Αμφιλεγόμενη, μισητή, θύμα του πρώτου deepfake, ήταν αδιαμφισβήτητα fashion icon και παραμένει ασκώντας επιρροή σε σύγχρονα λούσα, σπατάλες και συμπεριφορές. Ευθύνη για αυτό έχει και η Σοφία Κόπολα, σκηνοθέτις της οσκαρικής ταινίας «Marie Antoinette» (2006) που βασίστηκε στη θετική αποτύπωση της τελευταίας βασίλισσας της Γαλλίας, από τη συγγραφέα Αντόνια Φρέιζερ. Μια ταινία που παρεμπιπτόντως έγινε cult παρά την πρώτη κρυάδα της αποτυχίας.
Σε ένα σύννεφο από παστέλ μεταξωτά ρούχα, ροζ μακαρόν, ζαχαρωτά, πετράδια και υπέροχα παπούτσια να κλωτσούν τα περιβόητα παντεσπάνια, η Κίρστεν Ντανστ, που ενσαρκώνει τη Μαρία Αντουανέτα, το κάνει με αυτή την απίστευτη «ελαφρότητα» με την οποία είχε συνδεθεί η καρατομημένη.
Ακόμα και τότε όταν οδηγούνταν στην γκιλοτίνα το 1793 σε μια ατιμωτική πομπή, στο βάναυσο cancel της εποχής, επέλεξε να ντυθεί στα λευκά - το χρώμα της αθωότητας - εγκαταλείποντας τα μαύρα με τα οποία πενθούσε τον σύζυγο της, χρώμα το οποίο απαγόρευαν οι Ιακωβίνοι καθώς το συνέδεαν με τη μοναρχία.
Δυόμιση αιώνες μετά τη δημόσια εκτέλεση της, η Μαρία Αντουανέτα επιστρέφει στο Mουσείο Victoria & Albert (V&A) στο Λονδίνο με την έκθεση «Marie Antoinette Style» και θα παραμείνει το νότιο Κένσινγκτον έως τις 22 Μαρτίου 2026.
Η Σάρα Γκραντ, επιμελήτρια της έκθεσης που φιλοξενείται στο V&A γράφει: «Η πιο κομψή, πολυσυζητημένη και αμφιλεγόμενη βασίλισσα στην ιστορία. Το όνομα της Μαρίας Αντουανέτας φέρνει στον νου τόσο εικόνες υπερβολής όσο και αντικείμενα και εσωτερικούς χώρους εξαιρετικής ομορφιάς.
Η Αυστριακή αρχιδούκισσα που έγινε βασίλισσα της Γαλλίας άσκησε τεράστια επιρροή στη γευστική κουλτούρα και τη μόδα της Ευρώπης της εποχής της, διαμορφώνοντας ένα ξεχωριστό στιλ που σήμερα έχει αποκτήσει παγκόσμια απήχηση και εφαρμογή… Η ιστορία της Μαρίας Αντουανέτας ξαναγράφεται και επανερμηνεύεται αδιάκοπα από κάθε γενιά, προσαρμοσμένη στις ανάγκες και τα οράματά της.
Ο μοναδικός συνδυασμός λάμψης, θεάματος και τραγωδίας που ενσαρκώνει παραμένει το ίδιο μαγνητικός σήμερα όσο και στον 18ο αιώνα, αποδεικνύοντας την ακατάλυτη δύναμη του μύθου της».
Η έκθεση «Marie Antoinette Style» διερευνά τις απαρχές και τις αμέτρητες αναβιώσεις του στιλ που διαμόρφωσε η πιο κομψή βασίλισσα της ιστορίας. Ως εμβληματική φιγούρα της μόδας στην εποχή της, αλλά και ως μια πρώιμη «διασημότητα» της νεωτερικότητας, τα ενδύματα και οι εσωτερικοί χώροι που υιοθέτησε και πρόβαλε η άτυχη βασίλισσα της Γαλλίας στα τελευταία χρόνια του 18ου αιώνα άσκησαν διαρκή επιρροή για περισσότερο από δυόμιση αιώνες στον σχεδιασμό, τη μόδα, τον κινηματογράφο και τις διακοσμητικές τέχνες.
Η έκθεση χαρτογραφεί τον πολιτισμικό αντίκτυπο του στιλ της Μαρίας Αντουανέτας και την αδιάκοπη έμπνευση που συνεχίζει να προσφέρει σε κορυφαίους σχεδιαστές και δημιουργούς, από τη Σοφία Κόπολα και τον Μανόλο Μπλάνικ μέχρι τους οίκους Chanel, Dior και Moschino , την Βίβιεν Γουέστγουντ, τον Erdem, αλλά και τον πρωτοποριακά παιχνιδιάρικο Jacquemus.
Παρουσιάζονται εξαιρετικά σπάνια προσωπικά αντικείμενα που ανήκαν και φορέθηκαν από τη Μαρία Αντουανέτα, όπως περίτεχνα διακοσμημένα τμήματα αυλικών φορεμάτων, τα μεταξωτά της παπούτσια και κοσμήματα από την ιδιωτική της συλλογή.
Για πρώτη φορά εκτός Βερσαλλιών και Γαλλίας εκτίθενται το σερβίτσιο του Petit Trianon, αξεσουάρ και προσωπικά αντικείμενα από το σετ καλλωπισμού της αλλά και η τελευταία επιστολή της που γράφτηκε από τη φυλακή του Κονσιερζερί λίγες ώρες πριν την εκτέλεση της.
Η επιστολή αυτή, γνωστή ως «Lettre de la Reine à Madame Élisabeth», απευθυνόταν στη συvνυφάδα της, πριγκίπισσα Ελισάβετ της Γαλλίας, και θεωρείται συγκλονιστικό τεκμήριο ψυχραιμίας και αξιοπρέπειας. Στο γράμμα αποχαιρετά τα παιδιά της, εκφράζει την πίστη της στον Θεό και δηλώνει την αθωότητά της.
Ορισμένοι σύγχρονοι μελετητές έχουν θέσει το ερώτημα αν η ισχυρή βούληση και οι τολμηρές πολιτικές πρωτοβουλίες της Μαρίας Αντουανέτας επιτρέπουν να τη δούμε ως μια πρώιμη εκδοχή φεμινιστικής φιγούρας. Κάτι σαν πρωτοφεμινίστρια. Σε κάθε περίπτωση, η βασίλισσα υπήρξε αντικείμενο δυσφήμησης και μίσους σε βαθμό που ελάχιστες άλλες γυναικείες μορφές της γαλλικής ιστορίας γνώρισαν, γεγονός που οδηγεί αναπόφευκτα στο ερώτημα: «Γιατί έγινε τόσο μισητή;».
Κατά τη διάρκεια της δίκης της, η έμφαση στην καταδίκη των φερόμενων «ελευθέρων ηθών» της υπερτονίστηκε με στόχο τη δραματοποίηση της διαδικασίας, ο τεράστιος αριθμός πορνογραφικών γελοιογραφιών που παρήχθησαν εκείνη την περίοδο επιβεβαιώνει αυτήν την κοινωνική εμμονή με τη σεξουαλικότητά της (Thomas, 2000).
Οι σύγχρονες βιογραφίες συχνά εξακολουθούν να προβάλλουν αυτήν την πτυχή εις βάρος άλλων σημαντικών διαστάσεων της δράσης της, όπως οι πολιτικοί της χειρισμοί και οι απόπειρες διάσωσης της μοναρχίας (Fraser, 2001).
Ανεξαρτήτως της στάσης που υιοθετεί κανείς απέναντι στις ιδεολογικές της θέσεις ή στις φημολογούμενες εξωσυζυγικές της σχέσεις, παραμένει ατεκμηρίωτος ο διαβόητος ισχυρισμός ότι απευθύνθηκε με κυνισμό στον πεινασμένο λαό του Παρισιού λέγοντας «ας φάνε παντεσπάνι» (Fraser, 2001). «Let them eat cake».Το πρώτο deepfake.
H βασίλισσα συμπεριφερόταν ως βασίλισσα. Η Μαρία Αντουανέτα λάτρευε τη μόδα και έσπαγε όλα τα κοντέρ παραγγέλνοντας τριακόσια φορέματα το χρόνο και πανάκριβα κοσμήματα - σπάταλες που εξόργισαν τον πεινασμένο λαό. Έχρισε τον μόδιστρο της «υπουργό της μόδας» και ντυμένη και στολισμένη υπέροχα - όπως την έχει απαθανατίσει σε σειρά πορτρέτων η προσωπική της ζωγράφος Élisabeth Louise Vigée Le Brun - άλωσε με την κοκεταρία της, τον έως τότε, προνομιακό χώρο των ερωμένων της Αυλής.
Η φεμινιστική «μερική αποκατάσταση» της Γαλλίδας βασίλισσας τροφοδοτήθηκε από τον θάνατο της πριγκίπισσας Νταϊάνας, καθώς πολλοί έσπευσαν να συγκρίνουν τις δύο γυναίκες, και απέκτησε νέα δυναμική το 2006 με την κυκλοφορία της ταινίας της Σοφίας Κόπολα.
Η Κόπολα, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως η «αγία προστάτιδα του Χόλιγουντ» για την ομορφιά της παγιδευμένης νεότητας, μας παρουσίασε μια Μαρία Αντουανέτα σαν prom queen που άφησε το βάζο της πούδρας να κατρακυλήσει στο ξύλινο πάτωμα των Βερσαλλιών.
Την εποχή που κυκλοφόρησε το «Marie Antoinette», η Σοφία Κόπολα είχε ξεκαθαρίσει ότι δεν επρόκειτο για ένα «ιστορικό έπος», αλλά για μια ιστορία ενηλικίωσης. Στόχος της ήταν να δημιουργήσει μια ιμπρεσιονιστική απεικόνιση αυτών των μορφών, ήθελε αυτή η ταινία να κάνει το κοινό να νιώσει πώς μπορεί να ήταν να βρίσκεσαι στις Βερσαλλίες εκείνη την εποχή και πραγματικά να χαθεί μέσα σε εκείνον τον κόσμο.
Ο κατάλογος των διάσημων γυναικών που έχουν συγκριθεί με τη Μαρία Αντουανέτα υπενθυμίζει ότι η αντιμετώπιση των διάσημων γυναικών με όρους δαιμονοποίησης και μισογυνισμού, καθώς και η μεταγενέστερη εκμετάλλευση της μνήμης τους, αποτελεί διαχρονικό φαινόμενο.
Παραλληλισμοί έχουν γίνει με την πριγκίπισσα Νταϊάνα, μια άλλη νεαρή, όμορφη, ξανθιά γαλαζοαίματη, η οποία υπήρξε στόχος αμείλικτης δημοσιότητας και κατέληξε σε πρόωρο και βίαιο θάνατο στο Παρίσι. Η Χίλαρι Κλίντον επίσης παρομοιάστηκε με τη Μαρία Αντουανέτα από σχολιαστές συντηρητικών κύκλων που επιδίωκαν να την παρουσιάσουν ως ελιτίστρια και αποκομμένη από την κοινωνική πραγματικότητα.
Η Κάρι Τζόνσον, σύζυγος του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον, έλαβε τον χαρακτηρισμό «Carrie Antoinette» όταν επέλεξε πανάκριβη χρυσή ταπετσαρία για τους τοίχους της Ντάουνινγκ Στριτ. Η Στέφανι Γκρίσαμ, πρώην εκπρόσωπος Τύπου της Μελάνια Τραμπ, παρομοίασε την πρώτη κυρία με «την καταδικασμένη Γαλλίδα βασίλισσα» στα απομνημονεύματά της το 2021, περιγράφοντάς την ως «απορριπτική, ηττοπαθή, αποστασιοποιημένη».
H σειρά του Netflix «With Love, Meghan» με τη δούκισσα του Σάσεξ επικρίθηκε από σχολιαστές, οι οποίοι παρατήρησαν ότι οι σκηνές όπου ταΐζει κότες και μαγειρεύει έχοντας τέλεια χτενισμένα μαλλιά και φορώντας κοσμήματα Cartier παρέπεμπαν περισσότερο στη Μαρία Αντουανέτα. Για την ιστορία, η σειρά με τη Μέγκαν Μαρκλ είναι διασκεδαστικά χαλαρωτική.
Για να επισφραγιστεί το καθεστώς της Αντουανέτας ως απόλυτο fashion icon, η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα του Μανόλο Μπλάνικ - σχεδίασε άλλωστε τα κομψοτεχνήματα που φορέθηκαν στην ταινία της Κόπολα. Ο διάσημος δημιουργός υποδημάτων, για στιλιστικά είδωλα όπως η Κάρι Μπράντσο, σημειώνει στον πρόλογο του καταλόγου: «Είμαι γοητευμένος από τη Μαρία Αντουανέτα από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου».
Δεν μπορεί, κάποιοι θα ετοιμάζεστε να απολαύσετε το χριστουγεννιάτικο Λονδίνο, όπως η παράδοση το απαιτεί. Η έκθεση «Marie Antoinette Style» είναι μια καλή ευκαιρία να μπείτε στα παπούτσια της τελευταίας βασίλισσας της Γαλλίας στην οποία οι Βρετανοί, δίνουν, χωρίς δογματισμούς, μια άλλη υπόσταση.
Πέρα από την τραγική της μοίρα, η εικόνα της επιβιώνει ως σύμβολο θηλυκότητας, στιλ και αέναης αναδιαπραγμάτευσης της θέσης της γυναίκας στη δημόσια σφαίρα. Και μαζί με το τσάι σας, απολαύστε κι ένα κομμάτι κέικ…
