Αέναος ο κύκλος της βίας και συνάμα απρόβλεπτος στη φρικαλεότητά του, γέννημα του ανθρώπου με κατεύθυνση έναν άλλο άνθρωπο. Η λέξη αυτή –η βία– τρομάζει και παράλληλα ντροπιάζει καθότι αποτελεί μέρος της ανθρωπότητας· «η ντροπή να είμαστε αυτό που είμαστε, να καταγόμαστε από εκεί που καταγόμαστε» όπως ανακαλώ από το έργο του Λιβανοκαναδού δημιουργού, Ουαζντί Μουαουάντ, «Ο Όρκος της Ευρώπης», το οποίο ανέβηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα (1-2/8) στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου και σε διεθνή συμπαραγωγή με το Théâtre National de La Colline.
Έργο εμπνευσμένο από τη «Μήδεια» αλλά δίχως να είναι η «Μήδεια», «Ο ‘Όρκος της Ευρώπης» εξετάζει την κληρονομιά της βίας αναζητώντας την καταγωγή της στον μυθολογικό πυρήνα της Ευρώπης. Η ιστορία του έργου εκκινεί πριν από 75 χρόνια, σε μία περιοχή ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία, στην κοιλάδα του Ακσάι - Τζαλί - Χαντάν, όπου η βόρεια κοινότητα επιτέθηκε στη νότια διαπράττοντας σφαγές και βιασμούς, ξεκληρίζοντας μία ολόκληρη κοινότητα. Μάρτυρας αυτών η 8χρονη, τότε, Ευρώπη, η οποία –εν αγνοία της και πέρα από την κατανόησή της– στέκεται συνένοχη. Σχεδόν ογδόντα χρόνια αργότερα, μια έρευνα ανοίγει ξανά τα τραύματα του παρελθόντος κι εκείνη καλείται πλέον να μιλήσει. Πώς όμως κάποιος αντικρίζει αυτό που έχει θαφτεί βαθιά μέσα του και πώς κάποιος αντιμετωπίζει εκείνο που μέχρι τότε δεν είχε κατονομαστεί;
Παρότι πολλά διαφημιζόμενη, η εν λόγω παράσταση, την 1η Αυγούστου οπότε και την παρακολουθήσαμε, δεν γέμισε το αργολικό θέατρο. Το κοινό ανέμενε την έναρξή της με το βλέμμα στραμμένο στη σκηνή καθότι καλυμμένη από πανί – η απομάκρυνσή του και η ταυτόχρονη φανέρωση του σκηνικού ήταν μία έμφαση στο ρόλο του θεάτρου: να διδάσκει, καθώς στη σκηνή βρίσκονταν θρανία, καρέκλες, μαυροπίνακας, και η κατασκευή ενός σκύλου η οποία αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια της παράστασης.
Από πρόβα της παράστασης «Ο Όρκος της Ευρώπης». @Patroklos Skafidas. Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Οι ερμηνείες των ηθοποιών –η διεθνούς φήμης Ζιλιέτ Μπινός, η Δανάη Ευθυμιάδη, η Βάιολετ Τσουβώ, η Ντάρια Πισάρεβα, η Λεόρα Ριβλίν και ο Εμάνουελ Σβαρτς– στάθηκαν στο ύψος του έργου κρατώντας προσηλωμένο το κοινό. Το κείμενο – το οποίο γραφόταν παράλληλα με τη σκηνοθεσία – σε ορισμένα σημεία ίσως χρειαζόταν περισσότερη φροντίδα, οι δε αφηγήσεις της φρίκης ήταν λεπτομερέστατες στο έπακρο.
Σημειωτέον ότι το Φεστιβάλ είχε στείλει σχετικό μέιλ πριν από την έναρξη της παράστασης, σημειώνοντας ότι αυτή περιλαμβάνει σκηνές βίας και είναι κατάλληη για άτομα άνω των 16 ετών. Η αφήγηση της πράξεων βίας ήταν παραστατική, ωστόσο, το ερώτημα που θα μπορούσε να τεθεί είναι κατά πόσο περιγραφικό πρέπει να είναι ένα έργο που πραγματεύεται την ασύλληπτη βία. Πώς αντιδρούμε γνωρίζοντας τι έχει διαπραχθεί και πόσο μπορεί να μείνει αλώβητη η ανθρωπιά;
Από πρόβα της παράστασης «Ο Όρκος της Ευρώπης». @Patroklos Skafidas. Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Ερωτήματα τα οποία επίσης τίθενται είναι τι κάνουμε όταν δεν γνωρίζουμε την Ιστορία και εάν είμαστε έτοιμοι να αποδεχθούμε τα τέρατα της Ιστορίας μας. Το ότι μία ή και περισσότερες πράξεις μας αηδιάζουν ή μας κάνουν να ντρεπόμαστε για την ανθρωπότητα, δεν σημαίνει πως δεν συνέβησαν. Η σύγχρονη πολιτική τραγωδία του Μουαουάντ υπογραμμίζει το ρήγμα που δημιουργεί η φρίκη και την απουσία των ορίων της, σημειώνει, ωστόσο, ότι το παρελθόν χρειάζεται το παρόν και το αντίστροφο, για να παύσει η σιωπή και να απαλυνθεί επιτέλους ο πόνος.
«Η συγχώρεση παραείναι μεγάλη ελπίδα για την ιστορία μας, αλλά κάτι πρέπει να διορθωθεί. […] Θα ξημερώσει και η ώρα της ενσυναίσθησης, θα μάθουμε να περπατάμε στα τακούνια του πόνου. Όλα είναι ρημαγμένα, πρέπει να ξανασηκωθείτε», όπως ανακαλώ από την παράσταση.
Στιγμιότυπο από την παράσταση «Ο Όρκος της Ευρώπης». @Theofilos Tsimas. Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
«Αυτό που θα ήθελα να πω είναι πως, είτε το δούμε ως μύθο είτε ως παραμορφωμένο είδωλο μιας αληθινής ιστορίας, η αρπαγή της Ευρώπης αποτελεί την πρώτη μεγάλη σφαγή, την αρχική βία. Μια γυναίκα αρπάζεται και μεταφέρεται αλλού, και πάνω σ’ αυτήν την αρπαγή θεμελιώνεται ένας ολόκληρος πολιτισμός. Από αυτή την πράξη ξετυλίγεται ένα νήμα βίας –ένα νήμα που διαχρονικά απλώνεται πάνω στα σώματα των γυναικών. Κι αυτό το νήμα ήθελα να αγγίξω και να μιλήσω γι’ αυτό· όχι μέσα από τη λογική της εξιστόρησης, αλλά μέσω της μετάδοσης μιας εμπειρίας. Γιατί, από γενιά σε γενιά, δεν φτάνει πάντα η αφήγηση– πολλές φορές το μόνο που περνά είναι το τραύμα, η σιωπή του, το άρρητο. Ένα βάρος που κληροδοτείται όχι με λέξεις, αλλά με βλέμματα, σκιές και σώματα που κουβαλούν μνήμη χωρίς να την εκφέρουν.
Αυτή την αίσθηση προσπάθησα να αποτυπώσω στο έργο, και την κουβαλώ μέσα στη διαδικασία της παράστασης. Δεν υπάρχει παραδοσιακή δομή –δεν υπάρχει αρχή, μέση και τέλος– αλλά ένα παζλ, ένα σύνολο εικόνων, φωνών, σιωπών και σπασμένων κομματιών, που μπορούν να κλειδώσουν αναπάντεχα μεταξύ τους. Κάθε σκηνή μπορεί να σταθεί αυτόνομα ή να αναζητήσει τη θέση της μέσα στην αφήγηση, αν τελικά υπάρξει αφήγηση» είχε σχολιάσει ο Μουαουάντ μιλώντας για την παράσταση.
Στιγμιότυπο από την παράσταση «Ο Όρκος της Ευρώπης». @Theofilos Tsimas. Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Θα μπορούσε να λεχθεί ότι η αφήγηση «χτίζεται» από τον καθένα μας αναλόγως της ματιάς που ρίχνει σε καθετί. Στη δική μου, στάθηκε σε εκείνο το οποίο με γλυκιά επιμονή τόνισε η Μπινός πληροφορούμενη την ακάματη βία, ότι, απέναντι σε όλα αυτά, «η αγάπη είναι η λέξη με τη μεγαλύτερη σημασία, η μόνη λέξη που πρέπει να σωθεί». Ίσως, διότι η (σ.σ μητρική) αγάπη είναι η μεγαλύτερη αντίπαλος της βίας και μονάχα αυτή μπορεί να την περιορίσει. Κάτι μικρό και αθόρυβο η αγάπη ενάντια σε κάτι τερατώδες και θορυβώδες, τη βία.
Η Ζιλιέτ Μπινός κατά την παράσταση «Ο Όρκος της Ευρώπης». @Theofilos Tsimas. Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Το έργο «Ο Όρκος της Ευρώπης» αποτέλεσε ανάθεση του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου στον Ουαζντί Μουαουάντ, στο πλαίσιο του φετινού Κύκλου Contemporary Ancients. Η παράσταση υλοποιήθηκε με τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ).
Κεντρική φωτ.: Στιγμιότυπο από την παράσταση «Ο Όρκος της Ευρώπης». @Theofilos Tsimas. Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
