Θα ξεκινήσω µε το απόφθεγµα του µεγάλου Ουµπέρτο Εκο: «Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν το δικαίωµα άποψης σε λεγεώνες ηλιθίων που άλλοτε δεν µίλαγαν παρά µόνο σε µπαρ, αφού είχαν πιει κάνα ποτήρι κρασί, χωρίς να βλάπτουν την κοινότητα. Τους αναγκάζαµε αµέσως να σωπάσουν, αλλά σήµερα έχουν το ίδιο δικαίωµα λόγου µε έναν κάτοχο βραβείου Νόµπελ. Είναι η εισβολή των ηλιθίων».
Το θέµα µε τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι ότι αραδιάζεις µόνο τη φωτογραφία µε τις µπριζόλες και την παρέα για να γελάσετε, είναι ότι όλο και πιο µεγάλος αριθµός ανθρώπων ευρισκόµενος µέσα στην πλατφόρµα κοινωνικής δικτύωσης λαµβάνει πληροφορίες, οι οποίες είναι αυτά που λέµε ειδήσεις και νέα. Μάλιστα σε µελέτη, η οποία διεξήχθη το 2020, περισσότεροι από το 70% των ερωτηθέντων από την Κένυα, τη Νότια Αφρική, τη Χιλή, τη Βουλγαρία, την Ελλάδα και την Αργεντινή απάντησαν πως τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν τον βασικό τους φορέα λήψης ειδήσεων και άντλησης πληροφόρησης. Στον αντίποδα, οι Ιάπωνες µόνοι κάτω από το 30%, και συγκεκριµένα στο 25%, αντλούν την πληροφόρησή τους για τα θέµατα που τους απασχολούν µε αυτόν τον τρόπο. Κοντά στο 50%, αλλά πάντως πάνω από αυτό, θα δούµε χώρες όπως η Σουηδία, η Αυστραλία, ο Καναδάς, ενώ λίγο πιο κάτω έρχονται οι ΗΠΑ µε 48%... Μπορούµε να δούµε σε µια άλλη έκδοση τον συγκεκριµένο πίνακα και να κάνουµε σχόλια επ’ αυτού. Για την ώρα να κρατήσουµε στο µυαλό µας πως τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης σε έναν πολύ µεγάλο βαθµό «ενηµερώνουν» τον κόσµο για τις εξελίξεις. Ο τρόπος που γίνεται αυτό είναι είτε µέσω της αναδηµοσίευσης περιεχοµένου, το οποίο ο κάθε χρήστης αναρτά κατά τη διακριτική του ευχέρεια, είτε µέσω δηµοσιοποιηµένου υλικού που µπορεί ακόµη και να διαφηµίζεται µέσα στις διάφορες πλατφόρµες για να δηµιουργήσει κινητικότητα και επισκεψιµότητα στον διαφηµιζόµενο.
Είναι πια πολύ απλό να διαβάσεις κάτι για ένα θέµα από µια ιστοσελίδα, να αντιγράψεις τον σύνδεσµο που οδηγεί σε αυτήν, να το αναρτήσεις στο προφίλ σου, να γράψεις και κάποιο σχόλιο για το θέµα και να το σηκώσεις στο προφίλ σου. Αυτό µετά θα διαβαστεί από τους φίλους / ακολούθους σου και όσοι επιθυµούν θα µπορέσουν να διαβάσουν το περιεχόµενο που µόλις ανέβασες, πατώντας στον σύνδεσµο και πηγαίνοντας στην ιστοσελίδα δηµοσίευσης. Social Media 101, τα βασικά δηλαδή.
Το αν το περιεχόµενο το οποίο ανέβασες είναι αληθές, έχει επιστηµονική βάση, αν πρόκειται π.χ για ένα θέµα υγειονοµικού ενδιαφέροντος, δεν έχει σηµασία πια. Σηµασία έχει ότι µπορούσες να το κάνεις τεχνολογικά µε έναν πολύ απλό τρόπο, διαδίδοντας το περιεχόµενο σε αυτούς οι οποίοι έχουν πρόσβαση στις αναρτήσεις σου. Αν είσαι και κάποιος που έχεις και µια µεγάλη οµάδα ανθρώπων να σε ακολουθεί, τότε το περιεχόµενο που µόλις ανέβασες µπορεί να έχει πολλαπλασιάσει την αναγνωσιµότητά του κατακόρυφα. Και τι γίνεται αν αυτό που ανέβασες είναι ένα χονδροειδές ψέµα; Και εντάξει, αν ανέβασες λάθος σκορ στον αγώνα µεταξύ των δύο οµάδων της γειτονιάς σου, µικρό το κακό. Τι γίνεται όµως αν τελικά έχεις πεισθεί ότι το δηµοσίευµα που αναφέρει πως η µη χρήση ζώνης, ας πούµε, κατά την οδήγηση σώζει περισσότερες ζωές; Αν έχεις πεισθεί -και δικαίωµά σου κιόλας- και το έχεις ανεβάσει, τι γίνεται σε αυτή την περίπτωση; Υπάρχει κάποιος τρόπος να προστατευθεί η κοινωνία από τέτοια φαινόµενα; Και εντάξει τα κατά λάθος, τα επίτηδες;
Μελέτη σοκ
Το γνωστό σε όλους πια γκρουπ ακτιβιστών Avaaz εξέδωσε µια νέα µελέτη, σύµφωνα µε την οποία οι περιπτώσεις επιβεβαιωµένων ψευδών πληροφοριών που έχουν αναρτηθεί στο Facebook σχετικά µε θέµατα υγείας έχει αυξηθεί κατακόρυφα τους τελευταίους µήνες. Τονίζει πως η Facebook ως εταιρεία αδυνατεί να προφυλάξει πια το κοινό από την κακή πληροφόρηση, ενώ ειδικότερα κατά την περίοδο της πανδηµίας οµάδες, οι οποίες έχουν ως κεντρικό τους θέµα τον αντι-εµβολιασµό, τις θεωρίες συνωµοσίας σχετικά µε τον ιό, αλλά και επικίνδυνες προτάσεις θεραπείας κατά του ιού, έχουν πλέον κατακλύσει το µέσο κοινωνικής δικτύωσης σε επικίνδυνο βαθµό.
Συγκεκριµένα, λανθασµένες ή κακοπροαίρετες αναρτήσεις σχετικές µε θέµατα υγείας έχουν προβληθεί και διαβαστεί πάνω από 3,8 δισ. φορές µόνο τον τελευταίο χρόνο, αλλά ειδικότερα κατά την περίοδο της έξαρσης της πανδηµίας τα νούµερα εκτοξεύτηκαν σε απίστευτα επίπεδα.
Η έρευνα επικεντρώθηκε σε 82 σελίδες/ οµάδες, οι οποίες είναι γνωστό ότι διαδίδουν λανθασµένες ή παραπλανητικές πληροφορίες σχετικά µε θέµατα υγείας και τις οποίες µόνο τον Απρίλιο του 2020 το κοινό επισκέφθηκε 460 εκατ. φορές. Η Facebook, σε απάντησή της, εξέδωσε ανακοίνωση τονίζοντας πως η µελέτη δεν αντικατοπτρίζει την πραγµατικότητα και θεωρεί πως αδικείται, διότι σαµποτάρεται η προσπάθειά της για την προστασία του κοινού µέσα από τέτοιες µελέτες οι οποίες φωτίζουν µόνο µέρος της εικόνας.
Από την άλλη, η Avaaz λέει πως αυτές οι 82 σελίδες, οι οποίες επιλέχθηκαν για τη µελέτη, αποτελούν µονάχα ένα µικρό κοµµάτι του προβλήµατος. Επιπλέον, υποστήριξε πως αν και η αποτελεσµατικότητά τους όσον αφορά το reach (τον ρυθµό αναδηµοσίευσής τους) είναι σηµαντική λόγω και της αναπαραγωγής του περιεχοµένου τους στο Facebook, ακόµα και έτσι η µελέτη τους κατάφερε να ρίξει φως µόνο σε ένα µικρό µέρος του προβλήµατος, το οποίο θεωρεί πως είναι πολύ µεγαλύτερο. Για να καταλάβει κανείς πόσο σηµαντικό θέµα αντιµετωπίζουµε, αν εξετάσουµε τη διεισδυτικότητα των 10 πρώτων ιστοσελίδων µε ψευδές περιεχόµενο για θέµατα υγείας θα παρατηρήσουµε πως έχουν την τετραπλάσια πιθανότητα ανάγνωσης από τις 10 πρώτες ιστοσελίδες επίσηµων φορέων υγείας. Και όταν µιλάµε για επίσηµους φορείς, αναφερόµαστε στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Επιδηµιολογίας, τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, αλλά και µεγάλα ερευνητικά κέντρα στην Ευρώπη, στην Ασία και την Αµερική.
Στο γράφηµα, παρατηρούµε την τάση ανάγνωσης ανάµεσα στα 10 µεγαλύτερα και πιο φηµισµένα site που αναδηµοσιεύουν ψευδείς ειδήσεις σχετικά µε θέµατα υγείας και στα 10 πιο επίσηµα sites υγειονοµικού περιεχοµένου του πλανήτη... Τα νούµερα είναι αµείλικτα: Από τον Ιανουάριο µέχρι και τον Μάιο, µόνο µία φορά οι επίσηµες σελίδες είχαν µεγαλύτερη επισκεψιµότητα από τους «κοµπογιαννίτες».
Τον Απρίλιο, στην κορύφωση της επιδηµίας σε παγκόσµιο επίπεδο, περίπου 300 εκατ. επισκέψεις για τα fake news, µε µόλις 71 εκατ. για τους επίσηµους φορείς.
Είναι θα µου πείτε οικονοµικής φύσεως το πρόβληµα; Ή µήπως κοινωνιολογικής; Το ερώτηµα τίθεται διότι εδώ διαβάζετε νέα για τις αγορές.
Μας κοστίζει ή όχι το γεγονός ότι η πλειονότητα των πολιτών επιλέγει για το πιο σοβαρό θέµα της ζωής, που είναι η υγεία, να ενηµερώνεται από τον µάγο της ηλεκτρονικής φυλής και όχι από τους επιστήµονες που ειδικεύονται στο θέµα; Η απάντηση είναι ότι αν δεχθούµε πως για να τελειώσουµε µε το θέµα της πανδηµίας πρέπει να έχουµε ένα σηµαντικό κοµµάτι της κοινωνίας συνεργάσιµο, τότε τα πράγµατα είναι δύσκολα και για το οικονοµικό σκέλος. Η άντληση της ορθής πληροφόρησης από τη µάζα που θα πρέπει να ακολουθήσει υποτυπώδεις οδηγίες για την ασφάλειά της ∆ΕΝ είναι κάτι δεδοµένο. Αντίθετα από αυτά που βλέπουµε, πιο πιθανό είναι για τον µέσο πολίτη αυτού του κόσµου να πληροφορηθεί από µια κακοπροαίρετη και ψευδή πηγή, παρά από µια επίσηµη και επιστηµονικά εµπεριστατωµένη.
Και επειδή το Facebook µόλις πρόσφατα ξαναβρέθηκε στη δίνη του κυκλώνα σχετικά µε την αρνητική συνεισφορά του στη µη κανονικότητα της διεξαγωγής των αµερικανικών εκλογών, και επειδή αναµένονται και κυρώσεις αν τραβήξει και αυτό το θέµα, καλό θα ήταν να έχουµε τα µάτια µας και τα αυτιά µας ανοιχτά από αυτό το µέτωπο. Και για το ταµπλό, αλλά και για την υγεία µας.
Ηδη εδώ και µερικούς µήνες αποσύρονται µε ταχύτητα διαφηµιζόµενοι τεράστιου βεληνεκούς από την πλατφόρµα µε αφορµή την ελλιπή της αντίδραση σε κακόβουλα ποσταρίσµατα και δηµοσιεύσεις αποκλεισµού ψηφοφόρων από τις αµερικανικές εκλογές. Αν πάρει η µπάλα το Facebook και για το θέµα του ιού και την παραπληροφόρηση σε αυτό, τότε µπορεί να έχουµε και άλλα παρατράγουδα.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο που κυκλοφόρησε στις 29 Αυγούστου
