Σε ποιον γέρνει η ζυγαριά όταν πάλλονται η Συνείδηση και ο Νόμος και πόσο εύκολο είναι ο Νόμος που ορίζει ο εξουσιάζων να απεκδυθεί όποιου ψήγματος συναισθηματισμού προκειμένου να είναι δίκαιος απέναντι σε όλους δίχως εξαιρέσεις; Να απεκδυθεί δηλαδή ο εξουσιάζων της όποιας ανθρωπιάς του ώστε να μην υποχωρήσει; Γιατί να τιμωρείται η Συνείδηση, η ανθρωπιά, ειδεμή σε έναν κόσμο σκληρό, ματώνοντας την όποια, εναπομένουσα ελπίδα;
Ανώτερος από τους ανθρώπινους νόμους ο νόμος της Αντιγόνης, όπως γνωρίζουμε καταπατείται στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή καθότι αντιπαραβάλλεται με εκείνον το Κρέοντα για τη μη ταφή του Πολυνείκη. Ιδωμένη από τον Γερμανό σκηνοθέτη Ούλριχ Ράσε, η τραγωδία αναδεικνύει μεν, την αρχετυπική μορφή της Αντιγόνης, διατυπώνει δε, κρίσιμα ερωτήματα για τη σύγκρουσή της με τον Κρέοντα, τον οποίο, όμως, αντιμετωπίζει – όχι ως αυταρχική φιγούρα, αλλά ως γνήσιο προστάτη των συμφερόντων του Κράτους, άρα και του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Υπό αυτή την οπτική του πρωτοποριακού Γερμανού σκηνοθέτη, εκτυλίχθηκε σε παγκόσμια πρώτη η σοφόκλεια τραγωδία στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, ανοίγοντας τα φετινά Επιδαύρια στο πλαίσιο του αντίστοιχου Φεστιβάλ και σε συμπαραγωγή με το Εθνικό Θέατρο. Αφαιρώντας τον χαρακτήρα της Ισμήνης από την τραγωδία – καθώς και ύμνο στον έρωτα προερχόμενο από τα χείλη του Χορού – ο Ράσε έστησε την αφήγησή του επάνω σε μία κυκλικά κινούμενη σκηνή που μας παρέπεμψε στη ροή του χρόνου, θέτοντας τους χαρακτήρες (Κρέων, Αντιγόνη, Αίμων, Χορός) να βαδίζουν αντίθετα της ροής καθότι πάλλονται ψυχή τε και σώματι με όχημα τις δικές τους και διαφορετικές για τον καθένα, αρχές.
Λήψη από την παράσταση «Αντιγόνη». Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Το βάδισμά τους συγχρονισμένο με χτύπο όπως έκπνεε από ζωντανή μουσική ερμηνευμένη από μουσικούς ευρισκόμενους στο βάθος, πίσω από τη σκηνή, και πλησίον των πεύκων. Όμοιο της ροής του χρόνου το βάδισμα του Τειρεσία. Στα πιο δυνατά σημεία της παράστασης η λεκτική «αναμέτρηση» ανάμεσα στην Αντιγόνη (Κόρα Καρβούνη) και τον Κρέοντα (Γιώργος Γάλλος), τοποθετημένοι αντικριστά ενώ ο τροχός κινείται και ανάμεσά τους εκείνο το οποίο δεν μπορούν να αποφύγουν: ο πανδαμάτωρ χρόνος, και μαζί με αυτόν η φθορά. Η οποία, ωστόσο, φθείρει λόγω των σκέψεων· «το μεγαλύτερο κακό που παραμονεύει στον καθένα μας είναι να μην σκέφτεται σωστά» όπως ανακαλώ από τον Χορό, από την παρακολούθηση της παράστασης κατά την πρεμιέρα της (27/06).
Η σκέψη ορίζει τα βήματα και «δεν είναι η πόλη κτήμα ενός ανθρώπου» τονίζει ο Χορός μετά τη φράση του Κρέοντα «γιατί από μια πόλη ολόκληρη αυτή έπιασα μονάχα να μ’ αγνοεί». Η σκέψη πρωταγωνιστεί εξ ου και εκείνη του Ούλριχ Ράσε για την παράσταση: «Πάντοτε ονειρευόμουν να ανεβάσω στην Επίδαυρο την ''Αντιγόνη'' του Σοφοκλή. Ίσως ακουστεί κάπως παράξενο, αλλά η επιλογή μου δεν είχε να κάνει τόσο με τον χαρακτήρα της ίδιας της Αντιγόνης όσο με τη φιγούρα του βασιλιά Κρέοντα».
«Η Αντιγόνη, όπως γνωρίζουμε, είναι η ηρωίδα του έργου. Αντιστέκεται στην αυταρχική εξουσία του βασιλιά. Προτάσσει τις δικές της ιδέες για το τι πρέπει να συμβεί. Η δύναμη και η αντίστασή της απέναντι στην εξουσία είναι αξιοθαύμαστες. Αλλά μήπως δεν ζούμε σήμερα σε μια κοινωνία όπου είναι πανεύκολο για όλους να παριστάνουν τις ηρωίδες ή τους ήρωες, να μιλούν και να πράττουν με τα δικά τους μέτρα και σταθμά; Μήπως πολλές φορές ξεχνάμε ότι αποστολή του Κρέοντα ως βασιλιά είναι να υπερασπίζεται το κράτος και τους νόμους; Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να ρίξουμε μια ματιά στον βασιλιά και στα επιχειρήματά του, που διατυπώνονται τόσο εύστοχα από τον Σοφοκλή στην τραγωδία», αναφέρει – μεταξύ άλλων – στο σημείωμά του, ο Ούλριχ Ράσε.
Όπως προσθέτει, «όπως ξέρουν καλά οι Έλληνες, η δημοκρατία είναι μια κατάκτηση που σφυρηλατήθηκε μέσα στους αιώνες, θεμελιωμένη σε ατομικές ελευθερίες αλλά και υποχρεώσεις. Στην ''Αντιγόνη'', ο Κρέων είναι εκείνος που υπερασπίζεται αυτό το πολίτευμα. Έστω κι αν τελικά ακολουθεί εσφαλμένη πορεία, έστω κι αν αποδεικνύεται ανίκανος να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων που επιτάσσει η λειτουργία ενός τέτοιου πολιτεύματος, αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε πιο προσεκτικά τα επιχειρήματα του Σοφοκλή εστιάζοντας στον χαρακτήρα του».
Λήψη από την παράσταση «Αντιγόνη». Σε πρώτο πλάνο η Αντιγόνη (Κόρα Καρβούνη). Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Η οπτική του Ράσε θέτει επί τάπητος έναν χαρακτήρα αμετάβλητο από το περιβάλλον γύρω του, που σπα μονάχα στο τέλος μετά την αυτοκτονία του Αίμωνα, του ίδιου του του αίματος. Σήμερα, «σπάνε» οι ηγέτες; Πώς ιδώνεται, σήμερα, η φράση του Χορού «Κρέοντα, ρίξε στη λήθη τώρα τους πολέμους»; Τότε, όπως και τώρα, οι πόλεμοι δεν παύουν να έχουν θύματα και άταφους νεκρούς.
Υπό τη ματιά του Ράσε, σήμερα, οι πράξεις του Κρέοντα μπορούν να θεωρηθούν δικαιολογημένες, αν τις δει κανείς υπό το πρίσμα της πραγματιστικής διακυβέρνησης και της ανάγκης διατήρησης της πολιτειακής τάξης. Πού βρίσκονται, όμως, τα όρια ανάμεσα στην ηθική ευθύνη και την πολιτική εξουσία; Πώς εξασφαλίζεται άραγε η διαρκής δημοκρατία; Η σύγκρουση δύο κόσμων υφίσταται και σήμερα.
Περί Ούλριχ Ράσε ο λόγος, γι’ αυτό και υπενθυμίζουμε ότι Ράσε επέστρεψε σκηνοθετικά στην Επίδαυρο, τρία χρόνια μετά τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, που παρουσιάστηκε σε συμπαραγωγή με το Residenztheater του Μονάχου. Οι ηθοποιοί βάδιζαν αέναα πάνω στη μεγάλη μηχανοκίνητη περιστρεφόμενη σκηνή, με ζωντανή μουσική υπόκρουση –στοιχεία που διατρέχουν τις σκηνοθεσίες του όπως άλλωστε και στην «Αντιγόνη».
Λήψη από την παράσταση «Αντιγόνη». Διακρίνονται (από αριστερά) ο Κρέων (Γιώργος Γάλλος) και Φιλαρέτη Κομνηνού (Τειρεσίας). Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Η «Αντιγόνη» ανέβηκε (27-29/06) στο αργολικό θέατρο σε μετάφραση Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου, σκηνοθεσία Ούλριχ Ράσε, δραματουργία Antigone Akgün, μουσική – σχεδιασμό ήχου Alfred Brooks, κοστούμια Άγγελου Μέντη, φωτισμούς Ελευθερίας Ντεκώ, εκπαίδευσης και καθοδήγησης χορού Yannik Stöbener. Βοηθός σκηνοθέτη ο David Moser, βοηθός σκηνογραφίας ο Lukas Kötz, δραματολόγος παράστασης η Έρι Κύργια, μουσική διδασκαλία από τη Μελίνα Παιονίδου, βοηθός σκηνοθέτη η Θωμαΐς Τριανταφυλλίδου, βοηθός σκηνογράφου ο Ευάγγελος Αγάτσας, βοηθός συνθέτη ο Γιάννης Αράπης, βοηθός ενδυματολόγου η Σταυρούλα Παπαποστόλου, βοηθός φωτισμού η Νάσια Λάζου.
Έπαιξαν οι Γιώργος Γάλλος (Κρέων), Δημήτρης Καπουράνης (Αίμων), Κόρα Καρβούνη (Αντιγόνη), Φιλαρέτη Κομνηνού (Τειρεσίας), Θάνος Τοκάκης (Φύλακας). Ο Χορός αποτελείτο από τους Γιώργο Ζιάκα, Δημήτρη Καπουράνη, Μάριο Κρητικόπουλο, Ιωάννη Μπάστα, Βασίλη Μπούτσικο, Γιώργη Παρταλίδη, Θανάση Ραφτόπουλο, Γκαλ Ρομπίσα, Γιάννη Τσουμαράκη, Στρατή Χατζησταματίου.
Ζωντανή ερμηνεία της μουσικής από τη Νεφέλη Σταματογιαννοπούλου (κοντραμπάσο), Χάρη Παζαρούλα (κοντραμπάσο), Νίκο Παπαβρανούση (κρουστά) και Ευαγγελία Σταύρου (κρουστά).
Η παράσταση «Αντιγόνη» υλοποιήθηκε με δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), που στηρίζει τη συμμετοχή του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου στη συγκεκριμένη παραγωγή.
Κεντρική φωτ.: Λήψη από την παράσταση «Αντιγόνη». Σε πρώτο πλάνο ο Κρέων (Γιώργος Γάλλος), πίσω η Αντιγόνη (Κόρα Καρβούνη) και ο Αίμων (Δημήτρης Καπουράνης). Πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
