Του Ηλία Νικολακόπουλου*
Γεωπολιτική σημασία του Ομάν
Το Σουλτανάτο του Ομάν μία μικρή χώρα, περίπου δύο φορές όσο η Ελλάδα με γηγενή πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα δυόμιση εκατομμύρια και φτάνει τα τεσσεράμισι μαζί με τους ξένους. Βρίσκεται σε ιδιαίτερα στρατηγική θέση αφού ελέγχει, μαζί με το Ιράν, τα στενά του Ορμούζ. Από τα νερά του Ομάν διακινείται περίπου το 20% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και μεγάλο μέρος του φυσικού αερίου που προέρχεται από το γειτονικό Κατάρ.
Η γεωγραφία του Ομάν είναι, απρόσμενα για την περιοχή, ποικιλόμορφη. Περιλαμβάνει εκτός από την ατελείωτη ακτογραμμή προς την θάλασσα του Ομάν και τον Ινδικό ωκεανό, άφθονη έρημο αλλά και οροσειρές με υψόμετρο που φτάνει περίπου τα 3000 μ.
Το Ομάν εκτός του εξαιρετικού φυσικού τοπίου έχει και πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Πέρσες και Πορτογάλοι κατακτητές άφησαν τα ίχνη τους ενώ το εμπορικό δαιμόνιο των Ομανών και η αγάπη τους για την θάλασσα τους έφερε σε επαφή προς ανατολή με την Ινδία και το Βελουχιστάν ενώ προς τα δυτικά μέχρι την ανατολική Αφρική. Για αρκετά χρόνια, πρωτεύουσα του Ομάν ήταν το νησί της Ζανζιβάρης, που ήταν μεγάλο εμπορικό κέντρο που ανέπτυξαν οι Ομανοί. Από το 1744 το Ομάν και η επικράτειά του διοικείται από τον βασιλικό οίκο των Αλ Μπουσαΐντι, και είναι ένας από τους παλαιότερους βασιλικούς οίκους παγκοσμίως. Μέχρι πριν από λίγες μέρες ο Σουλτάνος Καμπούς ήταν ο όγδοος Σουλτάνος της δυναστείας των Αλ Μπουσαΐντι.
Αλλά, ποιος ήταν ο Σουλτάνος Καμπούς;
Ο Σουλτάνος Καμπούς μπιν Σαΐντ Αλ Σαΐντ (1940-2020) - Τα πρώτα χρόνια
Ο Σουλτάνος του Ομάν, Qaboos bin Said Al Said, απεβίωσε στις 11 Ιανουαρίου 2020, σε ηλικία 79 ετών, μετά από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο. Γεννήθηκε στην Σαλάλα, την πρωτεύουσα της νότιας επαρχίας του Δοφάρ (Dhofar), στις 18 Νοεμβρίου του 1940. Ήταν ο μοναδικός γιός του Σουλτάνου Σαΐντ Ταϊμούρ Αλ Σαΐντ και της Μαζούν Αλ Μαάσανι.
Η σχολική του εκπαίδευση έγινε στην Σαλάλα και στο Πούνε της Ινδίας ενώ το 1956, σε ηλικία 16 ετών πήγε στην Αγγλία όπου και τελείωσε τις σχολικές του σπουδές. Στα 20 μπήκε στη Βασιλική Στρατιωτική Ακαδημία του Sandhurst και τελειώνοντας το 1962 εντάχθηκε στον Βρετανικό στρατό στο Σύνταγμα των Scottish Rifles, γνωστό και ως «The Cameronians» και μετατέθηκε για ένα χρόνο στη Γερμανία.
Αμέσως μετά και για τρία χρόνια, πάντα με βάση την Βρετανία, παρακολούθησε εντατικά μαθήματα διοίκησης και κυβερνητικής διαχείρισης σε συνδυασμό με εκτεταμένα ταξίδια ανά τον κόσμο. Όταν το 1966 επέστρεψε στο Ομάν, που τότε ακόμα ονομαζόταν «Μουσκάτ και Ομάν» τέθηκε σε κατ’οίκον περιορισμό στο παλάτι της Σαλάλα, αφού οι προοδευτικές του ιδέες δεν έβρισκαν απήχηση με τον πατέρα του. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια ασχολήθηκε σε βάθος με την ιστορία της χώρας του, το ισλαμικό δίκαιο και την μουσική έχοντας ελάχιστες επαφές με τον έξω κόσμο. Με την βοήθεια των Βρετανών, στις 23 Ιουλίου του 1970, ανέτρεψε τον πατέρα του και ανέλαβε τα ηνία της χώρας.
Ο Σουλτάνος Καμπούς στην εξουσία (1970-2020)
Από το καλοκαίρι του 1970 ξεκίνησε μία νέα ιστορική περίοδος για το Ομάν που δικαίως ονομάστηκε «Αναγέννηση». Ο νέος Σουλτάνος Καμπούς, γεμάτος με ιδέες για τον εκμοντερνισμό της χώρας, και με την στήριξη των Βρετανών, έπρεπε πρώτα να καταστείλει την επανάσταση στο νότο της χώρας που είχε ξεκινήσει αρκετά χρόνια πριν και υποδαυλιζόταν από την τότε κουμμουνιστική Υεμένη. Με την βοήθεια μίας ομάδας Βρετανών και Ιρανικού στρατού, σταλμένου από τον Σάχη της Περσίας, συνέτριψε κάθε αντίσταση. Από τότε οι σχέσεις του Ομάν και με τις δύο χώρες παραμένουν εξαιρετικές.
Παράλληλα, ο Σουλτάνος Καμπούς αφοσιώθηκε στην ανάπτυξη και ανοικοδόμηση της χώρας. Ο αρχικός του στόχος ήταν να χρησιμοποιήσει τα έσοδα από την άντληση του πετρελαίου για να εκμοντερνίσει την χώρα και να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο των υπηκόων του. Μέχρι το 1970, το Ομάν ήταν μία φτωχή και υπανάπτυκτη χώρα, με λιγότερα από 50 χιλιόμετρα ασφαλτοστρωμένων δρόμων, 3 νοσοκομεία σε όλη την χώρα, πάνω από 90% αναλφαβητισμό (σήμερα εγγράματοι >95%) και προσδόκιμο ζωής τα 50 έτη (σήμερα είναι τα 78.6 έτη). Δεν υπήρχε παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και η παροχή νερού γινόταν από πηγάδια.
Μόλις στον πρώτο χρόνο διακυβέρνησής του κατήργησε την δουλεία και άλλαξε το όνομα της χώρας σε «Σουλτανάτο του Ομάν». Με μία ακόμα μαγική κίνηση όρισε θρησκευτικό ηγέτη (μουφτή), διαχωρίζοντας έτσι το Κράτος από την Εκκλησία. Στον ίδιο χρόνο το Ομάν έγινε μέλος των Ηνωμένων Εθνών.
Ο Σουλτάνος Καμπούς, ή χαϊδευτικά «Μπάμπα Καμπούς» (πατέρας Καμπούς) όπως τον αναφέρουν οι πολίτες, πίστευε βαθύτατα και επιζητούσε την προσωπική επαφή με τους υπηκόους του. Προκειμένου να το πετύχει κάθε χρόνο για 3-4 μήνες διοργανωνόταν το «κομβόι», μία τεράστια επιχείρηση όπου ο ίδιος και πολυμελείς αντιπροσωπείες της κυβέρνησης μένοντας σε σκηνές, πήγαιναν σε όλες τις επαρχίες του Ομάν και συναντούσαν όλους τους φύλαρχους, αρχηγούς των οικογενειών (σεΐχηδες) και τους πολίτες προκειμένου να τους ακούσουν τα προβλήματά τους και να ικανοποιήσουν τα αιτήματά τους, βοηθώντας την καθημερινότητα του πολίτη.
Από το 1981 ως το 1991 σταδιακά εδραίωσε την Κάτω Βουλή όπου οι πολίτες, άντρες και γυναίκες, θα μπορούσαν να έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι αλλά και να συμμετέχουν στην λήψη των αποφάσεων ενώ το 1996 το Ομάν απέκτησε το πρώτο του Σύνταγμα. Σε μία συντηρητική χώρα ο Σουλτάνος με μικρά αλλά σταθερά βήματα έδωσε βήμα στις γυναίκες, τις ενέταξε στον εργασιακό και επιχειρηματικό χώρο.
Οι πολιτικές που χρησιμοποίησε ο Σουλτάνος Καμπούς για να αναπτύξει τη χώρα και τους πολίτες αποτελούν υλικό για ένα βιβλίο ξεχωριστό αλλά παρακάτω αναφέρονται μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Μέχρι την πετρελαϊκή κρίση ο Σουλτάνος Καμπούς φρόντιζε τουλάχιστον 1000 νέοι Ομανοί τον χρόνο να πηγαίνουν για προ ή μεταπτυχιακές σπουδές σε διάφορες αγγλόφωνες και μη χώρες πληρώνοντας από την τσέπη του. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια κάθε Ομανός πολίτης που έκλεινε τα 18 χρόνια έμπαινε σε κληρωτίδα και του έδιναν από ένα οικόπεδο στην επαρχία καταγωγής του και ένα στην πρωτεύουσα Μουσκάτ!
Ο Σουλτάνος Καμπούς ήταν ένας τετραπέρατος στρατηγιστής που πίστευε βαθύτατα στον διάλογο και στην επίλυση των διαφορών με ειρηνικά μέσα. Η κοσμοθεωρία του Σουλτάνου φαίνεται από διάφορες ιστορίες μία εκ των οποίων είναι πολύ χαρακτηριστική. Όταν συνετρίβη η επανάσταση, ο Σουλτάνος συναντήθηκε με έναν από τους πρωτεργάτες της επανάστασης, τον Γιούσουφ αλ Άλαουι τον οποίο και έπεισε να τον βοηθήσει στην ανοικοδόμηση της χώρας. Ο συγκεκριμένος από το 1997 μέχρι σήμερα είναι ο υπεύθυνος της εξωτερικής πολιτικής του Ομάν.
Η εξωτερική πολιτική του Ομάν
Το κεντρικό δόγμα της εξωτερικής πολιτικής του Ομάν από το 1970 είναι «φίλος όλων, εχθρός κανενός». Η εξωτερική πολιτική του Ομάν λειτουργεί διαμεσολαβητικά και με μεγάλη επιτυχία για διάφορες διεθνείς κρίσεις στις οποίες παρουσιάζεται ως «σταθερός συνομιλητής» δίνοντας χώρο επικοινωνίας μεταξύ των εμπόλεμων μερών. Αυτό μερικώς οφείλεται στο ιδιαίτερο ειδικό βάρος του και στον πολύ μεγάλο σεβασμό που του έτρεφαν οι Άραβες και παγκόσμιοι ηγέτες.
Την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία, η κυβέρνηση του Ομάν και ο Σουλτάνος Καμπούς, έχουν μεσολαβήσει στο Ιράν και στην Υεμένη πολλές φορές για την απελευθέρωση δυτικών ομήρων, αποσπώντας τα εύσημα από την διεθνή κοινότητα.
Το 2015 υπεγράφη η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα, μεταξύ του Ιράν, των ΗΠΑ αλλά και των υπολοίπων υπερδυνάμεων. Οι μυστικές συζητήσεις για τη συμφωνία αυτή φιλοξενήθηκαν στο Ομάν από το 2011 έως το 2013 υπό την άμεση εποπτεία και διαμεσολάβηση του Σουλτάνου Καμπούς.
Το 2017 προσπάθησε να κατευνάσει τα εμπλεκόμενα μέρη κατά τον αποκλεισμό του Κατάρ από την Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέϊν και την Αίγυπτο.
Το 2018, χωρίς προειδοποιήσεις, ο Σουλτάνος υποδέχτηκε στο Ομάν τον πρωθυπουργό του Ισραήλ, Βενιαμίν Νετανιάχου, σπάζοντας ένα άτυπο παναραβικό εμπάργκο στην κυβέρνηση του Ισραήλ, που διήρκεσε για πάνω από δύο δεκαετίες.
Το 2019 διαμεσολάβησε μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και των Χούθι στην Υεμένη, ενώ έδωσε τεράστια ανθρωπιστική βοήθεια στον λαό της Υεμένης. Αυτό έγινε αποδεκτό και από τα δύο μέρη, αφού πρώτα το Ομάν είχε αρνηθεί να συμμετάσχει στρατιωτικά στις επιχειρήσεις προκειμένου να κρατήσει την ουδέτερη στάση του.
Το χρονικό της διαδοχής
Από το 2014 ο Σουλτάνος είχε διαγνωστεί με καρκίνο του παχέως εντέρου. Ως αποτέλεσμα της μακρόχρονης ασθένειας του Σουλτάνου Καμπούς αλλά και του γεγονότος πως αφενός δεν είχε δικά του παιδιά αλλά και δεν είχε ορίσει διάδοχο, είχαν γραφτεί πολλά άρθρα που συζητούσαν τα πιθανά σενάρια της «επόμενης μέρας».
Στο Σύνταγμα του Ομάν από το 1996 είχε περιγραφεί η διαδικασία διαδοχής του Σουλτάνου, που ακολουθούσε πιστά τις παραδόσεις του Ομάν. Η βασιλική οικογένεια θα συνεδρίαζε για 3 μέρες, μετά το πέρας των οποίων, θα έπρεπε ομόφωνα να καταλήξουν στο πρόσωπο του διαδόχου. Σε περίπτωση ασυμφωνίας ο Σουλτάνος θα είχε αφήσει τρία πανομοιότυπα σφραγισμένα γράμματα, σε τρεις διαφορετικές τοποθεσίες, με τα οποία θα όριζε τον διάδοχο.
Η διεθνής κοινότητα, αλλά και εντός του Ομάν, ανησυχούσε για την ομαλότητα της μετάβασης, αν θα υπήρχε ασυμφωνία και κυρίως αν θα εμπλεκόντουσαν εξωτερικοί παίκτες που θα προσπαθούσαν να επηρεάσουν την διαδικασία.
Το Σάββατο το πρωί, και πριν ακόμα κηδευτεί ο Σουλτάνος, η βασιλική οικογένεια και εκπρόσωποι της Βασιλικής Αυλής ξεκίνησαν την συνεδρίαση που μεταδόθηκε ζωντανά στην τηλεόραση του Ομάν! Η οικογένεια εξέφρασε την επιθυμία να ανοιχτούν απευθείας τα γράμματα, όπως και έγινε, και ανακοινώθηκε το όνομα του νέου Σουλτάνου. Με αυτό τον αριστοτεχνικό τρόπο αποφεύχθηκαν οι τριβές και η διαδοχή ετελέσθη σε χρόνο ρεκόρ. Αμέσως μετά έγινε η ορκωμοσία πριν όλοι μαζί ξεκινήσουν για την κηδεία, ώρες μόλις μετά τον θάνατο του Σουλτάνου Καμπούς.
Η κηδεία
Στον ισλαμικό κόσμο η κηδεία πρέπει να γίνεται όσο πιο γρήγορα μετά τον θάνατο. Πιστοί στην παράδοση, το ίδιο πρωί το φέρετρο μεταφέρθηκε με πομπή αυτοκινήτων από το παλάτι στο Grand Mosque που είχε χτίσει και δωρίσει στον λαό του ο ίδιος ο Σουλτάνος το 2001. Οι δρόμοι εκατέρωθεν ήταν γεμάτοι με χιλιάδες Ομανούς και ξένους που είπαν το τελευταίο αντίο στον λαοφιλέστατο Σουλτάνο. Αφού διαβάστηκε η προσευχή η σωρός μεταφέρθηκε στο βασιλικό κοιμητήριο της πόλης.
Μία πολύ συγκινητική λεπτομέρεια ήταν πως το φέρετρο, που σήκωνε ο νέος Σουλτάνος με τους στενούς συνεργάτες του Σουλτάνου Καμπούς, τοποθετήθηκε και μεταφέρθηκε, σε αυτό το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής, στο ίδιο αυτοκίνητο με το οποίο ο Σουλτάνος είχε μπει πρώτη φορά ως Σουλτάνος στην Μουσκάτ το 1970.
Οι αντιδράσεις του κόσμου
Ο Σουλτάνος Καμπούς ήταν ένας σπάνια λαοφιλής ηγέτης που είχε την πλήρη αναγνώριση, αποδοχή και αγάπη του λαού του. Δεν ήταν τυχαίο δε, πως οι Ομανοί αναφέρονται πάντα σε αυτόν ως «μπάμπα Καμπούς», δηλαδή ο πατέρας Καμπούς.
Η βαθιά θλίψη του κόσμου ήταν φοβερά έντονη και τις τρεις μέρες του πένθους που ακολούθησαν τον θάνατο του. Έχοντας κυβερνήσει για περίπου 50 χρόνια οι πιο πολλοί Ομανοί έλεγαν πως «δεν έχουμε γνωρίσει άλλον τέτοιον ηγέτη και νιώθουμε χαμένοι». Χαρακτηριστικό είναι το μήνυμα που έστειλαν στον καινούργιο Σουλτάνο, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου του ζήτησαν συγγνώμη που δεν μπορούν να τον γιορτάσουν όπως πρέπει γιατί «οι καρδιές τους είναι βαριές» και αν μπορεί να τους δώσει λίγο χρόνο ακόμα!
Ο νέος Σουλτάνος Χάϊθαμ μπιν Τάρεκ Αλ Σαΐντ
Το Σάββατο, 12 Ιανουαρίου 2020, ορκίστηκε ο νέος Σουλτάνος Χάϊθαμ μπιν Τάρεκ Αλ Σαΐντ. Είναι εγγονός του Σουλτάνου Σαΐντ μπιν Ταΐμούρ Αλ Σαΐντ που βασίλευσε από το 1932 μέχρι το 1970, πριν ανατραπεί από τον γιό του Καμπούς.
Γεννημένος το 1954, τελείωσε το Foreign Service Program (FSP) στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Από το 1986 μέχρι το 1994 υπηρέτησε ως γενικός γραμματέας πολιτικών υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών του Ομάν, ενώ από το 1994 μέχρι το 2002 ήταν ο γενικός γραμματέας του ίδιου υπουργείου πριν γίνει υπουργός πολιτισμού, πόστο που κράτησε μέχρι και την πρόσφατη ανάδειξή του σε Σουλτάνο.
Λάτρης των σπορ, έστησε και προέδρευσε στην Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου του Ομάν στις αρχές τις δεκαετίας του 80. Επίσης, από το 2013 προεδρεύει της επιτροπής που έχει επιφορτιστεί στην δημιουργία του «οράματος» για το μέλλον του Ομάν μέχρι το 2040 (Vision 2040).
Θεωρείται δε, ήπιος ως άνθρωπος, φιλοδυτικός και προοδευτικός και από την πρώτη του ομιλία μετά την ενθρόνισή του δεσμεύτηκε πως θα ακολουθήσει τα προοδευτικά βήματα του προκατόχου του Καμπούς. Επίσης, είναι φιλέλληνας και έχει επισκεφτεί την χώρα μας αρκετές φορές.
Προσωπικό Σημείωμα
Έχοντας την τύχη να ζω στο Ομάν και να δουλεύω στην Βασιλική Αυλή τα τελευταία 15 χρόνια, και έχοντας ακούσει για τον Σουλτάνο Καμπούς, πολλές ιστορίες από πρώτο χέρι, τολμώ να πω πως πρόκειται για μία ιστορική προσωπικότητα με τεράστια διεθνή εμβέλεια.
Η αγάπη και ο σεβασμός στο πρόσωπό του δεν σταμάταγε στους πολίτες του αλλά μοιραζόταν από όλους τους ξένους που ζούσαν και ζούνε στο Ομάν αλλά και από τους ξένους ηγέτες.
Ένας πραγματικός εθνάρχης, ένας αρχηγός με όραμα και ένας υπέροχος άνθρωπος που θα λείψει σε όλους μας. Θα παραμείνει όμως μέσα μας ως ένα φωτεινό παράδειγμα για το τι μπορεί να καταφέρει ένας άνθρωπος με πυγμή, ικανότητες και όραμα.
*Ο Δρ. Ηλίας Νικολακόπουλος είναι επίτιμος πρόξενος της Ελλάδος στο Σουλτανάτο του Ομάν.
