Υπάρχουν βιβλία που επιδιώκουν να καταγράψουν την ιστορία. Υπάρχουν βιβλία που φιλοδοξούν να τη φωτίσουν. Και υπάρχουν και εκείνα που γράφονται για να τη διορθώσουν, όχι ως συμβολή στην αλήθεια, αλλά ως προσπάθεια αποκατάστασης του συγγραφέα τους.
Η Ιθάκη του κ. Αλέξη Τσίπρα ανήκει δυστυχώς στην τρίτη κατηγορία. Και ίσως την εκπροσωπεί στην πιο αμιγώς εκδικητική της εκδοχή.
Η έκδοση της Ιθάκης του κ. Αλέξη Τσίπρα παρουσιάστηκε ως πολιτικό γεγονός. Ωστόσο, με την προσεκτική ανάγνωσή της, αποκαλύπτεται ως ένα διαφορετικού τύπου κείμενο: μια απόπειρα αναθεώρησης της πραγματικότητας. Η πρόθεση δεν είναι η αποτίμηση των πράξεων, αλλά η απενεχοποίησή τους. Και αυτό συνιστά βαθιά θεσμική ασυνέπεια.
Αν αναζητήσει κανείς τον στόχο του βιβλίου, δεν θα τον βρει ούτε στη δημόσια ωριμότητα, ούτε στην αυτοκριτική, ούτε στην ιστορική απόδοση ευθυνών. Θα τον βρει αλλού: στην προσπάθεια του άλλοτε «Οδυσσέα» της ελληνικής Αριστεράς να αποτινάξει από πάνω του κάθε βάρος της περιόδου 2015 - 2019, φορτώνοντας την ευθύνη στους «συντρόφους» του. Στους «συντρόφους» του εκείνους που ο ίδιος επέλεξε, τοποθέτησε, εξουσιοδότησε, υπερασπίστηκε. Και τώρα, με την επισημότητα της έντυπης αυτοβιογραφίας, τους αποκηρύσσει έναν - έναν. Σε μια προσπάθεια όχι απλώς πολιτικής επιβίωσης, αλλά αναγέννησης από την κολυμπήθρα του Σιλωάμ. Μόνο που, δυστυχώς γι’ αυτόν, όλοι θυμόμαστε. Και τα γεγονότα δεν ξαναγράφονται.
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, θεματικά, όπως αρμόζει σε ένα σύγγραμμα που επιδιώκει να αναμετρηθεί με την ιστορία, αλλά τελικά παλεύει να ξεφύγει από τον εαυτό του.
Το «τραύμα» του 2015 και ο ηγέτης που «δεν είχε ευθύνη»
Ο συγγραφέας περιγράφει το 2015 ως προσωπικό δράμα, σχεδόν ως μοιραία σύγκρουση με δυνάμεις υπέρτερες από αυτόν. Εκεί όπου η πολιτική επιστήμη, η οικονομική ανάλυση, οι θεσμικές ισορροπίες και η κοινή λογική θα μιλούσαν για πλήρη προβλεψιμότητα, ο κ. Τσίπρας μιλά για «τραύμα».
Οι τράπεζες της χώρας κατέρρεαν, οι καταθέσεις άδειαζαν με ρυθμό δύο δισεκατομμυρίων την εβδομάδα, η ΕΚΤ προειδοποιούσε ότι θα διακόψει τη ρευστότητα μέσω ELA, τα spreads εκτινάσσονταν . Όμως σύμφωνα με το βιβλίο, η συντριπτική ευθύνη βαραίνει..τους άλλους.
Κάθε απόφαση που βάρυνε τη χώρα μετατρέπεται εκ των υστέρων σε «αναγκαιότητα», κάθε λάθος σε «εκβιασμό τρίτων»,για κάθε καταστροφική επιλογή φταίνε τα πρόσωπα που επέλεξε, ποτέ ο ίδιος.
Δεν ευθύνεται η απροετοίμαστη και ανερμάτιστη διαπραγματευτική στρατηγική. Δεν ευθύνεται το αόριστο «σκίσιμο μνημονίων» -με έναν νόμο και ένα άρθρο. Δεν ευθύνεται η ψευδαίσθηση ότι μπορείς να εκβιάσεις Ευρωζώνη και ΔΝΤ ταυτόχρονα. Ευθύνονται πάντα οι συνεργάτες, οι θεσμοί, οι δανειστές, σχεδόν η μοίρα.
Ωστόσο, όπως κατέγραψαν η ΕΚΤ, η Τράπεζα της Ελλάδος, η Eurostat και ο ESM, η οικονομική ζημιά του 2015 προήλθε από την απόλυτη μη προβλεψιμότητα της Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, την αναστολή πληρωμών του Δημοσίου προς την πραγματική οικονομία και την δραματική αύξηση του ρίσκου εξόδου από το ευρώ, που οι αγορές τιμολόγησαν ως Grexit probability άνω του 50%.
Αυτά δεν ήταν «τραύμα». Ήταν επιλογή. Δική του επιλογή. Και, δυστυχώς, δεν ήταν μια προσωπική του «Οδύσσεια», αλλά της χώρας. Σε ένα καράβι με λάθος Καπετάνιο και ανίκανο πλήρωμα.
Το δημοψήφισμα ως «Plan B» που παραλιγο κατέρρευσε τη χώρα
Ο κ. Τσίπρας εξηγεί ότι το δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015 ήταν «αναγκαστικό» και «συμβουλευτικό». Μόνο που τα Capital Controls επιβλήθηκαν τρεις ημέρες μετά την προκήρυξη του, οι τράπεζες έκλεισαν για τρεις εβδομάδες, η επιχειρηματικότητα κατέρρευσε, η ανασφάλεια των καταθετών εκτοξεύθηκε και επιδεινώθηκε κάθε δείκτης εμπιστοσύνης. Οι θεσμικές ισορροπίες διαλύθηκαν και η χώρα βρέθηκε στο κατώφλι του Grexit. Η Ελλάδα έχασε περίπου 25 δις ευρώ στο ΑΕΠ μεταξύ 2015 - 2017 σε σχέση με τις προβολές της Κομισιόν της περιόδου 2014.
Δεν επρόκειτο, επομένως, για δημοκρατικό πείραμα, αλλά για θεσμικό τυχοδιωκτισμό. Και πάλι, όμως, ο κ. Τσίπρας θεωρεί πως ευθύνεται «κάποιος άλλος». Οι συνεργάτες. Οι Θεσμοί. Ίσως ο Κύκλωπας, οι Λαιστρυγόνες ή οι σειρήνες της αφήγησής του..
Στην «Ιθάκη» του, σχεδόν κάθε πρόσωπο που υπηρέτησε δίπλα του στην πιο κρίσιμη περίοδο της Μεταπολίτευσης εμφανίζεται εκ των υστέρων ως λάθος επιλογή.
Βαρουφάκης: ο «glossy» Υπουργός που φταίει για όλα
Ένα από τα πιο απολαυστικά, και ταυτόχρονα ανησυχητικά, κεφάλαια του βιβλίου είναι η σταδιακή αποκαθήλωση του κ. Γιάνη Βαρουφάκη. Ο κ. Τσίπρας αφηγείται έναν Υπουργό μαθητευόμενο μάγο της θεωρίας, εκκεντρικό στις διεθνείς συναντήσεις, πρόθυμο να αυτοσχεδιάσει με «δημιουργική ασάφεια» και αποκομμένο από την πραγματικότητα των Θεσμών.
Μόνο που ο κ. Τσίπρας ξεχνά κάτι θεμελιώδες: ο ίδιος τον διόρισε Υπουργό Οικονομικών, ο ίδιος τον κάλυψε, και ο ίδιος υπέγραψε ό,τι του έφερε ο κ. Βαρουφάκης στο τραπέζι. Σύμφωνα με τα τότε επίσημα πρακτικά του Eurogroup, η ελληνική πλευρά άλλαζε θέσεις από συνεδρίαση σε συνεδρίαση, προσήρχετο με μη κοστολογημένες προτάσεις και ζητούσε χρηματοδότηση χωρίς αξιόπιστο πρόγραμμα. Αυτές δεν ήταν υπέρτερες δυνάμεις. Ήταν συλλογικές αποφάσεις ενός κυβερνητικού σχήματος, όπου ο κ. Βαρουφάκης είχε τον ρόλο του με τη βούλα του Πρωθυπουργού - «Οδυσσέα» κ Τσίπρα.
Ζωή Κωνσταντοπούλου: η «αδιάλλακτη» που ήταν ανασταλτικός παράγοντας
Στην Ιθάκη, η κα Κωνσταντοπούλου παρουσιάζεται σχεδόν ως θεσμικό εμπόδιο: αδιάλλακτη, συγκρουσιακή, υπερβολική, εμμονική, επιζήμια για την κυβερνητική στρατηγική. Ο συγγραφέας δηλώνει ότι η επιλογή της ήταν «ατυχής». Ωστόσο ήταν ο ίδιος ο κ. Τσίπρας που την υπέδειξε, αναγνώρισε ως «εμβληματική» την παρουσία της, και επέτρεψε να γίνει ο πιο ηχηρός θεσμικός συμβολισμός της «πρώτης φοράς Αριστερά».
Η θεμελιώδης αλήθεια είναι αδιαμφισβήτητη: ο κ. Τσίπρας την πρότεινε για Πρόεδρο της Βουλής -το τρίτο τη τάξει θεσμικό πρόσωπο της χωρας-, η δική του Κοινοβουλευτική Ομάδα την εξέλεξε και ο ίδιος την υπερασπίστηκε όταν τα πράγματα ακόμη τον εξυπηρετούσαν. Εκ των υστέρων, είναι πολύ εύκολοι οι χαρακτηρισμοί. Δεν αλλάζει όμως ούτε την ιστορική αλήθεια, ούτε την αυτουργία της επιλογής. Το δύσκολο είναι να παραδεχθείς ότι επέλεξες την αδιαλλαξία ως πολιτικό συμβολισμό, κάτι που ο κ. Τσίπρας αποφεύγει να πράξει.
Οι εσωκομματικοί εχθροί και το αφήγημα μιας ακόμη «προδοσίας»
Σημαντικός χώρος αφιερώνεται και στις εσωτερικές διαφοροποιήσεις: Τσακαλώτος, Φίλης, Σκουρλέτης, Ομπρέλα..Αλλά και σε προβλήματα που του δημιούργησαν ο κ. Αλαβάνος, ο κ. Παππάς, ο κ. Πολάκης, και μια ολόκληρη πινακοθήκη «ενόχων», εκτός βεβαίως από τον κεντρικό πρωταγωνιστή «Οδυσσεα» ο οποίος δεν φταίει πουθενά.
Ο κ. Τσίπρας περιγράφει ένα κόμμα γεμάτο προσωπικές ατζέντες, υπονομεύσεις και αποκλίσεις. Όμως υπάρχει ένα παράδοξο: πότε στην ιστορία ένας ηγέτης κατηγορεί τόσο συστηματικά τις δικές του επιλογές; Στο βιβλίο του, ο κ. Τσίπρας εμφανίζεται ως πολιτικός που είχε δίκιο αλλά παραμερίστηκε, που έβλεπε τα λάθη αλλά δεν εισακούστηκε, που σεβάστηκε αποφάσεις με τις οποίες δεν συμφωνούσε.
Αυτό όμως δεν είναι ηγεσία. Είναι αποποίηση. Ο ηγέτης κρίνεται από τις επιλογές του, όχι από την ικανότητά του να γράφει, μετά από χρόνια, ποιος τον «πίκρανε».
Το συμπέρασμα; Συλλογικώς «προβληματικοί» όλοι για τον κ. Τσίπρα, και ένας «Οδυσσέας» χωρίς να αναμετρηθεί με την ευθύνη των δικών του επιλογών.
Καμμένος: Ο Βελουχιώτης και ο Ζέρβας σε... κυβερνητική συνεργασία
Όλες οι περιγραφές, όμως, που προανέφερα, ωχριούν μπροστά στο πιο σουρεαλιστικό κομμάτι του βιβλίου. Η πιο φαιδρή, ίσως, στιγμή του βιβλίου είναι η αφήγηση της στιχομυθίας με τον κ. Πάνο Καμμένο, όταν εκείνος φέρεται να του είπε: «Εσύ θα είσαι ο Βελουχιώτης κι εγώ ο Ζέρβας». Προσωπικά, θα την θεωρούσα αστεία, αν δεν αφορούσε όμως την τύχη μιας χώρας που βρισκόταν στο χείλος της χρεοκοπίας.
Το ότι αυτό αποτυπώνεται στο βιβλίο του με σχεδόν τρυφερή νοσταλγία, δείχνει πόσο «φυσιολογική» θεωρούσε ο κ. Τσίπρας εκείνη τη σουρεαλιστική συμμαχία..
Στην πραγματικότητα, η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ δεν υπήρξε στιγμιαίο λάθος, ούτε ευθύνεται πάλι κάποιος άλλος -που στην προκειμένη «φταιει» ο κ. Θεοδωράκης, επειδή..»δεν πήρε το ασανσέρ». Όχι. Ήταν στρατηγική επιλογή ενός αντισυστημικού αντι-δυαδικού αφηγήματος. Το επιχείρημα ότι «ο Καμμένος έφτασε πρώτος» δεν αντέχει στη θεσμική λογική. Οι Κυβερνήσεις δεν σχηματίζονται επειδή κάποιος πάτησε πιο γρήγορα το σκαλοπάτι, ούτε με αναγωγές σε εμφυλιακούς συμβολισμούς. Σχηματίζονται με πολιτικές αποφάσεις, και η απόφαση εκείνη υπήρξε ξεκάθαρη πολιτική επιλογή.
Το Ποτάμι δεν εξυπηρετούσε την αντισυστημική ρητορική που ο ΣΥΡΙΖΑ ήθελε να χτίσει. Οι ΑΝΕΛ, αντιθέτως, ταίριαζαν ιδανικά. Η προσπάθεια να παρουσιαστεί όλο αυτό ως Θεία συγκυρία ή ως αποτέλεσμα σύμπτωσης χρόνου και κίνησης, απλώς ενισχύει τη φαιδρότητα της απολογίας.
Το ασανσέρ και η «δραχμή» σε μια σκηνή σχεδόν θεατρική
Το πλέον χαρακτηριστικό -και αποκαλυπτικό- απόσπασμα του βιβλίου είναι η σκηνή στο ασανσέρ. Ο κ. Τσίπρας περιγράφει πως, μαζί με τους αστυνομικούς του και τη γραμματέα του, είπε τη φράση:
«Αυτή τη στιγμή είμαστε στη δραχμή, παιδιά. Έχουν τελειώσει όλα.»
Μια φράση που συμπυκνώνει όχι την οικονομική πραγματικότητα, αλλά τη νοοτροπία πανικού και εσωτερικής σύγχυσης. Το Grexit δεν ήταν αίσθηση. Ήταν συνέπεια. Και δεν προήλθε από εξωτερικές πιέσεις. Προήλθε από την πολιτική στρατηγική που ακολούθησε η τότε ελληνική Κυβέρνηση των.. «Βελουχιώτη - Ζερβα» . Η ΕΚΤ, ο ESM και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σημείωναν -καταγεγραμμένα- ότι η χώρα κινδύνευε λόγω απουσίας αξιόπιστου σχεδίου. Η φράση στο ασανσέρ δεν δείχνει ακόμα ένα «μοιραίο γεγονός», δείχνει έλλειψη ηγεσίας.
Η «Ιθάκη» ως προοίμιο νέου κόμματος
Το βιβλίο διαβάζεται -και δεν το κρύβει- ως προοίμιο ενός νέου πολιτικού εγχειρήματος: μια προσπάθεια αποκόλλησης από το παρελθόν, μια συστηματική καταγραφή ευθυνών προς κάθε κατεύθυνση, μια μεθοδική επανατοποθέτηση του κ. Τσίπρα στον ρόλο του «αδικημένου», του «προδομένου», του «ηγέτη που δεν τον άφησαν» οι ανίκανοι του σύντροφοι, τα κακά ΜΜΕ, η κακοί Ευρωπαίοι, οι κακοί Θεσμοί, οι κακές συγκυρίες.. Εντυπωσιακό μεν είναι, ότι το μοναδικό «καλό» που εντόπισε -το οποίο ήταν όμως, επίσης, «κακό» για τον ίδιο- ήταν η επικοινωνιακή δεινότητα της Νέας Δημοκρατίας. Ακόμα μια ένδειξη μικρότητας να μην αναγνωρίζεις την πολιτική υπεροχή του «αντιπάλου» σου..
Αν, όλο αυτό που ο ίδιος εξιστορεί στο βιβλίο του, δεν είναι ο ορισμός της απεγνωσμένης απόπειρας επανίδρυσης του, τότε τι είναι;
Ο κ. Τσίπρας φαίνεται να πιστεύει ότι ο πολίτης ξεχνά: ξεχνά την ανεργία του 2015, τα Capital Controls, το κλείσιμο των τραπεζών, την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, τη διεθνή γελοιοποίηση. Όμως η ιστορία δεν ξαναγράφεται με ωραιοποιημένες αφηγήσεις.
Ένα βιβλίο εκδίκησης που προσβάλλει τη νοημοσύνη μας
Η πραγματικότητα είναι απλή: το βιβλίο του κ. Τσίπρα δεν είναι αυτοβιογραφία, δεν είναι ιστορική μαρτυρία, δεν είναι αναδρομή και δεν είναι αποτίμηση.
Είναι ένα βιβλίο εκδίκησης.
Η Ιθάκη είναι βιβλίο αποδόμησης των ίδιων των ανθρώπων που πλαισίωσαν τον κ. Τσίπρα και ταυτόχρονα βιβλίο αυτοαθώωσης του συγγραφέα. Μια προσπάθεια να διαμορφωθεί νέο αφήγημα, ενόψει νέας πολιτικής πορείας. Να αναγεννηθεί ένας ηγέτης, όχι μέσα από τη θεσμική συνέπεια, αλλά από τη λήθη.Και κυρίως είναι ένα βιβλίο που θεωρεί ότι εμείς δεν θυμόμαστε, εμείς είμαστε αφελείς, εμείς θα πιστέψουμε ξανά την κατασκευή μιας άλλης πραγματικότητας.
Η ωμή αλήθεια είναι ότι ο κ. Τσίπρας θα άλλαζε & θα «πουλούσε» τους πάντες και τα πάντα -συντρόφους, συνεργάτες, θέσεις, αφήγημα- για το δικό του προσωπικό όφελος. Δεν είναι κρίση δική μου. Το αποδεικνύει το ίδιο του το βιβλίο. Ποιος μπορεί να τον εμπιστευθεί μετά από αυτό;
Στην «Ιθάκη» δεν θα φτάσει ποτέ
Ο Οδυσσέας της ιστορίας πάλεψε με θεούς και τέρατα, όχι με τις δικές του αποφάσεις. Αντιστάθηκε στις Σειρήνες, δεν τις ενσωμάτωσε στο κυβερνητικό του σχήμα. Και όταν έφτασε στην Ιθάκη, είχε οικοδομήσει σοφία, όχι νοσταλγία. Ο Οδυσσέας της Ιθάκης του κ. Τσίπρα όμως, ναυαγεί στη δική του αφήγηση,
πνίγεται στις επιλογές του, μένει μόνος. Χωρίς συντρόφους, χωρίς πλοίο, χωρίς πυξίδα. Η «Ιθάκη» του δεν είναι καν ορατή στον ορίζοντα.
Διότι η πραγματικότητα, όσο κι αν προσπαθεί στο βιβλίο του ο κ. Τσίπρας να την κρύψει, είναι μία:
Δεν έχασε την Ιθάκη. Έχασε τον δρόμο.
Και επιμένει να μας πείσει ότι τον βρήκε γράφοντας την ιστορία από την αρχή...
Προτείνω σε όλους να αγοράσουν το βιβλίο. Κανένα άρθρο, κανένα σχόλιο, καμία αντιπαράθεση δεν είναι τόσο καταδικαστική για την Αριστερά και για τον κ. Τσίπρα όσο το ίδιο το βιβλίο του. Ποτέ ξανά!
