Βιβλία για να σκεφτούμε
Μια επιλογή βιβλίων που είναι καλό να διαβαστούν, αλλά και να δουλέψουν μέσα μας. Ιστορία, δοκίμιο, πολιτική σκέψη και πολιτισμική ανάλυση συναντιούνται εδώ ως εργαλεία κατανόησης ενός κόσμου που αλλάζει βίαια, συχνά αρνούμενος να το παραδεχτεί.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ευάνθης Χατζηβασιλείου Εθνικός Διχασμός: Οι επιπτώσεις στους θεσμούς και στην πολιτική κουλτούρα, εκδ. Πατάκη, σελ. 256
Ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου αντιμετωπίζει τον Διχασμό σαν μακρά διαδικασία που αλλοίωσε την κοινοβουλευτική πρακτική, τον ρόλο του στρατού . Το βιβλίο διατυπώνει καθαρά ερωτήματα (τι ήταν, πότε έληξε, ποιος επικράτησε) και τα χρησιμοποιεί σαν φακούς για να εξετάσουμε την τρέχουσα δημοκρατική εμπειρία.
Α-Ι. Δ. Μεταξάς, Το αθέατο εγχειρίδιο. Διπλωματική σκέψη και πράξη του Ιωάννη Καποδίστρια (1815 – 1826), εκδ. Εστία, σελ.264
Το βιβλίο είναι μια συμβολή στην ιστοριογραφία της διπλωματίας και ταυτόχρονα, ένα φιλοσοφικό υπόμνημα για τον ρόλο της πολιτικής εντιμότητας, της ορθοκρισίας και της στρατηγικής ενσυναίσθησης, έτσι όπως τις ενσάρκωσε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πολιτικούς του 19ου αιώνα.
Κώστας Χατζηαντωνίου, Η εξόριστη Πολιτεία - Η ελληνική κυβέρνηση στη Μέση Ανατολή, 1941-1944, Εναλλακτικές Εκδόσεις, σελ.: 388
Ο Χατζηαντωνίου ακολουθεί έναν δρόμο ιστορικής εντιμότητας, που βασίζεται στην ανάγνωση των πηγών με σεβασμό, αλλά και με απόσταση από το τραύμα που δημιούργησε ο εμφύλιος. Το βιβλίο, με μια σοφά κατασκευασμένη αφήγηση και σχολαστική τεκμηρίωση, τολμά να «μιλήσει» για τις επιλογές της εξόριστης κυβέρνησης δίχως να τις εξιδανικεύει ή να τις καταδικάσει εκ των προτέρων.
Κυριάκος Ιακωβίδης, Ρώσοι και Μικρασιάτες - Πρόσφυγες: Δύο χαμένων αυτοκρατοριών στην Κύπρο, εκδ. Επίκεντρο, σελ. 152
Με τρόπο εξαιρετικά τεκμηριωμένο, ο Ιακωβίδης αντλεί στοιχεία από το αρχειακό υλικό της Κύπρου, της βρετανικής διοίκησης, της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά και από τοπικές εφημερίδες, ανεπίσημες μαρτυρίες, φωτογραφικά τεκμήρια και κοινοτικά αρχεία. Το βιβλίο κατορθώνει να συνδέσει τα τοπικά με τα διεθνή, προσφέροντας ένα μεσογειακό μοντέλο μελέτης της προσφυγιάς, κάτι που παραμένει σπάνιο στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία.
ΔΟΚΙΜΙΑ – ΜΕΛΕΤΕΣ
Mark Lilla, Άγνοια και μακαριότητα – Η επιθυμία να μην γνωρίζουμε, μτφρ. Ελένη Κοτσυφού, εκδ. Επίκεντρο, σελ. 248
Η «επιθυμία για άγνοια» δεν έχει να κάνει με την έλλειψη ενδιαφέροντος για πληροφόρηση όσο με μιαν ενεργητική στάση που πηγάζει από την ανάγκη του ανθρώπου να προστατευθεί από την υπερβολική ένταση της αλήθειας, από τη φθορά που προκαλεί η γνώση όταν δεν μπορεί να αφομοιωθεί. Στο σύγχρονο πλαίσιο, το βιβλίο αποκτά μια ανησυχητική επικαιρότητα. Η «μακαριότητα» που αποδίδεται στην άγνοια μπορεί να μετατραπεί σε επικίνδυνη πολιτική αδιαφορία ή και σε εύφορο έδαφος για ακραίες ιδεολογίες.
Tim Marshall, Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας, μτφρ. Σπ. Κατσούλας, εκδ. Διόπτρα σελ.518
Το βιβλίο του Tim Marshall ξεκινά από την απλή αλλά συστηματικά παραγνωρισμένη παραδοχή ότι η πολιτική παράγεται με συγκεκριμένους γεωγραφικούς όρους, οι οποίοι προηγούνται της ιδεολογίας, της βούλησης και συχνά ακόμη και της ιστορικής εμπειρίας.
Δεν ισχυρίζεται ότι η γεωγραφία καθορίζει απολύτως την πολιτική, αλλά ότι θέτει όρια μέσα στα οποία αυτή κινείται. Όρια φυσικά, οικονομικά, στρατηγικά, τα οποία καμία ρητορική δεν μπορεί να καταργήσει.
Ha-Joon Chang, Νόστιμη Οικονομία, Ένας πεινασμένος οικονομολόγος εξηγεί τον κόσμο, μτφρ. Μενέλαος Αστερίου, δ. Πατάκης σελ 312
Χρόνια ακούμε ότι η οικονομία ...μαγειρεύεται και όντως κάποιοι οικονομολόγοι τα καταφέρνουν μαγειρεύοντάς την! Η Νόστιμη Οικονομία του Ha-Joon Chang είναι μια ξεχωριστή οικονομική μελέτη για το φαγητό και τις οικονομικές θεωρίες που το αφορούν.
Εκείνο, ωστόσο, που κάνει αυτό το βιβλίο ξεχωριστό και του δίνει μια ζωντάνια με τον κάθε αναγνώστη να νοιώθει ότι τον αφορά, είναι ότι πρόκειται για ένα πολιτισμικό κείμενο με ψυχή.
James Barr. Μια γραμμή στην άμμο- 1915 – 1949: η Βρετανία, η Γαλλία και η διαμάχη που διαμόρφωσε τη Μέση Ανατολή, μτφρ, Μενέλαος Αστερίου, εκδ. Πατάκη σελ.: 464
Η ιστορία του βιβλίου αυτού ξεκινά από το 1915, όταν ήδη ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος διένυε τον δεύτερο χρόνο και η Αγγλία με τη Γαλλία ήταν οι ηγέτιδες δυνάμεις της Αντάντ εναντίον της Συμμαχίας των Κεντρικών Δυνάμεων, όπου πρωτοστατούσε η Γερμανία. Το εντυπωσιακό σε αυτήν τη συγκυρία ήταν ότι αυτή η συμμαχία έθεσε τέρμα σε 8 αιώνες αγγλογαλλικού ανταγωνισμού και δημιούργησε τις βάσεις για την αγγλογαλλική συνεργασία στη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Ολιβιέ Ρουά, Η ισοπέδωση του κόσμου, εκδ. Εστία, σελ,
Ο Ολιβιέ Ρουά είναι σαφής: όλα αυτά τα μικρά και ασήμαντα περιστατικά, άλλοτε αμφιλεγόμενα άλλοτε προκλητικά, που εμφανίζονται στη ζωή μας, σιγά σιγά και με μέθοδο αλλάζουν την καθημερινότητά μας ολοκληρωτικά. Περιγραφικά θα λέγαμε ότι πλέον στη λειτουργία της κοινωνίας αλλά και της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής μας δεν υπάρχει το προφανές, δεν υφίσταται το αυτονόητο - συμβάσεις που βοηθούσαν την κοινωνία να ισορροπεί και να διαλέγεται μέσα σε ένα πλαίσιο. Πλέον δεν υπάρχει αυτό το πλαίσιο. Έτσι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια σειρά νέων κανονισμών που ήδη συντάσσονται με ταχείς ρυθμούς.
Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Αμερικανική Υψηλή Στρατηγική 18ος -21ος αιώνας, εκδ. Πατάκη, σελ.488
Μέσα από τις 488 σελίδες του βιβλίου αναπτύσσεται μια μορφή «στρατηγικής ιστοριογραφίας», όχι μια στείρα καταγραφή αλλά μια ζωντανή σκέψη εν δράσει. Σε καιρούς όπου η στρατηγική σκέψη δείχνει να έχει υποχωρήσει μπροστά στην τακτική πανικόβλητη αντίδραση, ο Παπασωτηρίου μας υπενθυμίζει ότι οι αυτοκρατορίες δεν καταρρέουν από έλλειψη όπλων, αλλά από έλλειψη οράματος και συνέχειας. Το βιβλίο αυτό προσφέρει και τα δύο: ιστορική συνείδηση και στρατηγική διαύγεια.
Ι. Νικολακάκης, Η Ιστορία του Βιολογικού Πολέμου – Ιατρικές, βιοηθικές και κοινωνικές προεκτάσεις, Εναλλακτικές Εκδόσεις, σελ.: 222
Το βιβλίο του Ι. Νικολακάκη έρχεται να καλύψει ένα βιβλιογραφικό κενό, αυτό της ιστορικής καταγραφής και ερμηνείας μιας από τις πιο σκοτεινές εκφάνσεις της ανθρώπινης επινοητικότητας - του βιολογικού πολέμου. Με επίγνωση της σοβαρότητας του θέματος, ο συγγραφέας χωρίς εύκολες καταδίκες ή φτηνές δραματοποιήσεις, προσεγγίζει το θέμα με επιστημονική ευθύνη και γνωστικό βάθος.
Γιάννης Βούλγαρης, Στην άκρη του γκρεμού – Ελλάδα 2007-2019 εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 368
Με βαθιά γνώση της ελληνικής Ιστορίας και με το βλέμμα στραμμένο στις θεμελιώδεις μετατοπίσεις που καθόρισαν την πρόσφατη πορεία της χώρας, ο συγγραφέας επιχειρεί κάτι περισσότερο από μιαν αφήγηση γεγονότων. Συγκροτεί ένα πολιτικό και ιδεολογικό χρονικό που προσεγγίζει την κρίση ως υπαρξιακό ρήγμα, όχι μόνο οικονομικό.
Ηλίας Κανέλλης, Κι αυτοί είναι η Ελλάδα, εκδ. The Books’ Journal, σελ. 336
Το «Κι αυτοί είναι η Ελλάδα» λειτουργεί ως ένα αντίδοτο στην τοξική κυριαρχία της μετριότητας. Πολιτικοποιεί το ήθος και επανιδρύει το κύρος της σκέψης. Προτείνει με πραότητα, μιαν άλλη Ελλάδα σε μια κοινωνία που έχει χάσει την πυξίδα της και υπενθυμίζει πως η σοβαρότητα δεν είναι μειονέκτημα, αλλά πολιτισμικό καθήκον.
Πάνος Λουκάκος, Αλλαγές και ανατροπές – Μια πολιτική ανατομία της κρίσης 2009–2019, εκδ. Μεταίχμιο, σελ.: 340
Το βιβλίο του Πάνου Λουκάκου συνιστά μια πυκνή, καυστική και αποκαλυπτική καταγραφή της δεκαετίας της μεγάλης ελληνικής κρίσης. Χωρίς υπεκφυγές και σε αντίστιξη με τον στεγνό ακαδημαϊσμό πολλών αντίστοιχων προσπαθειών, ο Λουκάκος επιλέγει μια προσωπική, πολιτικά φορτισμένη αφήγηση για να διατρέξει μιαν εποχή ραγδαίων μεταβολών, θεσμικής αποδιοργάνωσης και πολιτικής παράκρουσης.
Σταύρος Θεοδωράκης – Άρης Βουρβούλιας, 14 σκιές και αλήθειες της Ελλάδας, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 328
Το 14 σκιές και αλήθειες της Ελλάδας παρουσιάζεται από την αρχή ως ένα βιβλίο που επιλέγει τον ήπιο τόνο και τη συστηματική ανάλυση. Απευθύνεται στον αναγνώστη χωρίς επιθετικότητα και χωρίς διάθεση μεγαλοστομίας. Οι Θεοδωράκης και Βουρβούλιας αποφεύγουν τη θεωρητική ερμηνεία και την πολιτική τοποθέτηση. Επιλέγουν μιαν εμπειρική προσέγγιση, βασισμένη σε δεδομένα, δείκτες, πίνακες και διεθνείς συγκρίσεις τα οποία παρουσιάζονται σε διακριτές θεματικές ενότητες.
Γιώργος Ρακκάς, Υπερτουρισμός, Ανέμελος καπιταλισμός και κοινωνική κρίση της πόλης , εκδ. Πατάκη, σελ. 208
Ο Ρακκάς συνδέει εύστοχα τον υπερτουρισμό με τη νεοφιλελεύθερη απορρύθμιση: χαμηλού κόστους πτήσεις, φτηνά Αirbnb, ψηφιακές πλατφόρμες, επισφάλεια για τους εργαζομένους, ανάδυση μιας νέας αστικής τάξης που επιβιώνει από την ενοικίαση εμπειριών. Στις πόλεις αυτές, δεν κατοικεί κανείς πια, μένουν μόνο οι πάροχοι και οι καταναλωτές της συγκίνησης.
Ανδρέας Πανταζόπουλος, Ο Ντοστογιέφσκι και το πολιτικό κακό – Ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής, ο εγωισμός και το αυτεξούσιο, εκδ. Επίκεντρο, σελ. 136
Το βιβλίο είναι ένα σύντομο αλλά πυκνό δοκίμιο που επιχειρεί να απογυμνώσει την πολιτική σκέψη του Ντοστογιέφσκι από τις φιλολογικές αναπαραστάσεις και να την επανεισαγάγει στον δημόσιο διάλογο ως εργαλείο κατανόησης της σημερινής κρίσης αντιπροσώπευσης, του λαϊκισμού, της υποταγής και -κυρίως- της επιθυμίας για υποταγή.
Χριστίνα Ντουνιά, Το όνειρο και το πάθος. Κ.Γ. Καρυωτάκης, εκδ. Εστία, σελ. 398
Μέσα από την ανάλυση της Ντουνιά, ο Καρυωτάκης παύει να είναι μια «εικόνα θλίψης» και γίνεται ένας καίριος ποιητής της νεωτερικότητας, ένας δημιουργός που μετέτρεψε την αδυναμία προσαρμογής του σε πηγή ανανέωσης της ποιητικής έκφρασης. Το έργο του φωτίζεται εκ νέου όχι ως σύμβολο παραίτησης, αλλά ως απόδειξη της δύναμης της ποίησης να ανταποκρίνεται στα πιο σκληρά ιστορικά και υπαρξιακά ερωτήματα.
Θανάσης Γιοχάλας - Ζωή Βαΐου, Οδός Πανεπιστημίου (19ος–21ος αι.) – Ιστορία και ιστορίες, εκδ. Εστία, σελ.816
Ένας ογκώδης τόμος μνήμης και συγκίνησης, ένα βιβλίο που χρησιμοποιεί έναν δρόμο για να μιλήσει για μια πόλη: το Οδός Πανεπιστημίου (19ος–21ος αι.) – Ιστορία και ιστορίες των Θανάση Γιοχάλα και Ζωής Βαΐου είναι ένα βιβλίο που αντιμετωπίζει την Πανεπιστημίου ως ιστορικό άξονα πάνω στον οποίο εγγράφονται οι μεταμορφώσεις της Αθήνας, οι φιλοδοξίες της, οι αποτυχίες της και, κυρίως, οι αντιφάσεις της.
Νίκος Βατόπουλος , Από το Μουσείο στην Κυψέλη, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 164
Το Από το Μουσείο στην Κυψέλη αγγίζει την πόλη με τρόπο στοχαστικό και διαυγή, παρακολουθώντας το πώς η καθημερινότητα, συχνά χωρίς πρόθεση, έρχεται σε διάλογο με τις μνήμες της. Ο Βατόπουλος στήνει μιαν αφήγηση όπου ο δρόμος είναι πάντα κάτι περισσότερο από υποδομή και η μνήμη κάτι πολύ πιο ζωντανό από μακρινή εικόνα. Πρόκειται για μια ψυχογεωγραφία γειτονιών ως βιωματικός περίπατος.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ
Al Pacino, Sonny Boy , μετφ. Κατερίνα Μποσινάκη, εκδ. Key Books, σελ. 304
Το Al Pacino, Sonny Boy είναι μια αυτοβιογραφία, ένας σκηνικός αυτοσχεδιασμός, ένα παράξενο μείγμα προσωπικών στιγμών, θεατρικών σκιρτημάτων και ελλειπτικής αφήγησης. Είναι το είδος της γραφής που ξεκινά από τον εαυτό, κάνει κύκλους γύρω του και επιστρέφει τελικά για μιαν εξομολόγηση. Θα λέγαμε ότι ο Αλ Πατσίνο μοιάζει σαν να παίζει αντί να γράφει κι ο αναγνώστης δεν τον παρακολουθεί σαν θεατής καθισμένος στη θέση του αλλά τον ακούει από τα παρασκήνια.
* Ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας.
