Η πορεία προς την πλήρη ελευθερία του εμπορίου μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, άνοιξε τη μεγάλη περίοδο ευημερίας και δόξας με αποτέλεσμα τα τελευταία 30 χρόνια το παγκόσμιο ΑΕΠ να τριπλασιαστεί φθάνοντας στα $110 τρισ. Η ορθή πολιτική θα ήταν να καταργηθεί κάθε δασμός και κάθε επιδότηση εξαγωγών, πράγμα το οποίο θα συμβάλει να «σπάσουν» τα εσωτερικά καρτέλ ή ολιγοπώλια που καταδυναστεύουν τα πενιχρά εισοδήματα των πολιτών.
Τι γίνεται όμως όταν ο ανταγωνισμός στο διεθνές εμπόριο είναι αθέμιτος, λόγω κρατικών επιδοτήσεων, τεχνικής υποτίμησης του νομίσματος, χαμηλότοκα δάνεια σε εξαγωγικές επιχειρήσεις, υψηλοί δασμοί ή κεφαλαιακοί έλεγχοι για να μη γίνονται εισαγωγές και άλλες αθέμιτες πρακτικές όπου τα προϊόντα πωλούνται κάτω από το κόστος (dumping); Από την πλευρά των καταναλωτών ενός κράτους, όσο περισσότερο dumping, τόσο το καλύτερο διότι θα αγοράζουν πιο φθηνά και θα πληρώνουν τα εισαγόμενα είδη με τα έσοδα από τα εξαγόμενα ειδή. Αν την κινεζική κυβέρνηση την έχουν τόσο κακώς συμβουλέψει ώστε να φορολογεί τους φορολογουμένους της για να εξάγει αγαθά στις ΗΠΑ, κάτω του κόστους, γιατί οι ΗΠΑ να αρνηθούν, ως έθνος, αυτήν τη «αντίστροφη» ξένη βοήθεια;
Τέτοια βοήθεια όμως, παύει να είναι καλοδεχούμενη, όταν τα έσοδα από τις εξαγωγές των ΗΠΑ δεν αρκούν να πληρώνουν για τις εισαγωγές, δηλαδή όταν οι ΗΠΑ έχουν συνεχή μακροχρόνια εμπορικά ελλείμματα, τα οποία το 2024 έφθασαν στο $1,2 τρις με όλες τις χώρες.
Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζεται το ετήσιο εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ μόνο με την Κίνα το οποίο την τελευταία δεκαετία ξεπερνά συνολικά τα $4 τρισ.
Ετήσια εμπορικά ελλείμματα
ΗΠΑ με την Κίνα σε δισ. $
Μια τέτοια εκροή πλούτου για να αποτραπεί από τις ΗΠΑ πρέπει να επιβάλλουν δασμούς στις εισαγωγές, αλλιώς πώς μπορούν να ανταγωνιστούν την Κίνα χωρίς δασμούς ενώ η Κίνα περιορίζει τις εισαγωγές της με δασμούς; Η απάντηση είναι πολύ απλή. Εάν η Κινέζοι επιβάλουν δασμούς ως αντίποινα, απλώς πλήττονται τόσο οι Κινέζοι όσο και οι ΗΠΑ αλλά η Κίνα πλήττεται 3 φορές περισσότερο καθώς η Κίνα εξάγει τριπλάσια αξία αγαθών από ότι εισάγει.
Η Κίνα έγινε εύρωστη επειδή μπόρεσε να εξάγει στις ΗΠΑ σε συμφέρουσες τιμές. Και, οι αμερικανικές επενδύσεις στην Κίνα αυξήθηκαν σημαντικά, συμβάλλοντας στην οικοδόμηση βιομηχανικής βάσης. Έτσι, η Κίνα εξαρτάται πολύ από τις ΗΠΑ, τόσο για τις εξαγωγές της όσο και για τη συνέχιση των επενδύσεων. Όμως η Κίνα αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα, εν μέρει επειδή έχει μια συγκεντρωτική οικονομία που δε λειτουργεί και τόσο καλά. Επιπλέον, οι αμερικανικές επενδύσεις έχουν ήδη μειωθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, κι έτσι η Κίνα βασίζεται πάρα πολύ στις εξαγωγές. Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ δε θέλουν πια να εξαρτώνται σε τόσο μεγάλο βαθμό από τα κινέζικα αγαθά, ειδικά σε αυτές τις τιμές.
Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν την οικονομία ως εργαλείο για τη διαμόρφωση συμμαχιών, αποδεχόμενοι κόστος (εμπορικά ελλείμματα) και κινδύνους. Τώρα, πιστεύουν ότι το κόστος αυτό έγινε υπερβολικό. Στόχος είναι η «αποδέσμευση» των ΗΠΑ από τον κόσμο, ώστε να μην εμπλέκονται συνεχώς σε συγκρούσεις. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν δύο πράγματα. Πρώτον, μια διαφορετική οικονομική σχέση, ίσως πιο «δίκαιη» με εμπορικούς όρους που αφορούν την άρση αθέμιτων πρακτικών στο εμπόριο. Δεύτερον, γεωπολιτικά, θέλουν μικρότερη εξάρτηση των βασικών τομέων της αμερικανικής οικονομίας (φάρμακα, χάλυβα, αλουμίνιο, ημιαγωγοί, σπάνιες γαίες κλπ.) από την Κίνα, την Ινδία, τη Βραζιλία κ.ο.κ. Δε θέλουν να βρεθεί η αμερικανική οικονομία εκτεθειμένη σε ένα εγγενώς ασταθές διεθνές περιβάλλον, τη στιγμή που οι ΗΠΑ μπορούν -δυνητικά- να είναι πιο σταθερές. Επομένως, τέτοια εξάρτηση βάζει τις ΗΠΑ σε κίνδυνο.
Στην παγκόσμια πολιτική δεν υπάρχει έννοια «δικαιοσύνης», αλλά «συμφέροντος». Το ερώτημα, λοιπόν, είναι: υπηρετεί ή όχι αυτό το σύστημα εμπορίου τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών; Οι ΗΠΑ δεν υπάρχουν για να είναι «δίκαιες» με τις άλλες χώρες, αλλά για να υπερασπίζονται τα αμερικανικά συμφέροντα.
Οι ΗΠΑ είναι σε εύθραυστη θέση, όχι τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο σε στρατηγικό καθώς εισάγουν τεράστιες ποσότητες αγαθών από την Κίνα. Τι θα συνέβαινε αν η Κίνα διέκοπτε αυτές τις εξαγωγές ή αν αντιμετώπιζε μεγάλη αναταραχή; Τι θα γινόταν αν η Κίνα είχε χρηματοπιστωτική κατάρρευση; Έχουν δημιουργήσει μια μεγάλη αμερικανική εξάρτηση από ξένους πόρους, προκειμένου να συντηρούν τις βιομηχανίες και την οικονομία τους. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ίσως κρινόταν αναγκαίο. Τώρα, η στόχευση είναι να μειωθεί η αλληλεξάρτηση των ΗΠΑ με τον υπόλοιπο κόσμο. Από εκεί που ο κόσμος εξαρτιόταν από τις ΗΠΑ για σταθερότητα, καταλήγουν να εξαρτώνται οι ΗΠΑ από τον κόσμο για τη δική τους σταθερότητα — Αυτό είναι ευάλωτο σημείο. Άρα, η λογική λέει ότι δεν μπορούν να ρισκάρουν τόσο βαθιά εξάρτηση από τρίτες χώρες.
Οι ΗΠΑ για να πιέσουν σε διαπραγμάτευση τις άλλες χώρες, δημιούργησαν μια εβδομάδα χάους, ώστε να διαδοθεί στον κόσμο το μήνυμα πως οι ΗΠΑ δεν είναι πια «αξιόπιστος πάροχος» διεθνούς σταθερότητας — πράγμα που ούτως ή άλλως δε θέλουν να είναι. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν λόγο να δράσουν ως εγγυητές, τώρα ο κόσμος μπορεί να σταθεί στα πόδια του. Έτσι, πέτυχαν να δείξει σε όλους τι θα μπορούσε να συμβεί, ύστερα υποχώρησε σε πιο ήπια γραμμή δίνοντας ένα παράθυρο διαπραγματεύσεων 90 ημερών.
Το ερώτημα είναι λοιπόν υπό ποιους όρους θα συνεχιστούν οι εξαγωγές των Κινέζων. Όταν ο πελάτης σου είναι κρίσιμος για σένα, τότε εκείνος έχει το «πάνω χέρι», αν διαθέτει εναλλακτικές επιλογές. Η Κίνα εξαρτάται από τους Αμερικανούς: ποιος θα αγοράσει τα εμπορεύματά της αν δεν μπορέσει να τα πωλήσει στις ΗΠΑ; Το βιομηχανικό της μοντέλο βασίζεται στις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ. Άρα, μόλις ο σημαντικότερος πελάτης έχει και άλλες επιλογές, ουσιαστικά η Κίνα χάνει το διαπραγματευτικό πλεονέκτημα της. Παράλληλα, να θυμόμαστε ότι η Κίνα και η Ρωσία δεν ήταν ποτέ «στενοί» σύμμαχοι, ακόμη και κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Έχουν ιστορία συγκρούσεων.
Συνεπώς, από τη σκοπιά της Κίνας, η ιδέα να έρθει κοντά με τις ΗΠΑ είναι μονόδρομος: δεν έχει νόημα να συγκρουστεί, γιατί η οικονομία της εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αμερικανική αγορά. Την ίδια ώρα, ο Τραμπ «πουλάει» σκληρή στάση, αλλά ήδη υπάρχουν π.χ. εξαιρέσεις (τα smartphones, μειώσεις δασμών κ.λπ.). Παράλληλα, πολλές αμερικανικές επιχειρήσεις μεταφέρουν τμήμα της παραγωγής τους στην Ινδία με εκπληκτική ταχύτητα, δείχνοντας στους Κινέζους ότι οι ΗΠΑ μπορούν να βρουν εναλλακτικούς προμηθευτές πιο εύκολα απ’ ό,τι μπορεί η Κίνα να βρει νέους πελάτες.
Η Ουάσινγκτον έδειξε πως μπορεί να μεταφέρει γρήγορα την παραγωγή σε χώρες όπως η Ινδία· η Κίνα είδε ότι υπάρχουν εναλλακτικές. Αναγκαστικά κάποια στιγμή θα διαπραγματευτούν και θα μειώσουν τους δασμούς αισθητά. Αλλά ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ θα περιορίσουν την εξάρτησή τους από την Κίνα, που θα αποδυναμώσει την Κίνα σε οικονομικό επίπεδο. Οπότε, θα πέσουν οι δασμοί, αλλά οι ΗΠΑ δε θα επιστρέψουν στο προηγούμενο μοντέλο όπου βασίζονταν τόσο πολύ στην Κίνα.
Οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να φέρονται όπως παλιά. Οι μελλοντικές συμμαχίες τους θα είναι και στρατιωτικές, αλλά και οικονομικές, όχι όμως μονόπλευρες. Φαίνεται ότι η οικονομική στρατηγική προηγείται πλέον. Αυτό αλλάζει τα πάντα.
Στη γεωπολιτική όταν τα κράτη ακολουθούν τα συμφέροντά τους, μπορούν να καταλάβουν τι συμβαίνει στα άλλα κράτη και στα συμφέροντά τους, και είτε να ευθυγραμμιστούν, είτε να αντισταθούν, χρησιμοποιώντας μέσα ισχύος όπως τα οικονομικά, τη χρηματοδότηση, την πολιτική, τη στρατιωτική ισχύ κ.ο.κ.
Οι ΗΠΑ ήρθαν σε ένα σημείο όπου η συνέχιση της πολιτικής τους, τόσο σε στρατιωτικό επίπεδο (με τις αναπτύξεις δυνάμεων, τους πολέμους κ.λπ.) όσο και στην οικονομία, έπαυσε να εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους, κι έτσι αλλάζουν πορεία. Αν ακολουθούν πολιτικές που παράγουν διαρκώς αυξανόμενο – ή έστω κυμαινόμενο – πληθωρισμό, τότε αναπόφευκτα το δολάριο θα αξίζει λιγότερο εντός και εκτός συνόρων σε σχέση με ό,τι θα άξιζε αλλιώς.
Εκτός από τις ΗΠΑ, που έχουν παγκόσμιο εμπορικό έλλειμμα $1,211 δισ., υπάρχουν και άλλες χώρες με εμπορικά ελλείμματα όπως, Ινδία: $245,5 δισ., Ηνωμένο Βασίλειο: $233,1 δισ., Γαλλία: $82,3 δισ., Φιλιππίνες: $65.9 δισ., Ιαπωνία: $47.9 δισ., Ισπανία: $37.5 δισ. κλπ.
Η ΕΕ παρόλο που έχει περίπου $50 δισ. εμπορικό πλεόνασμα, με την πρόταση της προς τις ΗΠΑ για αύξηση κατά 50 δισ. των εισαγωγών από ΗΠΑ, πιθανότατα θα αποκτήσει εμπορικά ελλείμματα. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα ετήσια εμπορικά ελλείμματα της ΕΕ με την Κίνα που την τελευταία δεκαετία φθάνουν στα 2,398 τρις και η πιθανότητα να αυξηθούν αυξάνεται.
Ετήσια εμπορικά ελλείμματα ΕΕ με την Κίνα
Δεν είναι παράξενο που οι Ευρωπαίοι δεν είναι ενθουσιασμένοι με την ιδέα· ότι ως τώρα οι Αμερικανοί τους προστάτευαν από τη Ρωσία. Η εικόνα της Ρωσίας έχει αλλάξει, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη στρατιωτική της ισχύ. Αυτό που νομίζαμε ότι είναι, δεν είναι πλέον. Αλλά αυτή η εποχή τελειώνει: η Ρωσία δεν αποτελεί πια τόσο μεγάλη απειλή, η Ευρώπη δε βρίσκεται σε ερείπια, είναι μια ευημερούσα ήπειρος με εμπορικά πλεονάσματα. Εάν όμως οι ΗΠΑ πετύχουν με τη διαπραγμάτευση να αρθούν για αυτές οι αθέμιτες πρακτικές διεθνούς εμπορίου, τι θα κάνουν οι άλλες οι ελλειμματικές χώρες; Θα υποστούν αυτές τις αθέμιτες πρακτικές και την υπερπαραγωγή των Κινέζικων εξαγωγών κάτω του κόστους;
Πράγματι, η διαπραγμάτευση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας θα μπορούσε να θεωρηθεί η «Μεγάλη διαπραγμάτευση του αιώνα», και κυρίως εάν καταφέρει και εξαλείψει ή περιορίσει τις αθέμιτες πρακτικές στον διεθνές εμπόριο, όχι μόνο για τις ΗΠΑ, αλλά και για τις άλλες ελλειμματικές χώρες. Έτσι μια παγκόσμια εξισορρόπηση του εμπορίου χωρίς αθέμιτες πρακτικές εμπορίου, θα μπορούσε σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης να οδηγήσει σε ένα νέο κύκλο παγκόσμιας ευημερίας και αποφυγής συγκρούσεων.
*Ατσαλάκης Γιώργος, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
