Η σπουδαία συγγραφέας Άλκη Ζέη πέθανε τα ξημερώματα

Η σπουδαία συγγραφέας Άλκη Ζέη πέθανε τα ξημερώματα

Έζησε «έναν πόλεμο, δύο εμφύλιους πολέμους, δύο δικτατορίες και δύο προσφυγιές». Και δεν τα έζησε «σαν απλός παρατηρητής, αλλά παίρνοντας ενεργό μέρος κάθε φορά κι έτσι και να ήθελα δεν θα μπορούσε το συγγραφικό μου έργο να μην επηρεαστεί από τα γεγονότα αυτά που συγκλόνισαν τον τόπο μας. Άθελά μου η ζωή μου μπλέχτηκε μέσα στην ιστορία κι έγινα κι εγώ ένα κομμάτι της. Το συγγραφικό μου λοιπόν έργο, θέλω δεν θέλω είναι γεμάτο ιστορία. Αν πέτυχα να κάνω τα παιδιά να την ακούσουν τουλάχιστον, το μέλλον θα δείξει».

Η Άλκη Ζέη, η αγαπημένη και πολύ σπουδαία συγγραφέας μικρών και μεγάλων, ο τρυφερός άνθρωπος ο γεμάτος αγάπη και χιούμορ, δεν ζει πια. Έφυγε χθες λίγο μετά τα μεσάνυχτα, πλήρης ημερών, σε ηλικία 97 ετών. Μέχρι την τελευταία της στιγμή η συγγραφέας εργαζόταν, προβληματιζόταν, συναναστρεφόταν τους φίλους της, μετείχε στη ζωή των παιδιών και των εγγονών της, νοιαζόταν για την Ελλάδα. Το πνεύμα της παρέμενε πάντοτε νεανικό και η απλότητά της πολύ μεγάλη.

Τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε 20 γλώσσες του κόσμου και είχε τιμηθεί για το έργο της από την Ακαδημία Αθηνών. Την είδηση του θανάτου της ανακοίνωσε ο εκδότης της, Νώντας Παπαγεωργίου.

Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα τo 1923 και πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, απ’ όπου καταγόταν η μητέρα της, όταν εκείνη είχε ασθενήσει από φυματίωση. Εκεί «ξαναγύρισε» με το μυθιστόρημά της «Το Καπλάνι της Βιτρίνας» που υπήρξε το πρώτο της βιβλίο και σήμερα θεωρείται από τα κλασικά βιβλία ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας, με συνεχείς επανεκδόσεις από το 1963 οπότε κυκλοφόρησε στην Ελλάδα και αναρίθμητες μεταφράσεις και διακρίσεις στο εξωτερικό.

«Το έγραψα στη Μόσχα με μια νοσταλγία για τα παιδικά μου χρόνια», εξιστορούσε παλιότερα στη LiFO, η μεγάλη συγγραφέας. «Ξεκίνησε επειδή διηγόμουν πολύ τις ιστορίες των παιδικών μου χρόνων με τον παππού μου στα παιδιά μου. Το έγραψα γρήγορα και το έστειλα στον φίλο μου, τον Δημήτρη Δεσποτίδη, που είχε τον εκδοτικό οίκο Θεμέλιο. Δεν μου απάντησε και όταν ήρθα στην Ελλάδα τον ρώτησα, «τι γίνεται με το βιβλίο;». Μου είπε, «να το, στη βιτρίνα είναι». Κυκλοφορούσε πολύ λίγο τότε, αλλά έκανε μεγάλη επιτυχία μετά τη Μεταπολίτευση - και οι γονείς αλλά και οι δάσκαλοι ξενίστηκαν με αυτό το βιβλίο. Σκέφτηκαν, γιατί να μιλάμε στα παιδιά για δικτατορία;»

Όταν άρχισε το σχολείο, η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στο Μαρούσι και στη συνέχεια στην Αθήνα. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας. Η σχέση της με το γράψιμο ξεκίνησε από τα γυμνασιακά της χρόνια, γράφοντας έργα για το κουκλοθέατρο, διηγήματα και νουβέλες, που δημοσιεύονταν σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. Παράλληλα με το γράψιμο, πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση συμμετέχοντας στο αριστερό κίνημα από τα χρόνια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα. Η συμμετοχή της σ’ αυτό τον αγώνα καθόρισε την προσωπική ζωή της.

Κατά την περίοδο της κατοχής έχει δηλώσει πως είχε ενταχθεί στην ΕΠΟΝ παρακινούμενη από τη συγγραφέα Διδώ Σωτηρίου, η οποία είχε παντρευτεί τον αδερφό της μητέρας της, Πλάτωνα. Παράλληλα σπούδασε φιλοσοφία του θεάτρου στην Φιλοσοφική σχολή του πανεπιστημίου των Αθηνών και υποκριτική στη δραματική σχολή του Εθνικού Ωδείου Αθηνών.

Το 1943, και ενώ φοιτούσε στην δραματική σχολή, γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο, το θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου (1913-1990), με τον οποίο παντρεύτηκε το 1945.

Από το 1952 μέχρι το 1964 έζησαν μαζί με τον άντρα της, το θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου, σαν πολιτικοί πρόσφυγες στη Σοβιετική Ένωση, αρχικά στην Τασκένδη και ύστερα στη Μόσχα, όπου γεννήθηκαν και τα δυο παιδιά τους Ειρήνη και Πέτρος. Στη Μόσχα, σπούδασε στο τμήμα σεναριογραφίας του Ινστιτούτου Κινηματογράφου της Μόσχας. Το 1964 επέστρεψε στην Ελλάδα για να ξαναφύγει πάλι το 1967, με τον ερχομό της Χούντας — αυτή τη φορά για το Παρίσι. Οριστικά στην Ελλάδα επέστρεψε μόνο όταν έπεσε η απριλιανή δικτατορία.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην ΕΣΣΔ συνέχισε το γράψιμο και μια σειρά παιδικών διηγημάτων της δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Νεανική Φωνή, που είχε τότε ως συντακτική επιτροπή τον Μάριο Πλωρίτη, τον Τάσο Λιγνάδη και τον Κωστή Σκαλιώρα. Το 1971 ενώ ήταν εξόριστη στο Παρίσι έγραψε τον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου», αυτή τη φορά με θέμα την Κατοχή και την απελευθέρωση. Στα ιστορικά της μυθιστορήματα είναι εμφανή τα αυτοβιογραφικά βιώματα των ηρώων της.  

Βραβεία και διακρίσεις Το εφηβικό μυθιστόρημα «Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της» κέρδισε το 2003 το βραβείο εφηβικού μυθιστορήματος του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (ελληνικό τμήμα της IBBY) και, έναν χρόνο αργότερα, η Ζέη ήταν υποψήφια για το βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και το βραβείο Άστριντ Λίντγκρεν λογοτεχνίας.

Για τις εκδόσεις των έργων της στις Ηνωμένες Πολιτείες (Το καπλάνι της βιτρίνας, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου και Κοντά στις ράγες) της απονεμήθηκε το Βραβείο Mildred L. Batchelder της απονεμήθηκε.  Το 2010 τιμήθηκε με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της και το 2014 αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτορα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 2015 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πατρών.  

Τον Ιανουάριο του 2015 έλαβε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, διάκριση που αποδίδεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε διαπρεπείς προσωπικότητες των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2015 τιμήθηκε από τη Γαλλία με τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων.

Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα, Το καπλάνι της βιτρίνας και Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, συμπεριλαμβάνονται στα διαχρονικά βιβλία της που έγιναν μπεστ σέλλερ.

Ο καθαρός τρόπος γραφής της, η γλωσσική αρτιότητα, η κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, το χιούμορ και η διεισδυτική ματιά στα γεγονότα, είναι τα χαρακτηριστικά των έργων της Άλκης Ζέη που το έχουν κάνει να αγαπηθεί από το ελληνικό και το ξένο αναγνωστικό κοινό.

Βιβλία της

Το καπλάνι της βιτρίνας διήγημα (1963)

Κοντά στις ράγες παιδικό μυθιστόρημα (1966)

Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου μυθιστόρημα (1971)

Αρβυλάκια και γόβες παιδικό μυθιστόρημα(1975)

Ο θείος Πλάτων μυθιστόρημα(1975)

Κοντά στις ράγες διήγημα (1977)

Μια Κυριακή του Απρίλη διήγημα (1978)

Τα παπούτσια του Αννίβα μυθιστόρημα (1979)

Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα (για ενηλίκους) διήγημα (1987)

Η μωβ ομπρέλα μυθιστόρημα (1989)

Η Αλίκη στη χώρα των μαρμάρων παιδικό μυθιστόρημα (1990)

Ό Ψεύτης Παππούς παιδικό διήγημα (1992)

Ματίας παιδικό διήγημα [Ά Κρατικό βραβείο παιδικής λογοτεχνίας το 2001](1993)

Σπανιόλικα Παπούτσια διήγημα (1994)

Γατοκουβέντες παιδικό μυθιστόρημα (1996)

Η δωδέκατη γιαγιά και άλλα.. παιδικό μυθιστόρημα (1998)

Νεανική Φωνή Ο τιμωρός μυθιστόρημα (1999)

Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της παιδικό μυθιστόρημα (2002)

Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο (2013)

Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά; (2017)

Ένα παιδί από το πουθενά (2019)

Έχει κυκλοφορήσει επίσης ένα μικρό αλλά υπέροχο αυτοβιογραφικό βιβλίο με τίτλο «Η συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου» στο οποίο καταγράφεται συνομιλία της με τον Θανάση Νιάρχο και υπάρχει ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης» που αναφέρεται στην περιπετειώδη, τρικυμιώδη αλλά και υπέροχη ζωή της.