Ένας μεγάλος συγγραφέας όπως ο Τσέχοφ είναι βαθύτατα ανθρώπινος και επίκαιρος

Ένας μεγάλος συγγραφέας όπως ο Τσέχοφ είναι βαθύτατα ανθρώπινος και επίκαιρος

15/02/2022 • 08:29

15/02/2022 • 08:29

Από παράταση σε παράταση παραστάσεων λόγω της θερμής ανταπόκρισης του κοινού πηγαίνει το έργο «Όνειρο ή Εφιάλτης; Ξυπνήστε! Έξι μικρές ιστορίες του Άντον Τσέχοφ», που παρουσιάζει η Εταιρεία θεάτρου ΠΑΙΚΤΕΣ για πρώτη φορά στο θέατρο σε σκηνοθεσία-δραματουργία Μαρίας Σάββα στο Θέατρο ΦΟΥΡΝΟΣ. Ενώ ήταν να παίζεται έως τα τέλη του μήνα, θα παίζεται τελικά μέχρι τις 15 Μαρτίου.

Το έργο βασίζεται σε έξι μικρά διηγήματα του Άντον Τσέχοφ που συγκαταλέγονται στα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας: «Θέλω να κοιμηθώ», «Ο θάνατος ενός δημόσιου υπαλλήλου», «Τα στρείδια», «Ο πόνος» «Το ρομάντσο του κοντραμπάσο» και «Το βιολί του Ρότσιλντ», που ανεβαίνουν για πρώτη φορά στη θεατρική σκηνή.

Ο Άντον Τσέχοφ, ένας από τους σημαντικότερους διηγηματογράφους, αν και περισσότερο διάσημος για τα θεατρικά του έργα, δημιουργεί συναρπαστικές ιστορίες όπου συνυπάρχουν το τραγικό και το κωμικό στοιχείο, η λυρικότητα και η ποίηση, το γκροτέσκο και η φάρσα.

Τα 6 αυτά διηγήματα αποτελούν το πρώτο μέρος μιας ερευνητικής προσέγγισης των διηγημάτων του Άντον Τσέχοφ, με κοινό χαρακτηριστικό το στοιχείο της παραίσθησης που εκδηλώνεται ως απάτη των αισθήσεων-αποτέλεσμα της ψυχολογικής κατάστασης των ηρώων. Μια ακραία στιγμή θα τους οδηγήσει στην αφύπνιση ή την τρέλα.

«Εδώ και αρκετά χρόνια ήθελα να ασχοληθώ με τα μικρά διηγήματα του Τσέχοφ που δεν έχουν μέχρι τώρα παρουσιαστεί» λέει στο Liberal.gr η Μαρία Σάββα, που υπογράφει τη σκηνοθεσία. «Ήθελα να επιχειρήσω να αποδώσω αυτά τα διηγήματα θεατρικά διότι αποκαλύπτουν ένα κόσμο συγκλονιστικό γεμάτο ανθρωπιά, χιούμορ και εξαιρετικούς χαρακτήρες και ο καθένας μπορεί να ανακαλύψει σε αυτούς κομμάτια δικά του».

Συνέντευξη στην Αγγελική Κώττη

- Ο Τσέχοφ είναι κατεξοχήν θεατρικός συγγραφέας. Γιατί προτιμήσατε να παρουσιάσετε στο θέατρο έξι μικρά διηγήματά του;

Τα θεατρικά του έργα ανεβαίνουν σχεδόν κάθε χρόνο στην Ελλάδα ενώ τα διηγήματα αυτά δεν έχουν ανέβει ποτέ μέχρι τώρα, ίσως γιατί κρύβουν αρκετές δυσκολίες ως προς το ανέβασμά τους. Ήταν για μένα πρόκληση να διαλέξω διηγήματα καθένα από τα οποία έχει μια εντελώς διαφορετική γραφή και άρα να πρέπει και σκηνοθετικά να ανακαλύψω τη σκηνική τους μορφή.

Θεωρώ ότι ο Τσέχοφ είναι ένας από τους σημαντικότερους διηγηματογράφους και τα διηγήματα που διάλεξα πραγματικά θεωρώ είναι από τα πιο όμορφα διηγήματα που έχουν γραφτεί. Δείχνουν την ικανότητά του να κινείται συγγραφικά προς διαφορετικές κατευθύνσεις με απόλυτη επιτυχία. Ασχολούμενη με το λογοτεχνικό του έργο ανακάλυψα τα διηγήματά του πολλά χρόνια πριν. Ξεκίνησε πολύ νέος να γράφει σε εφημερίδες για βιοποριστικούς καθαρά λόγους και τελικά έγραψε πολλά εξαιρετικά διηγήματα.

Εδώ και αρκετά χρόνια ήθελα να ασχοληθώ με τα μικρά διηγήματα του συγγραφέα, που δεν έχουν μέχρι τώρα παρουσιαστεί. Ήθελα να επιχειρήσω να αποδώσω αυτά τα διηγήματα θεατρικά διότι αποκαλύπτουν ένα κόσμο συγκλονιστικό γεμάτο ανθρωπιά, χιούμορ και εξαιρετικούς χαρακτήρες και ο καθένας μπορεί να ανακαλύψει σε αυτούς κομμάτια δικά του. Πάντα με ενδιέφερε το ερευνητικό κομμάτι και όχι να βρίσκομαι σε ασφαλή νερά...

- Ως σκηνοθέτης έχετε εστιάσει ξανά σε κείμενα που δεν είναι θεατρικά και δημιουργούνται από σπαράγματα κειμένων. Προσθέσατε κάτι στα διηγήματα ή πήρατε μόνο φράσεις τους;

Κράτησα σχεδόν αυτούσια τα διηγήματα. Μόνο για λόγους συντομίας έκοψα ορισμένα σημεία θέλοντας να συμπεριλάβω στην παράσταση όσο το δυνατόν περισσότερα διηγήματα αλλά να μην ξεπεράσω τα 100 λεπτά λόγω της συγκεκριμένης περιόδου που βιώνουμε. Δούλεψα δραματουργικά επιλέγοντας πώς θα αποδοθεί η αφήγηση στο κάθε διήγημα. Ποιος είναι αυτός που αφηγείται την ιστορία κάθε φορά; Αυτό καθορίζει τη θεατρική μορφή του κάθε διηγήματος.

- Τι δεν έχουν τα σύγχρονα θεατρικά κείμενα, ακόμη και τα θεατρικά κείμενα του Τσέχοφ και επιλέξατε από διηγήματα;

Ένας μεγάλος συγγραφέας όπως ο Τσέχοφ εστιάζει σε πολύ σημαντικά θέματα, είναι βαθύτατα ανθρώπινος και επίκαιρος. Ένα σύγχρονο θεατρικό έργο μπορεί να εστιάζει σε ένα θέμα πολύ συγκεκριμένα, ενώ εδώ η βεντάλια ανοίγει. Στα διηγήματα που παρουσιάζονται υπάρχουν πολλά θέματα που μας απασχολούν σήμερα ιδιαίτερα, για παράδειγμα ο ρατσισμός, η βία προς τις γυναίκες, η ανισότητα, η παιδική εργασία, η ματαίωση, ο έρωτας. Ο Τσέχοφ διέθετε ενσυναίσθηση και είχε την ικανότητα να μπορεί να διεισδύει μέσα σε εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες και να πλάθει ιστορίες που μπορούν και σήμερα να μας αγγίζουν βαθειά και κυρίως να μας κάνουν να θελήσουμε κάτι να αλλάξουμε.

- Ποιο ήταν το σκηνοθετικό σας όραμα για την παράσταση;

Διάλεξα έξι συναρπαστικές ιστορίες όπου συνυπάρχουν το τραγικό και το κωμικό στοιχείο, η λυρικότητα και η ποίηση, το γκροτέσκο και η φάρσα. Ακόμα και στα διηγήματα που τα δραματικά στοιχεία υπερισχύουν, κρύβεται απίστευτο χιούμορ. Ήθελα να συνυπάρχουν το δραματικό και το κωμικό στοιχείο. Οι ηθοποιοί περνούν από τον ένα ρόλο στον άλλο χρησιμοποιώντας διαφορετικές φόρμες και εργαλεία για να αναδείξουν τις δραματικές και κωμικές πλευρές των προσώπων.

- Λέτε ότι εστιάσατε σε ακραίες στιγμές. Οι ακραίες στιγμές στο έργο του είναι πολλές. Σήμερα, έχουν διαφορά οι ακραίες στιγμές μας από εκείνες της εποχής του;

Φοβάμαι πως όχι, πάντα η ζωή εμπεριέχει ακραίες στιγμές και καταστάσεις και η ουσία των πραγμάτων είναι η ίδια. Η ανισότητα, η αδικία, η ματαίωση, η βία, η μοναξιά, τα γηρατειά, ο έρωτας, ο πόνος, συνεχίζουν να υπάρχουν.

- Πόση σημασία έχει για έναν καλλιτέχνη η ενασχόληση με έναν τόσο σπουδαίο συγγραφέα; Τι σας πρόσφερε αυτό το ταξίδι;

Η τόσο γεμάτη από αγάπη ματιά του Τσέχοφ προς τον άνθρωπο με συγκινεί βαθειά και ήταν το έναυσμα για να αποφασίσω να αναμετρηθώ με κάτι τόσο δύσκολο. Η μελέτη του έργου του συνολικά με έκανε πιο πλούσια, νομίζω ότι με βοήθησε να επικοινωνώ πιο βαθειά με τους ανθρώπους και να διακρίνω το ουσιώδες.

- «Η ζωή είναι σύντομη. Ξυπνήστε!», επιμένει ο Τσέχοφ. Πώς προσπαθήσατε να το παρουσιάσετε αυτό στον θεατή;

Πιστεύω ότι με τη σύνθεση αυτών των διηγημάτων έχουμε καταφέρει να πούμε μέσα από την εμπειρία του εξαιρετικού αυτού συγγραφέα μια ιστορία που δείχνει τι μετράει στη ζωή και σε τι αξίζει να εστιάζουμε. Όταν είμαστε νέοι κάνουμε πολλά όνειρα αλλά, μεγαλώνοντας, πολύ συχνά βλέπουμε τα όνειρα αυτά να χάνονται. Αυτό είναι ένα θέμα που απασχολεί τον Τσέχοφ στα έργα του.

Η ματαιότητα των πραγμάτων αλλά και η ματαίωση. Σε κάποια από τα διηγήματα μια ακραία κατάσταση αφυπνίζει τους ήρωες. Κάποιοι χάνονται μέσα σε μια φαντασιακή κατάσταση που έχουν οι ίδιοι χτίσει και κάποιοι συνειδητοποιούν ότι θα μπορούσαν να είχαν ζήσει με έναν διαφορετικό τρόπο. Άλλοι έχουν τη δύναμη να προχωρήσουν μπροστά και να ξεπεράσουν τα εμπόδια και άλλοι όχι.

Πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι κάποια στιγμή, ορμώμενοι από κάποια γεγονότα που συχνά οφείλονται στις πράξεις τους και στις επιλογές τους, αναγκάζονται να δουν την πραγματικότητα που έχουν διαμορφώσει οι ίδιοι και που μέχρι τότε απέφευγαν να δουν. Στην πρώτη περίπτωση καλούνται να πάρουν αποφάσεις για ένα νέο ξεκίνημα, αν υπάρχει χρόνος βέβαια. Γιατί κάποιες φορές η ζωή δε γυρνάει πίσω.

Ο Τσέχοφ καταφέρνει όλα αυτά να τα δώσει με άφθονο χιούμορ και έτσι ο θεατής μπορεί να γελάσει με το καθρέφτισμα του εαυτού του αλλά και να συνειδητοποιήσει ότι και τα δικά του όνειρα, αν δεν προσέξει, μπορεί να μετατραπούν σε εφιάλτες. Έτσι υπάρχει η παρότρυνση προς όλους μας: «Η ζωή είναι σύντομη. Ξυπνήστε!».

- Και μετά τις παραστάσεις, και πάλι αγωνία και αβεβαιότητα για το μέλλον; Αυτή είναι η μοίρα των μικρών σχημάτων στην Ελλάδα;

Ναι, δυστυχώς για ένα θεατρικό σχήμα που δε στεγάζεται μόνιμα σε κάποιο θέατρο, θεωρώ ότι ακόμη και αν οι παραστάσεις που κάνει είναι επιτυχημένες καλλιτεχνικά, είναι πολύ δύσκολο να επιβιώσει από τη στιγμή που το κόστος ενός θεάτρου είναι πολύ υψηλό και ο αριθμός των παραστάσεων εξ’ αιτίας αυτού είναι συνήθως περίπου δεκαπέντε.

Μόνο αν βρεθεί ένας παραγωγός, που είναι πολύ δύσκολο να συμβεί, θα μπορούσε ένα σχήμα να μπορέσει να συντηρηθεί και να παράγει καλλιτεχνικά. Η παράστασή μας έχει ήδη κριθεί θετικά αλλά αυτό δεν εξασφαλίζει μια συνέχεια. Κάθε φορά είναι σαν να πρέπει να ξεκινάς από το μηδέν. Από την άλλη, η ανάγκη μου να δημιουργώ στο θέατρο είναι τόσο μεγάλη που κάθε φορά μαζεύω τα κομμάτια μου και ξεκινάω από την αρχή. Αν είσαι τυχερός και βρεις συνοδοιπόρους να μοιραστείς την αγάπη σου για το θέατρο, τότε το ταξίδι αρχίζει ξανά.

- Η μικρασιατική καταγωγή σας, σας πρόσφερε κάτι; Τι λέτε σήμερα, ως απόγονος προσφύγων, 100 χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης;

Πιστεύω ότι οι δοκιμασίες που πέρασε η οικογένειά μου και η δύναμη που ανέπτυξε τότε για να επιβιώσει, σίγουρα μεταδόθηκε και σε μένα από τους συγγενείς μου που τα είχαν χάσει όλα και έπρεπε να ξεκινήσουν από την αρχή. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τις θείες μου, μου αφηγούνταν ότι μετά από χρόνια πήγαν στο Αϊβαλί και ήταν τόση η νοσταλγία για κείνα τα χρόνια που ζήτησαν από τους μετέπειτα ιδιοκτήτες να μπουν να δουν το σπίτι που ζούσαν και γεννήθηκαν.