Ένας πόλεμος που δεν τελειώνει ποτέ
Ευτυχία Γιαννάκη, Υπέροχος πόλεμος, εκδ. Ίκαρος,σελ. 340
Την Ευτυχία Γιαννάκη την πρωτοδιάβασα, το 2016 στο Έγκλημα στην Πλάκα, όπου ένας διάσημος και μοναχικός σκηνοθέτης του θεάτρου βρέθηκε άγρια δολοφονημένος μέσα στο θέατρό του, στην Πλάκα, σε μιαν ιστορία που αναμόχλευε το παρελθόν και ζητούσε διεξόδους στο παρόν, έτσι που ο χρόνος αποκτούσε ανθρώπινο σχήμα και συνείδηση.
Η Ευτυχία Γιαννάκη έχει καταφέρει να καθιερωθεί ως μια από τις πιο ιδιαίτερες φωνές της σύγχρονης ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας. Με το νέο της βιβλίο, τον Υπέροχο πόλεμο, φαίνεται να φτάνει σε ένα είδος κορύφωσης χαρίζοντάς μας ένα περίτεχνο ψυχογράφημα των ανθρώπων και της κοινωνίας μας. Έχουμε να κάνουμε με μια ιστορία για τον αθέατο πόλεμο που δίνει ο καθένας με τις ενοχές, τις σιωπές και τα μυστικά του. Από τα πρώτα της έργα αγαπήσαμε τον Χάρη Κόκκινο και τη διαδρομή του, Στον Υπέροχο πόλεμο ο ήρωας αυτός επιστρέφει σχεδόν ως αναγκαία συνείδηση, αυτή τη φορά όμως όχι τόσο για να λύσει το μυστήριο, όσο για να καταγράψει την παθολογία του.
Η αφετηρία μοιάζει απλή: μια δημοσιογράφος αναλαμβάνει να γράψει τη βιογραφία μιας διάσημης στιχουργού που έχει αποσυρθεί σε ένα σπίτι στην Κινέτα, μαζί με τον άντρα της και τη μητέρα της. Αυτή η γνώριμη οικογενειακή συνθήκη ανατρέπεται βίαια όταν ο σύζυγος βρίσκεται νεκρός. Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν ο θάνατος οφείλεται σε ατύχημα, αυτοκτονία ή φόνο. Από εκεί και πέρα, ξεδιπλώνεται ένα κουβάρι όπου κάθε χαρακτήρας κουβαλά τη δική του ιστορία, κάθε σιωπή κρύβει μια αποκάλυψη, και κάθε γεγονός μοιάζει να ανήκει όχι μόνο σε μια οικογένεια αλλά σε ολόκληρη τη συλλογική μνήμη της χώρας.
Η Γιαννάκη στήνει την αφήγησή της με ένα τρόπο όπου οι κινήσεις των προσώπων είναι προσεκτικά ζυγισμένες, τα λάθη κοστίζουν και καμιά φωνή δεν είναι τυχαία. Ο Χάρης Κόκκινος μπαίνει στην εικόνα για να φέρει μια αίσθηση τάξης, αλλά σύντομα καταλαβαίνει πως η ίδια η τάξη είναι χτισμένη πάνω σε ρωγμές που κανείς δεν θέλει να κοιτάξει κατάματα.
Εδώ το μυστήριο που κρατά τον αναγνώστη σε εγρήγορση έχει σαν υπόστρωμα τους οικογενειακούς δεσμούς που διαστρέφονται, τις σχέσεις με το παρελθόν, τα κρυμμένα τραύματα που καθορίζουν τις ζωές χωρίς κανείς να τα ομολογεί. Η λέξη «πόλεμος» στον τίτλο δεν παραπέμπει σε μάχες με όπλα, αλλά στον αθέατο πόλεμο που δίνει ο καθένας με τις αναμνήσεις του, τις ενοχές του, τα μυστικά που κουβαλά.
Κι αυτός ο πόλεμος είναι «υπέροχος» μόνο με την έννοια ότι είναι αμείλικτα αποκαλυπτικός. Στην ουσία του, είναι σκοτεινός, οδυνηρός, αλλά είναι αδύνατο να τον αποφύγεις. Η Γιαννάκη μάς δείχνει πώς το ατομικό και το συλλογικό τραύμα συνδέονται πολιτισμικά. Μια οικογένεια μπορεί να κουβαλά τις δικές της ενοχές, αλλά αυτές είναι πάντα δεμένες με την ιστορία μιας κοινωνίας που προτιμά να ξεχνά, να αποσιωπά, να συγκαλύπτει.
Η γραφή της Γιαννάκη είναι άμεση, χωρίς περιττές λογοτεχνικές πιρουέτες. Επιμένει σε σύντομες, κοφτές προτάσεις που χτίζουν την ένταση και κρατούν τον αναγνώστη σε εγρήγορση. Δεν καταφεύγει σε μελοδραματισμούς και δεν εκβιάζει το συναίσθημα. Η συγκίνηση προκύπτει από τη λιτότητα που σε αφήνει να φανταστείς τι κρύβεται πίσω από τις λέξεις. Στην ουσία, καταφέρνει να γράψει ένα μυθιστόρημα που είναι ταυτόχρονα συναρπαστικό ως πλοκή και βαθιά στοχαστικό ως σχόλιο πάνω στη μνήμη, την ενοχή, τη σιωπή.
Ο Υπέροχος πόλεμος είναι μια τομή, ένα βήμα παραπέρα στο έργο της συγγραφέα. Αν η «Τριλογία της Αθήνας» κατέγραψε τη σκοτεινή πλευρά της πόλης και η «Τριλογία της Χαράς» έπαιξε με τα όρια του κοινωνικού και του αστυνομικού, εδώ η Γιαννάκη δοκιμάζει μια σύνθεση που δείχνει ώριμη, σχεδόν δοκιμιακή. Δεν την ενδιαφέρει μόνο να κρατήσει τον αναγνώστη με την αγωνία. Την ενδιαφέρει να του αφήσει ερωτήματα που δεν έχουν εύκολες απαντήσεις: Τι σημαίνει μνήμη; Πόσο κοστίζει η συγκάλυψη; Πώς ζούμε με τα τραύματα που κληρονομούμε;
Το μυθιστόρημα λειτουργεί σαν καθρέφτης. Σε βάζει να αναμετρηθείς με την ιδέα ότι οι «υπέροχοι πόλεμοι» δεν γίνονται ποτέ μακριά από εμάς, αλλά μέσα στα ίδια μας τα σπίτια, στις οικογένειες, στη συλλογική μας ιστορία. Στον Υπέροχο Πόλεμο της λογοτεχνίας η Γιαννάκη εμπλέκεται σε μια απαιτητικότερη μάχη. Γράφει για το πώς φτιάχνεται η αλήθεια και πώς κατασκευάζεται η λήθη. Κι αυτό κάνει τον Υπέροχο πόλεμο ένα από τα πιο σημαντικά και ώριμα έργα της.
Ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας
