«Οι βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι ποινές για να είναι αποτρεπτικές είναι οι εξής 3: Να εφαρμόζονται γρήγορα, να αποτελούν βεβαιότητα και όχι πιθανότητα και να είναι αρκετά σοβαρές».
Πολύ θα ήθελα να το έχω πει εγώ, αλλά δυστυχώς γράφτηκε από τον σπουδαίο φιλόσοφο και εγκληματολόγο Caessare Beccaria στο «Περί Εγκλημάτων και Ποινών» πόνημά του.
Η αξία του διαχρονική και ας τον έχουν λησμονήσει οι σύγχρονοι Νομοθέτες.
Μου ήρθε πάλι στο νου διαβάζοντας την έκθεση της επιτροπής που συγκροτήθηκε με κυβερνητική πρωτοβουλία για το σοβαρό θέμα της παιδικής/εφηβικής εγκληματικότητας και θα αποτελέσει τη βάση για μια εθνική στρατηγική πάνω στο συγκεκριμένο οξύτατο κοινωνικό πρόβλημα.
Δυστυχώς, φρονώ, πως για μια ακόμα φορά χάνουμε την ουσία την οποία και θυσιάζουμε στον βωμό μιας politically correct προσέγγισης.
Ας μου επιτραπεί εδώ μια απαραίτητη διευκρίνηση. Το πόρισμα της επιτροπής θεωρώ, πως είναι αξιόλογο και ποιοτικό. Κινείται στο πλαίσιο μιας διεθνούς προσέγγισης και εμπεριέχει ενδιαφέρουσες προτάσεις.
Η ένστασή μου βρίσκεται αλλού.
Φρονώ πως ξεκινάμε (ως Χώρα) από λάθος αφετηρία και δημιουργούμε ένα αφήγημα πολύ θεωρητικό, που δεν άπτεται της ουσίας του προβλήματος.
Εξηγούμαι.
Η προσέγγιση στο εδώ και χρόνια οξυμένο θέμα της κοινωνικής εγκληματικότητας (και όχι απλώς παραβατικότητας) βασίζεται σε κλισέ θεωρίες άλλων δεκαετιών, χωρίς να λαμβάνει υπόψιν τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η διαδικασία της εγκληματογένεσης.
Οι ανήλικοι εγκληματίες αντιμετωπίζονται ως…παραστρατισμένα νιάτα, που έχουν χάσει την κοινωνική τους πυξίδα, που έχουν αποπροσανατολιστεί μέσα στον κυκεώνα των social media και το μόνο που χρειάζονται είναι κάποιον να τους συνετίσει.
Κάποιον να τους διδάξει πως θα έλθουν στον «ίσιο δρόμο».
Η πιο πρόσφορη μέθοδος γι’ αυτό είναι να τους δείξουμε αγάπη και στοργή και να τους στρέψουμε σε πιο υγιείς κοινωνικές δραστηριότητες, όπως ο αθλητισμός και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις. Αν μάλιστα τους «τιμωρήσουμε» με κοινωνική εργασία αντί για φυλάκιση, θα τους επανεντάξουμε στην κοινωνία και θα αντιληφθούν το λάθος τους, μετανοώντας.
Δηλαδή το αφήγημα είναι πως δεν είναι εγκληματίες, είναι παραπληροφορημένοι και παραστρατισμένοι.
Η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική.
Οι εγκληματικές πράξεις που διαπράττονται από ανήλικους είναι πολύ συχνά ιδιαιτέρως βίαιες και εμπεριέχουν -εκτός από το στοιχείο της προμελέτης- σοκαριστική αδιαφορία για την υψίστης σημασίας έννοια της ανθρώπινης ζωής.
Ας μην εθελοτυφλούμε και ας μη στρουθοκαμηλίζουμε.
Όταν μιλάμε για 15χρονους που εμπλέκονται σε βαριά κακουργήματα, όπως ένοπλες ληστείες (κυρίως με χρήση μαχαιριού) και άγριους ξυλοδαρμούς, αντιμετωπίζουμε κακοποιά στοιχεία και όχι «οργισμένα νιάτα».
Έχουμε να κάνουμε με πλήρως διαμορφωμένες εγκληματικές προσωπικότητες, που έχουν ενστερνιστεί και υιοθετήσει έναν βαριά παραβατικό τρόπο ζωής.
Έχουν ήδη εμπεδώσει έναν παραβατικά αξιακό κώδικα, ο οποίος αποτελεί βαθιά συνείδηση και είναι ο οδηγός τους για κάθε ενέργεια.
Ένα από τα πρώτα πράγματα που έμαθα ως νέος εγκληματολόγος στις ΗΠΑ ήταν, ότι οι ανήλικοι που διαπράττουν κακουργηματικές πράξεις δικάζονται ως ενήλικοι!
Η λογική είναι πως αυτή η σκληρή στάση της οργανωμένης Πολιτείας θα αποτελέσει αποτρεπτικό παράγοντα για τη βαριά νεανική εγκληματικότητα. Θα είναι αντικίνητρο για την κλιμάκωση του κοινωνικού φαινομένου της παιδικής παραβατικότητας προς τον ενήλικο βίο.
Δε θα κουραστώ να το γράφω. Το Κράτος είναι ο μεγαλύτερος παιδαγωγός!
Δια των πράξεων (και των παραλείψεών) του διαπαιδαγωγεί γενιές πολιτών και διαμορφώνει τον αξιακό τους κώδικα με τρόπο εμφατικό και άμεσο.
Οι πάντες μιλούν για την αξία της ανατροφής και των κοινωνικών θεσμών όπως τα σχολεία.
Καμία αντίρρηση. Σημαντική η συνεισφορά τους.
Καμία διδαχή όμως και καμία νουθεσία δεν μπορεί να καρποφορήσει, αν η κρατική αντιμετώπιση δεν είναι ανάλογης έντασης και αυστηρότητας.
Αυστηρότητα! Μια λέξη ξεχασμένη και ενοχοποιημένη που έχει σταλεί στο «πυρ το εξώτερον» στο όνομα ενός κακώς εννοούμενου ανθρωπισμού…
Όσο για την κοινωνική εργασία; Τη διαδικασία δηλαδή του να επιτελούν οι παραβάτες κάποιου είδους κοινωφελή καθήκοντα για να ενστερνιστούν έναν πιο νομιμόφρονα τρόπο ζωής;
Δυστυχώς, έχει αποδειχτεί ότι είναι περιορισμένης αποτελεσματικότητας. Στις ΗΠΑ εφαρμόζεται για περισσότερα από 50 χρόνια με πενιχρά αποτελέσματα και μόνο σε ήπιους παραβάτες, οι οποίοι πραγματικά δεν έχουν ενστερνιστεί τον παραβατικό τρόπο ζωής (γκράφιτι, μικρής έκτασης βανδαλισμοί κ.α.)
Ακούγεται συνεχώς ότι η εγκληματικότητα -και δη η παιδική- δεν είναι αστυνομικό πρόβλημα αλλά κοινωνικό.
Ουδέν αληθέστερον τούτου. Οι παράγοντες που οδηγούν στο έγκλημα είναι σύνθετοι, πολυεπίπεδοι, εν πολλοίς ασαφείς και έχουν βαθιές κοινωνικές ρίζες.
Αυτή η ορθή παρατήρηση όμως δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για να μην κάνει η Πολιτεία το καθήκον της.
Δεν είναι δυνατόν κρατικοί λειτουργοί να περιορίζονται σε κοινωνιολογικού τύπου αναλύσεις σαν να πρόκειται να λάβουν μέρος σε…φιλολογικές βραδιές.
Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι έλεγαν «έκαστος εφ’ ω ετάχθη».
Η οικογένεια και το σχολείο κάνουν τη δική τους δουλειά, η Πολιτεία μαζί με τις αστυνομικές και δικαστικές αρχές τη δική τους.
Χωρίς κάνεις να μπαίνει στα «χωράφια» κανενός, όλοι μαζί συνθέτουν ένα ισχυρό κοινωνικό δίχτυ προστασίας για όλους μας.
Είναι καιρός να αντιληφθούμε, ότι όσο μεγάλη είναι η αξία της κοινωνικής μέριμνας, της υγιούς κοινωνικοποίησης και της οικογενειακής προστασίας, άλλο τόσο σημαντική είναι η αξία της Κρατικής αυστηρότητας, και της καταστολής.
Η Πολιτεία διά της ισχυρής παρουσίας των αρχών της συμβολίζει την άκαμπτη βούληση για κοινωνική προστασία, απαραίτητη προϋπόθεση της οποίας είναι η ευνομία και η ευταξία.
Έννοιες ξεχασμένες, που αν τις περιφρονήσουμε, θα μας εκδικηθούν.
*Ο Κωνσταντίνος Δούβλης είναι εγκληματολόγος, διδάκτωρ κοινωνιολογίας της αστυνόμευσης.
