Ο θρύλος λέει πως τις μέρες πριν την πτώση της Κωνσταντινούπολης, οι καλόγεροι και οι κάτοικοι της Πόλης τσακώνονταν για το αν οι άγγελοι έχουν φύλο. Πάντα την έβρισκα λίγο υπερβολική, μια ακόμα ιστορία που προειδοποιούσε για τους ανόητους και επικίνδυνους διχασμούς της ρωμιοσύνης.
Ο κυνισμός που έρχεται με την ηλικία και το επάγγελμα του διαχειριστή, με κάνουν πλέον να αναθεωρήσω. Δεν ξέρω αν είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ένας ευφημισμός πλέον για επιθετικούς αλγόριθμους που απομονώνουν τους χρήστες), ή ο ανθρώπινος πανικός μπροστά στο άγνωστο που μοιραία οδηγεί σε στρουθοκαμηλισμό, αλλά βλέπω με τρομερή απορία μια κοινωνία που αρνείται πεισματικά να ασχοληθεί με τις προκλήσεις της.
Από την κλιματική αλλαγή και την υπερ-εξάρτηση της, ακόμα υπερχρεωμένης, οικονομίας στον τουρισμό, που πλέον μπορεί να στοιχίσουν ακόμα και το νερό από την πρωτεύουσα, στην Τραμπική διασάλευση, αν όχι κατάρρευση, της παγκόσμιας τάξης και την επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης, τα θέματα που οφείλουν να μας απασχολούν ως πολίτες είναι τεράστια.
Ο …δρόμος για την Ιθάκη ενός πρώην πρωθυπουργού, όμως, που αρνήθηκε σχεδόν κάθε άνθρωπο με τον οποίο συνεργάστηκε είναι προφανώς μεγαλύτερο θέμα. Και έπρεπε να απαντηθεί καταλλήλως με ένα βιβλίο για τη Ρώμη που συνέγραψε κάποιος άλλος πολιτικός και πληροφορηθήκαμε ότι μπορεί να μας «διδάξει πολλά» (σε αντίθεση ας πούμε με την «Παρακμή και Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» του Γκίμπον, το «Εγώ ο Κλαύδιος» του Γκρέιβς, ή την τριλογία του Κικέρωνα του Χάρις). Αυτά όταν δεν μας απασχολούν οι αδιάκοπες κόντρες εντός και εκτός Βουλής ανθρώπων που τσακώνονται και με τα ρολόγια τους.
Κάπου εκεί σφίγγεται το στομάχι. Το ίδιο συναίσθημα ναυτίας με έπιασε στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008, όταν διαισθανόμουν πως η κατάρρευση της Lehman Brothers θα άλλαζε τη ζωή όλων μας, άλλα εμείς ψωνίζαμε, ζούσαμε και διαφωνούσαμε για τα πολιτικά σαν το «Ρωμιό» του Σουρή. Η τα βράδια που έβλεπα ότι κάναμε ειρωνικά πάρτι καλωσορίσματος στην τρόικα, και οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ απορούσαν με την απάθεια με την οποία αντιμετωπίζαμε την έλευση τους. Τελικά, όλα αυτά οδήγησαν εμένα εξωτερικό, τη γενιά μου στο δρόμο της απώλειας, και την ελληνική κοινωνία στην πλήρη αλλοτρίωση.
Την ίδια ώρα που εμείς ασχολούμαστε με τους «πολέμους των εκδόσεων», η ανθρωπότητα ζει την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και πέρασε από την Εποχή της Πληροφορίας στην Εποχή της Γνώσης, προκαλώντας το ανθρώπινο είδος να ξεπεράσει όχι μόνο τη βολή αλλά και ίδιους τους περιορισμούς του απλώς και μόνο για να μείνει στο παιχνίδι. Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση που ξεκίνησε από τη Βρετανία το 1760, αναστάτωσε ολόκληρη τη γηραιά ήπειρο για ένα περίπου αιώνα, οδηγώντας σε πολέμους, επαναστάσεις και πλήρη αναδιάρθρωση της κοινωνίας για 150 χρόνια.
Και όμως, εμάς δεν μας φαίνεται να είναι σημαντικό να μάθουμε πως να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία προς όφελος μας, για να μη χανόμαστε στο κινητό μας τόσες ώρες που να μας κάνουν πλέον επιθετικούς προς τους συνανθρώπους μας, την ώρα που η τεχνητή νοημοσύνη απειλεί τις περισσότερες δουλειές, ειδικά αυτές νέων ανθρώπων. Και μόλις σηκώσει το κεφάλι από τη μικρή μαύρη συσκευή κάποιος που περνούσε χρόνια από τη ζωή του κάνοντας μια μονότονη δουλειά, ή βγάζοντας χρήματα απλώς γκουγκλάροντας λύσεις για άλλους, να καταλάβει ότι η οικογένεια του έχει σκορπίσει και ότι η αυτόβουλη Τεχνητή Νοημοσύνη (agentic AI) τον έχει καταστήσει όχι μόνο άνεργο αλλά μη προσλήψιμο.
Ούτε είναι σημαντικό προφανώς να γνωρίζουμε τι βήματα γίνονται, και θα γίνουν για την οικονομία τώρα που τελειώνουν τα λεφτά του ταμείου ανάκαμψης (Προβλέψεις ΑΕΠ 2% για το 2025 και 2026 και 1,5% για το 2027). Τι μέτρα θα παρθούν για να μην τελειώσει το νερό στην Αθήνα; Τι μπορεί να κερδίσει η Ελλάδα από την πιθανή προεδρία ενός Έλληνα στο Eurogroup; Τι θα έπρεπε να κάνουμε για να έχουμε μεγαλύτερη επιρροή και στην ΕΚΤ; Πώς μπορεί να διαμορφωθεί μια οικονομία και μια κοινωνία με γηράσκοντα πληθυσμό; Γιατί οι τιμές στα σούπερ μάρκετ εξακολουθούν να ανεβαίνουν; Τελικά, πως θα έπρεπε να υπολογίζουμε τον τιμάριθμο; Πώς πρέπει να εκπαιδευτούν οι πολίτες που μόλις γνώρισαν το ψηφιακό κράτος για να ανταποκριθούν στην εποχή της ΤΝ; Πώς θα πρέπει να εκπαιδεύονται τα παιδιά απέναντι στην προπαγάνδα; Ποια η θέση της Ελλάδας στη σημερινή γεωπολιτική δυστοπία; Τι γίνεται με το χρέος, σε Ελληνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο;
Οι προκλήσεις είναι πολλές, και είναι εύκολο να … χαθεί ο δρόμος ανάμεσα στην Ιθάκη και τη Ρώμη. Όμως «αν δεν μανατζάρεις καταστάσεις, θα σε μανατζάρουν άλλοι» μου είχε δώσει συμβουλή καριέρας μια ανώτερη μου κάποτε.
Η διατήρηση της δημοκρατίας έχει ένα και μοναδικό προαπαιτούμενο: την τήρηση των υποχρεώσεων μας απέναντι στα κοινά αγαθά, προεξαρχούσης της υποχρέωσης να μένουμε ενημερωμένοι. Και ενώ είναι εύκολο να κατηγορούμε τα κανάλια ότι μας σερβίρουν πάνελ, ολιγαρχία, ριάλιτι και σκουπίδια, καλό είναι να θυμόμαστε ότι η πραγματική πληροφορία και η γνώση είναι πλέον στα δάχτυλα μάς.
Η επιλογή μας δεν εξαντλείται σε μια ψήφο ανά τετραετία. Είναι εξίσου και καθημερινή επιλογή αν θα ανοίξουμε τις ειδήσεις, αν θα πληροφορηθούμε από αξιόπιστους ιστότοπους, ή αν θα χαθούμε στις συνομωσιολογικές τρύπες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αν θα βρούμε αξιόπιστους αναλυτές, συγγραφείς και δημοσιογράφους, ναι υπάρχουν, που αναδεικνύουν τα μεγάλα θέματα και θέλουν μόνο ενθάρρυνση από το κοινό - για να στραφούν αυτόματα σε αυτούς οι αλγόριθμοι και κάποια κέρδη προκειμένου να αναπτυχθούν.
Αυτούς που μας προκαλούν να σκεφτούμε, να αναπτυχθούμε, με σκοπό τουλάχιστον να επιπλεύσουμε στις προκλήσεις της εποχής, κάτι που κανένα κράτος δεν θα κάνει για εμάς. Η αν θα μείνουμε στην άγνοια, ποτισμένοι με την αιώνια πεποίθηση ότι εφόσον είμαστε κληρονόμοι ενός μεγάλου πολιτισμού, ακόμα και αν δεν τον τιμάμε, η ιστορία, η υφήλιος μας χρωστάνε, και ότι η «Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει». Η ιστορία βέβαια λέει άλλα. Πως και η χώρα πεθαίνει, και η δημοκρατία πεθαίνει αν απλώς αφήνουμε τις εξελίξεις να μας προσπερνάνε.
Ο κόσμος προχωρά με ιλιγγιώδη ρυθμό. Και η Ιθάκη της γενιάς μου, αυτή της ηρεμίας, της προσαρμογής στην εποχή, της κοινωνικής σύγκλισης, της κατανόησης και των σωστών επιλογών για τις επόμενες γενιές, φαίνεται να ξεμακραίνει.
* O Γιώργος Λαγαρίας είναι Chief Economist της Forvis Mazars Financial Planning UK.
