Ένα ζευγάρι χεριών μας τραβά στον κόσμο από τα τοιχώματα της μήτρας και μας παραδίνει στην αγκαλιά της μητέρας η οποία με τα δικά της χέρια μας βυθίζει την αγκαλιά της και μας φροντίζει. Τα χέρια είναι εκφραστές, φορείς ενέργειας και σημάτων, εκδηλώνουν αγάπη και νοιάξιμο και αποτελούν συνάμα το πιο σημαντικό «εργαλείο» του ανθρώπου που δημιουργεί. Κατά τη δημιουργική δραστηριότητα, ο καλλιτέχνης αγκαλιάζει την πλάση και συνάμα τον εαυτό του, έτσι και η Marlene Dumas (γενν. 1953), μία από τις πιο χαρακτηριστικές φωνές της σύγχρονης τέχνης, καθώς δημιουργεί τα έργα της παίρνει τη ζωή –και ιδιαίτερα τη δική της ζωή– μια εγκάρδια αγκαλιά.
Την αγκαλιά την προσφέρουμε αρχικά ψηλαφώντας στα πρώτα μας χρόνια τα κοντινά σε εμάς πρόσωπα. Στην περίπτωση της Dumas, η οικογένεια αποτελεί ένα επαναλαμβανόμενο θέμα σε όλο το έργο της από κοινού με θέματα διαχρονικά όπως η ευαλωτότητα, η μνήμη, η αμφισημία, η σεξουαλικότητα, και τα δίπολα ζωή και θάνατος. Έχει αφιερώσει την εικαστική της καριέρα στην εξερεύνηση των ανθρώπινων καταστάσεων που ορίζονται από τη βία, το πένθος και τη μελαγχολία μέχρι τη χαρά και την τρυφερότητα.
«Τα έργα μου δείχνουν διαφορετικές περιόδους της ζωής. Ο χρόνος είναι μεγάλο ζήτημα γιατί δεν μπορείς να ζήσεις για πάντα. Το τέλος είναι εξίσου σημαντικό με τη ζωή και είναι αλήθεια ότι η γνώση για το τέλος αλλάζει την οπτική μας για τον κόσμο. Η γνώση του θανάτου δίνει το έναυσμα για να υπάρχει ζωή και δημιουργία», όπως σημείωσε, μεταξύ άλλων, η Dumas απευθυνόμενη σε δημοσιογράφους, με αφορμή την έκθεσή της «Marlene Dumas: Cycladic Blues» η οποία εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Μέγαρο Σταθάτου) και θα διαρκέσει έως τις 2 Νοεμβρίου 2025.
Άποψη της έκθεσης «Marlene Dumas: Cycladic Blues». Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Σε αυτή της την έκθεση –την πρώτη της σε μουσείο στην Ελλάδα– συγκεντρώνεται ένα ευρύ φάσμα 40 και πλέον ζωγραφικών έργων και έργων σε χαρτί που καλύπτουν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες της καλλιτεχνικής της παραγωγής, συνθέτοντας έτσι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των αλλόκοτα όμορφων και προκλητικών αναπαραστάσεων του ανθρώπινου σώματος που δημιουργεί. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν δύο νέα έργα ζωγραφικής μεγάλων διαστάσεων: το «Old» (2025) και το «Phantom Age» (2025) που δημιούργησε η καλλιτέχνις ειδικά για την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Τα ζωγραφικά της έργα συνομιλούν με 14 αρχαιότητες από τις συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης: έργα διαφόρων περιόδων, από τα σχηματικά ειδώλια της ύστερης Νεολιθικής εποχής και τα σχηματοποιημένα μαρμάρινα ειδώλια των Κυκλάδων της Εποχής του Χαλκού μέχρι τα γλυπτά έργα των κλασικών χρόνων και από το Αιγαίο μέχρι την Κύπρο. «Τι προνόμιο είναι στ’ αλήθεια να εκτίθενται τα έργα σου πλάι στην εξαιρετική συλλογή αρχαιοτήτων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Τα έργα αυτά έχουν διαχρονική ποιότητα σαν να απελευθερώνονται από τις ανθρώπινες προκαταλήψεις…», όπως έχει σημειώσει η ίδια.
Άποψη της έκθεσης «Marlene Dumas: Cycladic Blues». Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Οι αρχαιότητες που παρουσιάζονται αποτέλεσαν είτε πηγή έμπνευσης της Dumas είτε συνδιαλέγονται υπαινικτικά με τις δημιουργίες της τονίζοντας τις πανανθρώπινες και διαχρονικές έννοιες γύρω από τη ζωή, τον έρωτα, τη μητρότητα ή το φύλο. Πρόκειται για έναν διάλογο που προ(σ)καλεί τον επισκέπτη να διαλογιστεί στη διαχρονία αλλά και στη συγχρονία που δημιουργεί η συνύπαρξη των έργων της Dumas με τις δημιουργίες του παρελθόντος.
Η ομορφιά σε αυτό –και συνάμα μία από τις αλήθειες της Τέχνης– έγκειται στο γεγονός ότι οι ερμηνείες τω έργων δεν είναι θέσφατες και το κοινό μπορεί να κάνει τους δικούς του συνειρμούς αντικρίζοντας τα ανθρωποκεντρικά της έργα με πρωταγωνιστές άλλοτε το πρόσωπο που ενίοτε παραπέμπει σε μάσκα, και άλλοτε το ανθρώπινο –και γυμνό– σώμα στην ολότητά του.
Η αρχή και η τελεία
Ο θάνατος προαναγγέλλει τη γέννηση και η γέννηση «μυρίζει» ήδη θάνατο αλλά μέχρι τότε η ζωή έχει γεμίσει στιγμές προσδιορισμένες από κάθε πρόσημο. Η αγάπη που υπάρχει στη ζωή υπάρχει και στη φροντίδα με την οποία έγινε η έκθεση, τα έργα της οποίας αναδύουν ποικίλα και διαφορετικά μεταξύ τους συναισθήματα. Η φθορά του ανθρώπινου σώματος και το τέλος συνάδουν νοηματικά με μία μεταβατική κατάσταση και εκείνο που τείνει να απασχολεί είναι ο χώρος παρόλο που το σώμα μας είναι ένας χώρος.
Δύο σώματα το ένα πλάι στο άλλο είναι δύο χώροι που ενώνονται και δύο ψυχές που συνομιλούν ενώ βρίσκονται σε μία κοινή κατάσταση όπως στο έργο «Helena and Eden» (2020) όπου απεικονίζει την κόρη και τον εγγονό της με τον τελευταίο να έχει γείρει το κεφάλι του στο σημείο της καρδιάς της μητέρας του. Η στιγμή αυτή ενός προορατικού θερμού εναγκαλισμού της ζωής αποπνέει τρυφερότητα και νηνεμία και μας κάνει να ανακαλέσουμε ένα έργο που είχαμε αντικρίσει πριν από αυτό, σε άλλη αίθουσα του Μεγάρου Σταθάτου.
Άποψη της έκθεσης «Marlene Dumas: Cycladic Blues». Διακρίνεται στο βάθος το έργο «Helena and Eden» (2020). Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Πρόκειται για το έργο «Helena» (1992), ένα πρώιμο πορτραίτο της κόρης της καλλιτέχνιδας σε παιδική ηλικία. Αποδιδόμενο με διαφορετικά χρώματα, το έργο αναδύει αθωότητα και τρυφερότητα καθώς και άλλες καταστάσεις όπως η απορία – η μικρή Helena σαν να είναι έτοιμη να μας ρωτήσει κάτι, ίσως γιατί την παρατηρούμε. Από τα τρία κυκλαδικά ειδώλια που υπάρχουν απέναντί της και παρατηρούμε στην παρακάτω φωτογραφία είναι το μεσαίο (σ.σ. τα άλλα δύο αντιστοιχούν σε άλλα έργα της Dumas στην ίδια αίθουσα). Το πρόσωπο εκείνου του ειδωλίου δεν έχει γωνίες, είναι όσο το δυνατόν πιο ωοειδές όπως εκείνο της μικρής Helena.
Άποψη της έκθεσης «Marlene Dumas: Cycladic Blues». Διακρίνονται τρία κυκλαδικά ειδώλια και το έργο «Helena» (1992). Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Τα ζωγραφικά έργα της Marlene Dumas αντανακλούν τη θέση της ότι «η ζωγραφική αφορά το ίχνος της ανθρώπινης αφής». Στα έργα της, είτε πρόκειται για τα οικεία σχέδια φτιαγμένα με μελάνι, παστέλ και μολύβι σε χαρτί είτε για τους μεγαλειώδεις κάθετους καμβάδες της, γινόμαστε θεατές σε μια παράσταση ανθρώπινης εμπειρίας που η καλλιτέχνις είναι σε θέση να δημιουργήσει με το άγγιγμα του χεριού της και τις μικρές κινήσεις του πινέλου της. Όπως στα δύο νέα μνημειακής κλίμακας κατακόρυφα έργα της «Old» (2025) και «Phantom Age» (2025), τα οποία, όπως προαναφέραμε, η Dumas δημιούργησε ειδικά για αυτή την έκθεση. Σε αυτά συνεχίζει την έρευνά της για την πορεία της ζωής μέσα στον χρόνο, ενώ παράλληλα εμβαθύνει στους διαφορετικούς τρόπους ζωγραφικής.
Ο θάνατος στοιχειώνει τα έργα της και είναι το ανθρώπινο πρόσωπο που στέκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της κίνησης του ενσώματου χρόνου προς το αναπόφευκτο τελικό του σημείο. Τον συναντάμε τόσο σε σημειολογικά στοιχεία όπως το ανθρώπινο κρανίο, όσο σε πρόσωπα «σβησμένα» από αναπνοή, όπως στο παραπάνω έργο, το «Alfa» (2004), πηγή για το οποίο ήταν απόκομμα εφημερίδας με μια νεκρή γυναίκα από την Τσετσενία, θύμα της τραγωδίας των ομήρων του θεάτρου της Μόσχας το 2002.
Άποψη της έκθεσης «Marlene Dumas: Cycladic Blues». Διακρίνεται το έργο «Alfa» (2004). Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Στο ερωτικό στοιχείο υπάρχει η ζωή εξού και τα έργα με όμορφα κορμιά όπως η φωτεινή φιγούρα στο έργο «Leather Boots» (2000), η γονατιστή chiaroscuro πρωταγωνίστρια στο «High Heeled Shoes» (2000) ή το παραμορφωμένο φάντασμα της ακουαρέλας στο «Dorothy D-Lite» (1998). Αυτά, βασίστηκαν σε φωτογραφίες Polaroid που τράβηξε η ίδια η Dumas και απεικονίζουν χορεύτριες στριπτίζ στο Άμστερνταμ. Εκεί, στο Άμστερνταμ, η Dumas έζησε και εργάστηκε επί σχεδόν 50 χρόνια παρόλο που είχε γεννηθεί το 1953 στο Κέιπ Τάουν κατά τη διάρκεια του Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική.
Τα έργα της μοναδικά, κοσμούν τη συνοδευτική έγχρωμη έκδοση με κείμενα της καλλιτέχνιδας και του επιμελητή της έκθεσης, Douglas Fogle. Ο κατάλογος «Marlene Dumas: Cycladic Blues» αποτελεί συνέκδοση των εκδόσεων Roma Publications στο Άμστερνταμ και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Είναι δε, η πρώτη φορά που το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης συνεκδίδει κατάλογο σε συνεργασία με διεθνή οίκο.
Άποψη της έκθεσης «Marlene Dumas: Cycladic Blues». Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
«Marlene Dumas: Cycladic Blues» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μέγαρο Σταθάτου (Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1, 106 74, Αθήνα, (+30) 210 7228321-3 & www.cycladic.gr) έως τις 2 Νοεμβρίου 2025. Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει ο ανεξάρτητος επιμελητής Douglas Fogle σε στενή συνεργασία με την ίδια την Dumas. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: Κλειστά.\
Τιμές εισιτηρίων (περιλαμβάνει είσοδο και στις μόνιμες εκθέσεις): 16€ & 12€ μειωμένο. Ξεναγήσεις κοινού: Εισιτήριο ξενάγησης: 20€ & 16€ μειωμένο. Το εισιτήριο της ξενάγησης είναι διαθέσιμο μόνο ηλεκτρονικά, εδώ. Ελληνικά (από 12/6/2025): Πέμπτη 18:00, Κυριακή 13:00 & Αγγλικά (από 21/6/2025): Κάθε δύο Σάββατα 11:00.
Κεντρική φωτ.: Το έργο «Helena and Eden» (2020) από την έκθεση «Marlene Dumas: Cycladic Blues» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
