Οι παγωμένοι κόσμοι της Κλερ Κίγκαν
Claire Keegan, Ανταρκτική, μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 296
Η Κλερ Κίγκαν συγκαταλέγεται στις πιο ξεχωριστές φωνές της σύγχρονης ιρλανδικής λογοτεχνίας. Με λιγοστά βιβλία αλλά με λόγο καθαρό, μεστό και γεμάτο ένταση, έχει κερδίσει την παγκόσμια προσοχή, αποδεικνύοντας ότι η μεγάλη λογοτεχνία δεν μετριέται σε όγκο αλλά σε ακρίβεια και αλήθεια. Η συλλογή διηγημάτων Ανταρκτική (Antarctica, 1999), που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Μαρτίνας Ασκητοπούλου, αποτελεί το ντεμπούτο της και συγχρόνως ένα έργο που προδιέγραψε τη μετέπειτα διαδρομή της.
Οι ιστορίες της Κίγκαν τοποθετούνται σε μικρές κοινότητες, σε αγροτικά τοπία, σε σπίτια που κρύβουν μυστικά. Εκεί, όπου τίποτα δεν φαίνεται να κινείται, εκτυλίσσονται οι πιο απλές αλλά και πιο καθοριστικές στιγμές: μοναξιά, επιθυμία, τύψεις, μικρές εξεγέρσεις της καρδιάς. Στο ομώνυμο πρώτο διήγημα, μια γυναίκα με «ευτυχισμένο γάμο» παίρνει ξαφνικά μια τολμηρή απόφαση: να δοκιμάσει την ελευθερία σε μια ξένη αγκαλιά. Το χιόνι καλύπτει την πόλη, η παγωνιά σφίγγει, και το βήμα της μοιάζει με κατάδυση σε μιαν εσωτερική Ανταρκτική. Η φύση εδώ λειτουργεί σαν καθρέφτης της ψυχής.
Οι ήρωες της Κίγκαν είναι άνθρωποι καθημερινοί: μια γυναίκα που καίει τα σχολικά της βιβλία, ένας ξυλοκόπος που χάνει τον έλεγχο της ζωής του, μια νεαρή που προσμένει τον εραστή της, μια μάνα που αποφασίζει να φύγει βάζοντας για πρώτη φορά μπρος το αυτοκίνητο. Στο «Αγάπη μες στα αγριόχορτα», η Κορντέλια συναντά τον γιατρό που γίνεται ο μυστικός της εραστής. Τη νύχτα που αλλάζει η χιλιετία, περιμένει στον λόφο, μόνο που εμφανίζεται και η γυναίκα του γιατρού. Η σκηνή συμπυκνώνει όλη τη δύναμη της Κίγκαν καθώς το δράμα εκτυλίσσεται μέσα στη σιωπή, όχι στις κραυγές.
Η γραφή της είναι λιτή, καθαρή, χωρίς περιττό λυρισμό. Μικρές, κοφτές φράσεις, που αφήνουν χώρο στο ανείπωτο. Μια λίμνη γεμάτη λάσπη, ένα άλογο που τρομάζει, μια φράση ειπωμένη στον αέρα, όλα γίνονται αντανακλάσεις εσωτερικών κόσμων. Η οικονομία λόγου με λίγες αράδες φωτίζει μια ολόκληρη ζωή. Δεν είναι τυχαίο το ότι η Κίγκαν έχει συγκριθεί με συγγραφείς όπως η Άλις Μονρό ή ο Ρέιμοντ Κάρβερ.
Η συλλογή περιστρέφεται γύρω από μερικούς βασικούς θεματικούς άξονες. Οι περισσότεροι ήρωες ζουν μόνοι, ακόμα κι αν έχουν οικογένεια. Η μοναξιά εδώ δεν είναι απλώς κοινωνική απομόνωση αλλά υπαρξιακή κατάσταση. Ο έρωτας και η επιθυμία εμφανίζονται συχνά ως απιστία ή μυστικός πόθος, σχέσεις που δεν μπορούν να εκπληρωθούν. Η Ιρλανδία που παρουσιάζει, δεν είναι εξιδανικευμένη αλλά γεμάτη οικονομικά αδιέξοδα, μικρές ζωές που ακροβατούν ανάμεσα στην ανάγκη και στο όνειρο. Και σε αρκετά διηγήματα, παιδιά και έφηβοι βρίσκονται αντιμέτωποι με βίαιες αλήθειες, αναγκασμένοι να μεγαλώσουν πρόωρα.
Ο τίτλος της συλλογής λειτουργεί μεταφορικά καθώς η Ανταρκτική είναι η ψυχική κατάσταση των ηρώων. Ένας τόπος παγωμένος, ακίνητος, επικίνδυνος αλλά και ανεξερεύνητος, ένας κόσμος όπου ο πάγος σκεπάζει ωκεανούς συναισθημάτων, έτοιμους να αναδυθούν. Με την Ανταρκτική, η Κίγκαν απέδειξε από την πρώτη στιγμή ότι μπορεί να χωρέσει το βάρος μιας ζωής σε μια σελίδα. Το βιβλίο άνοιξε τον δρόμο για τα μεταγενέστερα έργα της, όπως το Πολύ αργά πια, Τα τρία φώτα και το Μικρά πράγματα σαν κι αυτά, στα οποία η ίδια λιτότητα και η ίδια τρυφερή σκληρότητα επιστρέφουν με ακόμη μεγαλύτερη δύναμη. Η διεθνής κριτική υποδέχθηκε τη συλλογή αυτή ως ένα ντεμπούτο σπάνιας ωριμότητας, και σήμερα διαβάζεται ως το πρώτο κεφάλαιο μιας διαδρομής που έχει πλέον καθιερώσει την Κίγκαν ως κορυφαία πεζογράφο.
Η συλλογή διηγημάτων Ανταρκτική είναι μια κατάδυση στους παγωμένους κόσμους της ανθρώπινης ψυχής. Μικρές ζωές, γεμάτες ρωγμές και μυστικά, που όμως λάμπουν μέσα στη σιωπή. Η Κίγκαν καταφέρνει να μετατρέψει τις πιο ταπεινές στιγμές σε καθολικές εμπειρίες. Με σεμνή δύναμη, με λέξεις λιτές και ακριβείς, μας θυμίζει ότι η λογοτεχνία μπορεί να αποκαλύψει το δράμα εκεί όπου όλα μοιάζουν ακίνητα. Ένα βιβλίο που διαβάζεται αργά, σαν να βαδίζεις πάνω σε πάγο: με προσοχή, με συγκίνηση, με την αίσθηση ότι κάτω από την παγωμένη επιφάνεια κρύβονται ωκεανοί.
*Ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας
