Η μυστική γεωγραφία της τύχης
Φρανσέσκ Μιράλλιες, ΜαZάΛ. Το αρχέγονο μυστικό της τύχης, μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδ. Πατάκη, σελ. 238
Δεν ξέρω αν η τύχη υπάρχει ως οντότητα ή ως παρανόηση. Ξέρω όμως πως, κάθε φορά που η λογοτεχνία αποφασίζει να την εξετάσει, καταλήγουμε να μαθαίνουμε περισσότερα για τον άνθρωπο παρά για το σύμπαν. Το ΜαΖάΛ του Φρανσέσκ Μιράλλιες είναι ένα μυθιστορηματικό πείραμα που, με πρόσχημα ένα μυστικό, χαρτογραφεί τον τρόπο με τον οποίο ένας άνθρωπος μπορεί να σταθεί έστω για λίγο στο κατάλληλο σημείο του κόσμου.
Ο Σολ είναι από εκείνες τις φιγούρες που η ζωή τις έχει ταλαιπωρήσει τόσο συστηματικά, ώστε έχει πάψει να διαμαρτύρεται. Μπλοκαρισμένος, μονίμως άτυχος, βυθισμένος στη δική του Νέα Υόρκη, λαμβάνει μια πρόσκληση για την Κρακοβία. Σαν κάποιος να τον καλεί με μια πολυσήμαντη ερώτηση: «πόση ακόμη αδράνεια αντέχεις;» Από εκεί ξεκινά η αφήγηση, σαν μια μυητική περιπέτεια όπου η απώλεια μοιάζει με προϋπόθεση και η περιέργεια με όρο επιβίωσης.
Ο Μιράλλιες ξέρει ότι δεν υπάρχει κάποιο μεταφυσικό κουμπί που ενεργοποιεί την τύχη. Αντίθετα, χτίζει μια ολόκληρη μικρή Κρακοβία από συναντήσεις, νύξεις και λεπτές μετατοπίσεις, μια πόλη όπου το «ΜαΖάΛ» λειτουργεί σαν ένας τρόπος να σταθείς στον χρόνο. Σου θυμίζει πως τα τρία κεφαλαία σύμφωνα της λέξης που σημαίνουν «άνθρωπος, τόπος, στιγμή», δεν έχουν να κάνουν με κάποιο τελετουργικό αλλά με την υποχρέωση να μη βρίσκεσαι πάντα αλλού, να μην αφήνεις τα πράγματα να περνούν σαν ένα δυσάρεστο δελτίο ειδήσεων της ίδιας σου της ζωής.
Το βιβλίο είναι σχεδιασμένο με λογοτεχνική οικονομία. Αποφεύγει τις μεγάλες δηλώσεις. Προτιμά να αφήνει ένα βλέμμα, μια μικρή ατάκα, μια γυναίκα που εμφανίζεται σαν μισή υπόσχεση και μισή απειλή, να κάνουν την πραγματική δουλειά. Κι έτσι, ο Σολ δεν μεταμορφώνεται από «άτυχο» σε «τυχερό» αλλά από απουσία σε ενεργό παρόν. Η τύχη, πιστεύει ο Μιράλλιες, δεν πέφτει από τα σύννεφα. Είναι θέμα αντίληψης.
Το δυνατό σημείο του βιβλίου είναι ότι καταφέρνει σαν μυθιστόρημα να κρατά την ψυχολογική του στόχευση και ταυτόχρονα να λειτουργεί σαν ψυχολογικό εγχειρίδιο χωρίς να προδίδει τη λογοτεχνική του σκευή. Ένας ρεαλιστής θα έλεγε πως όλα αυτά είναι ρομαντικές υπεκφυγές. Όμως το ΜαΖάΛ δεν υπόσχεται τίποτα. Σου δείχνει απλώς έναν άνθρωπο που, όταν επιτέλους αποφασίζει να προχωρήσει, βρίσκει μια πόρτα που μπορεί να ανοίξει. Το αν θα το κάνει, δεν εξαρτάται από την «καλή τύχη» του, αλλά από την καλή του κρίση.
Στο τέλος της ανάγνωσης δεν είσαι κάτοχος κάποιου μυστικού. Μαθαίνεις όμως μια απλή αλήθεια: ότι η τύχη τελικά είναι δική σου υπόθεση. Κι αυτό είναι ίσως το πιο απαιτητικό χαρακτηριστικό της: απαιτεί από σένα να είσαι ο άνθρωπος που θα ήθελες να εμφανιστεί η τύχη μπροστά του.
Το ΜαΖάΛ ανοίγει μέσα σου ένα μικρό, αλλά απολύτως ασφαλές ρήγμα, ακριβώς τόσο όσο χρειάζεται για να μπει αέρας και να ξεθαμπώσει το βλέμμα. Σου θυμίζει ότι η ζωή δεν μεταστρέφεται με θαύματα ή συμπτώσεις, αλλά με εκείνες τις αποφάσεις που μέχρι χθες ανέβαλλες από φόβο ή αδράνεια. Είναι η δύναμη της λογοτεχνίας που σε αγγίζει διακριτικά, σε τραβάει μισό βήμα μπροστά και σε αφήνει σε εκείνο το σημείο όπου, επιτέλους, κάτι μπορεί να αρχίσει να αλλάζει.
*Ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνία
