έξω από την πόλη της Λάρισας, στη θέση Σουφλί Μαγουλά. Είναι ανθρωπόμορφο και από τα πλούσια κοσμήματα, την ένδυση και το στήθος, μάλλον απεικονίζει μια γυναίκα.
Στην ίδια θέση έχουν βρεθεί και προϊστορικά αγγεία, εργαλεία και οστά ζώων. Αλλά ακόμα και αυτά δεν μπορούν να δώσουν παραπάνω λεπτομέρειες για το ποια ήταν αυτή η γυναίκα, η οποία αποτελεί μία από τις πρώτες προσπάθειες απεικόνισης της ανθρώπινης μορφής σε λίθο στον ελλαδικό χώρο.
Τι ήταν τα μενίρ; Για ποιο λόγο είχαν ορθωθεί από αυτούς τους ανθρώπους; Έστηναν χορούς και γιορτές γύρω τους; Μήπως συγκεντρώνονταν μπροστά τους για να κάνουν κηδείες και μνημόσυνα; Ήταν τα σύνορα των εδαφών τους; Ας ελπίσουμε ότι στο μέλλον, τα ευρήματα θα μιλήσουν από μόνα τους.
Βιβλιογραφία:
