«Η πρόσωπο με πρόσωπο επαφή μας με μία εικόνα μας φέρνει πρόσωπο με πρόσωπο με την ιστορία» έχει σημειώσει ο Βρετανός κριτικός τέχνης Στήβεν Μπαν, κι αυτό καταδεικνύεται και κατά τη ματιά που ρίχνουμε στην παραπάνω φωτογραφία –κεντρική– του παρόντος σημειώματος, που απαθανατίζει την έκρηξη από την ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας της Ιστορίας, στις 6 Αυγούστου 1945, στη Χιροσίμα, στη δυτική Ιαπωνία. Παρόμοια εικόνα και ύστερα από τη ρίψη μίας ακόμη τέτοιας βόμβας –μεγαλύτερης σε ισχύ– τρεις ημέρες έπειτα, στο Ναγκασάκι.
Αμφότερα τα πελώρια σύννεφα των εκρήξεων από κοινού με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς αμάχους και όσους έχασαν κατόπιν τη ζωή τους λόγω επιπτώσεων της θερμικής ακτινοβολίας, υπογραμμίζουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να γίνει ο καταστροφέας του· πως η επιθυμία του για επεκτατισμό εν μέσω πολέμου μπορεί να «θολώσει» την κρίση του και προκειμένου να εξουδετερώσει τον «αντίπαλο» ή να κατακτήσει νέα εδάφη, να χρησιμοποιήσει όποια όπλα διαθέτει, ενώ ο αριθμός των νεκρών από εκάστοτε όπλο περνά σε δεύτερη μοίρα.
Είναι, όμως, αρμόδιες και κατάλληλες οι κυβερνήσεις να αποφασίσουν τη χρήση ενός τέτοιου επικίνδυνου όπλου, όπως η ατομική βόμβα; Δεν έχουν λόγο οι δημιουργοί αυτού του όπλου, οι επιστήμονες, μιας και είναι οι μόνοι γνώστες του τι μπορεί να προκαλέσει;
Ερωτήματα σαν αυτά τίθενται στην ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν, «Οπενχάιμερ», η οποία καταγράφει την πορεία του θεωρητικού φυσικού, «πατέρα της ατομικής βόμβας», του «Προμηθέα της Αμερικής» –όπως τον χαρακτήρισαν– Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (1904-1967), με έμφαση στη διευθυντική ανάμειξή του στο Σχέδιο Μανχάταν για την παραγωγή του φονικού υπερόπλου, της ατομικής βόμβας υδρογόνου, όπως και στην πολιτική δίωξή του τη δεκαετία του ’50 για δήθεν κομμουνιστική δράση και για κατασκοπεία υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης.
Ανακαλούμε την ταινία σήμερα, κατά τη συμπλήρωση 80 χρόνων από τον πυρηνικό εκείνο εφιάλτη που άλλαξε την Ιστορία, καθότι αποτελεί την τελευταία που έχει μέχρι στιγμής γυριστεί και συνάδει με το συμβάν, εστιάζοντας δε, στον άνθρωπο που δημιούργησε μεν το καταστροφικό όπλο, αντιλαμβανόμενος, ωστόσο, έπειτα, τις επιπτώσεις της δημιουργίας του. Διότι, η ανθρώπινη ευφυΐα και η επιθυμία για επιστημονική ανακάλυψη μπορούν να δημιουργήσουν το πιο καταστροφικό όπλο ικανό να αφανίσει τον κόσμο κατ’ επέκταση και το ανθρώπινο είδος.
Ο Πρόεδρος Χάρι Σ. Τρούμαν διαβάζει αναφορές για την πρώτη ατομική βομβιστική επίθεση κατά της Ιαπωνίας, στις 6 Αυγούστου 1945, ενώ επιστρέφει από τη Διάσκεψη του Πότσνταμ, όπου οι Ιάπωνες απέρριψαν κατηγορηματικά τη Διακήρυξη του Πότσνταμ. Πηγή: AP Photo
Η σχετικά μεγάλης διάρκειας ταινία –180’– του Νόλαν δεν είναι κουραστική στον θεατή και σε αυτό συμβάλει η μη γραμμική αφήγηση στην οποία είναι επιρρεπής στις ταινίες του ο σκηνοθέτης· η εν λόγω αφήγηση κορυφώνεται στα τελευταία λεπτά της ταινίας, ορισμένες σκηνές παραπέμπουν λόγω του ασπρόμαυρου φιλμ σε αποσπάσματα ντοκιμαντέρ.
Η ένταση, η αγωνία και το δέος καταγράφονται κινηματογραφικά με κοντινά πλάνα στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών, όπως στη σκηνή στην οποία γίνεται η δοκιμή της ατομικής βόμβας. Από τη μια κοντινά πλάνα από την άλλη τα πολύ γενικά ώστε να καταγράφουν το μέγεθος της καταστροφής που μπορεί να προκαλέσει η εν λόγω βόμβα –ένα όπλο μαζικής εξολόθρευσης.
Στα αξιοσημείωτα η εναλλαγή στα εκ διαμέτρου αντίθετα συναισθήματα: από τον θρίαμβο για την κατασκευή ενός όπλου που μπορεί να αλλάξει την ιστορία της ανθρωπότητας ακόμη και να την καταστρέψει, στους ενδοιασμούς και τις ενοχές για τους νεκρούς μετά τη ρίψη των ατομικών βομβών σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι. Στο ίδιο μήκος κύματος, η αμηχανία του Οπενχάιμερ και ο διθυραμβικός του λόγος, τα χειροκροτήματα των μελών της ομάδας του που εναλλάσσονται με κραυγές, τα χαμόγελα που ενίοτε γίνονται τα πρόσωπα που αντικρίζουν τη φρίκη. Διότι οι επιπτώσεις της φρικτής στρατιωτικής δύναμης μπορούν να επέλθουν σε οποιονδήποτε άνθρωπο, εν προκειμένω ο Νόλαν τονίζει ότι τα συναισθήματα δεν είναι ποτέ ίδια σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα όπως και ότι παρά τη (φρικτή) εφεύρεσή του, ο επιστήμονας δεν παύει να είναι άνθρωπος και να συναισθάνεται.
«Και τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας του κόσμου» ακούμε τον Κίλιαν Μέρφι να λέει υποδυόμενος τον Οπενχάιμερ μετά τη συνειδητοποίηση της καταστροφικής δύναμης της ατομικής βόμβας. Ενός ανθρώπου που ήταν «βασανισμένος από οράματα ενός κρυφού σύμπαντος», όπως διηγείται, και τέτοιες εικόνες αντίκριζε κάθε που έκλεινε τα μάτια του ή μιλούσε με πάθος για την επιστήμη του. Κρατώντας, όμως, παθητική στάση όταν του επέρριψαν κατηγορίες για κατασκοπεία, ίσως διότι σαν η απόφαση έχει προ-παρθεί δεν έχει νόημα να προσπαθεί κανείς να την αλλάξει παρά μόνο να παλέψει για τη δική του αλήθεια.
Ο χαρακτηρισμός του ως «ο πατέρας της ατομικής βόμβας» σαφώς δεν είναι κολακευτικός και συνοδεύεται από απώλεια ανθρώπινων ζωών, σαν με την ανακάλυψή του να αυτοφυλακίστηκε σε μια τιμωρία εις το διηνεκές αν μάλιστα λάβουμε υπόψη τις ηθικές και δεοντολογικές επιπτώσεις των εκρήξεων. Το βλέμμα του Οπενχάιμερ σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι κάθε άλλο παρά εύθυμο ήταν: η συνειδητοποίηση πώς ο άνθρωπος μπορεί να γίνει η καταστροφή του κόσμου.
Πηγή φωτ.: Facebook/ Oppenheimer
Από τη φαρέτρα των ταινιών που αφορούν στο γεγονός σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε –μεταξύ άλλων– την γαλλο-ιαπωνική παραγωγή «Χιροσίμα, αγάπη μου» (1959) του Αλαίν Ρενέ, το animation του Ιάπωνα Σουνάο Καταμπούτσι με τίτλο «In the Center of the World» (2016) για τη ζωή στη Χιροσίμα πριν και μετά την έκρηξη της ατομικής βόμβας, καθώς και το ντοκιμαντέρ «The War Game» (1965) το οποίο είχε γυριστεί για το BBC αλλά περιείχε σκληρές εικόνες.
Εικόνες του πυρηνικού αφανισμού του Ναγκασάκι είχαν επίσης περιληφθεί στο σκηνικό της όπερας «Μαντάμα Μπαττερφλάι», του Πουτσίνι, που είχε ανεβεί (Ιούνιος 2023) στο Ηρώδειο, υπογραμμίζοντας την επιβολή των ΗΠΑ στην Ιαπωνία.
Από την πρεμιέρα της όπερας «Μαντάμα Μπαττερφλάι», στο Ηρώδειο. Φωτ.: Χάρης Ακριβιάδης, πηγή φωτ.: Facebook / Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
Κεντρική φωτ.: Σε αυτή τη φωτογραφία της 6ης Αυγούστου 1945, που δημοσιεύθηκε από τον αμερικανικό στρατό και παραχωρήθηκε από το Μουσείο Ειρήνης της Χιροσίμα, ένα τεράστιο σύννεφο που προκλήθηκε από τις τεράστιες πυρκαγιές που ξεκίνησαν από την ατομική βόμβα «Little Boy» που ρίχτηκε στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας, φωτογραφίζεται από ένα αναγνωριστικό αεροπλάνο λίγες ώρες μετά την αρχική έκρηξη. Πηγή: Hiroshima Peace Memorial Museum/U.S. Army via AP
