Η Βιρτζίνια Γουλφ και το πέρασμα στον εσωτερικό κόσμο
Βιρτζίνια Γουλφ, Η κυρία Ντάλαγουεϊ, μτφρ. Κωνσταντίνα Τριανταφυλλοπούλου εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 294
Η Βιρτζίνια Γουλφ (1882–1941), κορυφαία μορφή του λογοτεχνικού μοντερνισμού, δεν επηρέασε μόνο το ύφος και τη μορφή της νεότερης λογοτεχνίας· επαναπροσδιόρισε τη φύση του ίδιου του μυθιστορήματος. Μέσα από έργα όπως Στο φάρο, Τα κύματα και προπαντός Η κυρία Ντάλαγουεϊ, διεύρυνε τα όρια της αφήγησης, μετατοπίζοντας την εστίαση από το εξωτερικό συμβάν στην εσωτερική ροή της συνείδησης. Δεν την ενδιέφερε πια «τι συνέβη», αλλά «πώς» συνέβη μέσα στον άνθρωπο, τι άφησε πίσω του σαν αποτύπωμα στην ψυχή, σαν δονούσα ανάμνηση.
Η Κυρία Ντάλαγουεϊ αποτέλεσε τομή στην πορεία του μυθιστορήματος· πρότεινε έναν νέο, πολυεστιακό τρόπο να γράφεται η ζωή, εκεί που το εσωτερικό βάθος μετρούσε περισσότερο από τη δράση. Η τεχνική του «ρεύματος της συνείδησης» που η Γουλφ τελειοποίησε, βρήκε εδώ την πρώτη της μεγάλη κορύφωση, ανοίγοντας μια χορεία συγγραφέων όπως ο Τζόυς, ο Φώκνερ ή αργότερα η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Ίαν ΜακΓιούαν. Μα και πέρα από τις τεχνικές καινοτομίες, το έργο της Γουλφ συνεισέφερε κάτι σπανιότερο: μια νέα μορφή ενσυναίσθησης, μια βαθιά κατανόηση του ανθρώπου και των ρωγμών του.
Σήμερα, εκατό χρόνια μετά την πρώτη έκδοση της Κυρίας Ντάλαγουεϊ, ο αντίκτυπός της παραμένει ζωντανός: στην εσωτερικότητα της σύγχρονης αφήγησης, στη λογοτεχνία που δεν αναζητεί μόνο γεγονότα αλλά συνειδήσεις, στις φωνές που αποτολμούν να μιλήσουν για την ψυχική αστάθεια, για τη γυναικεία εμπειρία, για την ανάμνηση ως μορφή ύπαρξης.
Η Γουλφ δεν έγραψε για να απαντήσει· έγραψε για να καταστήσει την ερώτηση πιο βαθιά, πιο ανθρώπινη, πιο πιεστική. Και αυτό είναι ίσως η μεγαλύτερη συμβολή της στη λογοτεχνία του αιώνα που πέρασε και εκείνου που έρχεται.
Στην επέτειο ενός αιώνα από την πρώτη της εμφάνιση, Η κυρία Ντάλαγουεϊ επιστρέφει σε μια λιτή και κομψή συλλεκτική έκδοση από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, με μετάφραση της Κωνσταντίνας Τριανταφυλλοπούλου που τιμά το ύφος, την υφή και τον ρυθμό της Βιρτζίνια Γουλφ. Ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του 20ού αιώνα, το μυθιστόρημα αυτό παραμένει τρομερά σύγχρονο, μια τολμηρή και ποιητική ανατομία της ανθρώπινης συνείδησης, του χρόνου και της μνήμης.
Η υπόθεσή του είναι - ηθελημένα - ασήμαντη: η Κλαρίσα Ντάλαγουεϊ, μια εύπορη Λονδρέζα, ετοιμάζει το βραδινό της πάρτι. Μια μέρα του Ιουνίου στο μεταπολεμικό Λονδίνο του 1923, όπου όλα μοιάζουν να ρέουν ήσυχα, κι όμως, κάτω από την επιφάνεια βράζουν. Οι ώρες κυλούν σταθερά και ανελέητα. Οι σκέψεις μπλέκονται, οι σκιές του παρελθόντος επιστρέφουν, το φάντασμα του έρωτα και της νιότης τρεμοπαίζει, και η συνείδηση γίνεται το πραγματικό πεδίο δράσης.
Η Κλαρίσα - σαν άλλη Άννα Καρένινα ή Έμμα Μποβαρί μιας βρετανικής όμως εσωστρέφειας - δεν είναι ένα πρόσωπο μονάχα, αλλά ένα πρίσμα: μέσα από τα μάτια της και μέσα από τα μάτια εκείνων που τη σκέφτονται, ολόκληρος ο κόσμος της Γουλφ αποκαλύπτεται. Ο Πίτερ Γουόλς, ο παλιός της έρωτας, επιστρέφει στο Λονδίνο. Η θυγατέρα της, η νεαρή Ελίζαμπεθ, απομακρύνεται χωρίς θόρυβο. Και την ίδια στιγμή, σ’ ένα άλλο κομμάτι της πόλης, ο Σεπτύμους Γουόρεν Σμιθ, βετεράνος του Μεγάλου Πολέμου με σημάδια από τη φρίκη, καταρρέει. Οι ζωές τους διασταυρώνονται μόνο για μια στιγμή... Ή μήπως για πάντα;
Η Βιρτζίνια Γουλφ, πρωτοπόρος του μοντερνισμού, δημιουργεί εδώ ένα έργο βαθύτατα πειραματικό και συγκινητικό με ρυθμό που θυμίζει μουσική δωματίου και μορφή που εκρήγνυται μέσα από την παραδοσιακή μυθιστορηματική δομή. Η τεχνική του εσωτερικού μονολόγου (του stream of consciousness) βρίσκει στην Κυρία Ντάλαγουεϊ την πιο εκλεπτυσμένη και ενορατική της εφαρμογή. Δεν παρακολουθούμε απλώς τις πράξεις των προσώπων, αλλά τον ίδιο τους τον τρόπο σκέψης, το άλμα της σκέψης, την επιθυμία, την ενοχή, την απουσία και τον φόβο του θανάτου, όλα πυκνά, ενίοτε σκοτεινά μα υπέροχα.
Η νέα μετάφραση της Κωνσταντίνας Τριανταφυλλοπούλου αποδίδει με ευαισθησία και σεβασμό την πολυφωνία και την ασθμαίνουσα ροή του πρωτοτύπου. Αποφεύγοντας τον εύκολο εξωραϊσμό ή τη φιλολογική αποστείρωση, διατηρεί το άγγιγμα της εποχής και την προσωπική μουσικότητα της Γουλφ, ενώ η σύγχρονη ελληνική γλώσσα αποδίδεται με λιτότητα και ακρίβεια, χωρίς να προδίδεται το ύφος.
Η έκδοση είναι λιτή, κομψή, αντάξια του έργου: χωρίς φλυαρία, με φροντισμένο σχεδιασμό και φανερή τη διάθεση να τιμηθεί ένα κλασικό έργο όχι ως ιερό απολίθωμα, αλλά ως ζωντανή, πάντα επίκαιρη αφήγηση.
Η Κυρία Ντάλαγουεϊ παραμένει ένα από τα πιο διαχρονικά έργα της αγγλόφωνης λογοτεχνίας όχι επειδή είναι "μοντέρνα", αλλά επειδή είναι ειλικρινής. Πίσω από την ευπρέπεια των σαλονιών, τα καπέλα, τα πάρτι και τους περιπάτους στο πάρκο, ανατέμνει την υπαρξιακή μοναξιά, το τραύμα, την καθημερινή απώλεια της επιθυμίας. Ο κόσμος της Γουλφ είναι ένας κόσμος ευγενικός και φρικτός μαζί. Κι αν η Κλαρίσα ετοιμάζει το πάρτι της, το κάνει γιατί αντιλαμβάνεται ότι αυτός είναι ο τρόπος της να πει «ναι» στη ζωή, ακόμα κι όταν αυτή περιλαμβάνει τον θάνατο.
Στο φόντο του πολέμου, της αποξένωσης, της κοινωνικής υποκρισίας και της υπαρξιακής φθοράς, Η κυρία Ντάλαγουεϊ διατηρεί την ορμή της. Στον δικό μας αιώνα της αποσπασματικότητας και του ταχύρρυθμου βίου, αυτό το βιβλίο υπενθυμίζει τη δύναμη της παρατήρησης, την αξία της εσωτερικότητας και την ομορφιά των μικρών, καθημερινών στιγμών, τη μυστική ηρωική αντίσταση όσων δεν καταρρέουν.
Ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας
