Το 2025 το «Ρολόι της Αποκάλυψης» χτύπησε 89 δευτερόλεπτα πριν από τον πυρηνικό όλεθρο. Ουδέποτε στο παρελθόν η ανθρωπότητα βρέθηκε τόσο κοντά στην καταστροφή. Και ουδέποτε στα τελευταία 80 χρόνια ο πυρηνικός ζόφος εργαλειοποιήθηκε τόσο πολύ. Παρ’ όλα αυτά, ο κόσμος μας συνεχίζει να προχωρά αμέριμνος, αδιαφορώντας για τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων και την απειλητική μετατόπιση των δεικτών του τρόμου.
Το ρολόι, γνωστό με την ονομασία «Doomsday Clock», δημιουργήθηκε το 1947, δύο χρόνια μετά την ίδρυση του «Δελτίου Πυρηνικών Επιστημόνων» (Bulletin of the Atomic Scientists), από τους Άλμπερτ Αϊνστάιν, τον Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ και τους επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Σικάγου που έλαβαν μέρος στο Πρόγραμμα Μανχάταν και στην δημιουργία της πρώτης ατομικής βόμβας.
Η ιδέα ήταν να δημιουργηθεί ένα ρολόι του οποίου οι δείκτες θα κινούνται προς τα μεσάνυχτα, που συμβολίζουν το σημείο 0 της πυρηνικής καταστροφής. Οι επιστήμονες - ανάμεσά τους εννέα βραβευμένοι με Νόμπελ - αλλάζουν κάθε χρόνο τους δείκτες μετά από μελέτη των παγκόσμιων γεωπολιτικών δεδομένων, τις συγκρούσεις ακόμη και γύρω από εργοστάσια παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, όπως συμβαίνει σήμερα στην Ουκρανία, την ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων από πυρηνικές και μη δυνάμεις, την ανάπτυξη βιολογικών όπλων και την κλιματική αλλαγή.
Το 1947, το ρολόι ρυθμίστηκε ώστε να δείχνει επτά λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα και από τότε οι δείκτες του έχουν μετακινηθεί περισσότερες φορές προς τα εμπρός και πολύ λιγότερες προς τα πίσω.
Για πρώτη φορά φέτος βρεθήκαμε στα 89 δευτερόλεπτα πριν από την πυρηνική καταστροφή. Δηλαδή πιο κοντά από ποτέ! Ουδείς φαίνεται να ανησυχεί! Περί άλλα τυρβάζουν όλοι!
Από τη Ζαπορίζια ως το Ιράν
Βασική πηγή ανησυχίας ο πόλεμος στην Ουκρανία, καθώς η καταστροφή θα μπορούσε να προκληθεί ανά πάσα στιγμή είτε σκόπιμα, είτε από λάθος.
Οι Ρώσοι κατέλαβαν το πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια αμέσως μετά την εισβολή του Φεβρουαρίου 2022 και τρία χρόνια τώρα βρισκόμαστε στην κόψη του ξυραφιού: Μάχες, πυρκαγιές, επιθέσεις με drones, ρωσικές επιθέσεις σε χώρο αποθήκευσης πυραύλων Sapsan στην επαρχία Ντονέτσκ, ζημιές από ρωσικό drone στη μεταλλική σαρκοφάγο του παροπλισμένου πυρηνικού σταθμού στο Τσερνόμπιλ, βολές πυροβολικού σε αποθήκες υλικών, πυρκαγιές κοντά στους πύργους ψύξης της Ζαπορίζια.
Μόλις χθες, Σάββατο 30 Αυγούστου, η Ρωσία βομβάρδισε για άλλη μια φορά την Ζαπορίζια, το πυρηνικό εργοστάσιο της οποίας είναι το μεγαλύτερο της Ευρώπης, καθώς εκεί βρίσκονται οι έξι από τους 15 πυρηνικούς αντιδραστήρες της Ουκρανίας, η οποία διαθέτει πέντε πυρηνικά εργοστάσια (4 συν το Τσερνόμπιλ).
Μιλάμε για αντιδραστήρες της σοβιετικής σειράς WWER-1000/320, όπως αυτοί του πυρηνικού εργοστασίου Τεμελίν στην Τσεχία. Στη Ζαπορίζια, ο πρώτος αντιδραστήρας αυτού του τύπου τέθηκε σε λειτουργία το 1984 και ο τελευταίος το 1995.
Η Ζαπορίζια απέχει μόλις 200 χλμ από την χερσόνησο της Κριμαίας που η Ρωσία προσάρτησε το 2014, αλλά μάχες και πυραυλικές επιθέσεις διεξάγονται και στο Κουρσκ και στο Σμολένσκ. Παρά τις προειδοποιήσεις των ειδικών ότι τα πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας δεν είναι φτιαγμένα για να διεξάγονται γύρω τους πολεμικές επιχειρήσεις.
Την ίδια ώρα ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή, η επιχείρηση για την καταστροφή του ιρανικού οπλοστασίου τον περασμένο Ιούνιο, ο έστω και ολιγοήμερος πόλεμος μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν τον περασμένο Μάιο (πυρηνικές δυνάμεις και οι δύο χώρες) και οι επενδύσεις δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ανάπτυξη του οπλοστασίου τους από τις πυρηνικές δυνάμεις, οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια τον κόσμο μας μια ανάσα πριν από την εξαΰλωση.
Παράλληλα, εργοστάσια παρασκευής βιολογικών όπλων φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια σε όλον τον κόσμο, ενώ οι επιστήμονες σημειώνουν πως η Τεχνητή Νοημοσύνη διευκολύνει τρομοκράτες ή χώρες με τρομοκρατική δράση να αποκτήσουν βιολογικά όπλα.
Η ενσωμάτωση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην βιομηχανία των εξοπλισμών έχει επομένως δημιουργήσει νέους κινδύνους.
Η ρητορική που εξαφάνισε το μεγάλο ταμπού
Τα τρία τελευταία χρόνια Πούτιν και Λαβρόφ έχουν επανειλημμένα αφήσει να εννοηθεί πως η Ρωσία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα πυρηνικά της όπλα, ενώ στις αρχές του Αυγούστου ο Πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε πως έδωσε εντολή για ανάπτυξη αμερικανικών πυρηνικών υποβρυχίων.
ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία διαθέτουν ένα συνολικό πυρηνικό δυναμικό για να καταστρέψουν την ανθρωπότητα. Και αυτό σημαίνει ότι ήλθε η ώρα να σταματήσει αυτή η τυφλή πορεία προς τον όλεθρο. Τον περασμένο Μάιο ο Αμερικανός Πρόεδρος υπέγραψε τέσσερα διατάγματα για την «αναγέννηση» της πυρηνικής ενέργειας στη χώρα, με τετραπλασιασμό της παραγωγής μέσα στα επόμενα 25 χρόνια.
Η παγκόσμια τρομοκρατία, που μέχρι πρόσφατα αποτελούσε την βασική απειλή, έχει δώσει την θέση της στην πυρηνική. Και μάλιστα παρά την μείωση των οπλοστασίων μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όταν είχαν αναπτυχθεί 70 χιλιάδες πυρηνικά όπλα. Εννιά χώρες συνεχίζουν να διαθέτουν περί τις 12.500 πυρηνικές κεφαλές, συνεχίζοντας παράλληλα τον εκσυγχρονισμό των πυρηνικών τους συστημάτων.
Με τόσους πολέμους στον κόσμο, η κατάσταση είναι πραγματικά πολύ επικίνδυνη. Όχι μόνο γι’ αυτό. Αλλά και επειδή ακόμη και η αναφορά σε ενδεχόμενη χρήση των πυρηνικών όπλων επί δεκαετίες μετά την Χιροσίμα και το Ναγκασάκι αποτελούσε το μεγάλο ταμπού. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η πυρηνική ρητορική έχει απενοχοποιηθεί.
Σε δοκιμασία βρίσκεται και η Συνθήκη μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (5 Μαρτίου 1970). Δύο σύνοδοι για επανεξέταση της Συνθήκης (2015 και 2022) δεν κατέληξαν σε κανένα τελικό κείμενο. Ενδιαμέσως, το 2021, η Συμφωνία για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων δεν υπογράφηκε από καμιά πυρηνική δύναμη, ούτε από τους συμμάχους τους, συμπεριλαμβανομένων και των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ.
Η κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών
Αν και ΗΠΑ και Ρωσία διαθέτουν το 90% του παγκόσμιου πυρηνικού οπλοστασίου, η Κίνα αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς, κατασκευάζοντας περίπου 100 πυρηνικές κεφαλές ανά έτος μετά το 2023.
Πιστεύεται ότι και η Ινδία ανέπτυξε το οπλοστάσιό της το 2024, το ίδιο και το Πακιστάν. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο ο κόσμος έστρεψε με ανησυχία το βλέμμα του προς την περιοχή κατά την πρόσφατη σύγκρουση των δύο χωρών. Στις αρχές του 2025 η Ινδία διέθετε 180 πυρηνικές κεφαλές και το Πακιστάν 170.
Η Βόρεια Κορέα επιμένει στο πυρηνικό της πρόγραμμα, διαθέτοντας περίπου 50 πυρηνικές κεφαλές, με τη Νότια Κορέα να προειδοποιεί από πέρσι πως η χώρα του Κιμ Γιονγκ Ουν βρίσκεται στο τελικό στάδιο για την ανάπτυξη ενός τακτικού πυρηνικού όπλου.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα υποτίθεται ότι διεξάγονται «συνομιλίες» (παράλληλα με τρομερά χτυπήματα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας) για τον τερματισμό του πολέμου, που σήμερα είναι περισσότερο πολύτιμες από ποτέ.
Ακόμη πιο πολύτιμες είναι οι εγγυήσεις ασφαλείας. Όλοι θυμούνται ότι το 1994, με το Μνημόνιο της Βουδαπέστης, η Ουκρανία παραιτήθηκε από το τρίτο μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο στον κόσμο με αντάλλαγμα εγγυήσεις εδαφικής ακεραιότητας και κυριαρχίας. Η συνέχεια είναι γνωστή - προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και εισβολή το 2022.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα ενισχύεται η κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών από διάφορες περιφερειακές δυνάμεις που πλέον αμφισβητούν την αμερικανική αποτροπή.
Πρώτα θάνατος, μετά λιμός
Οι προβλέψεις είναι ζοφερές. Τελευταίες επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι ένας πυρηνικός πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας θα μπορούσε να αφανίσει την μισή ανθρωπότητα, ενώ ένας πυρηνικός πόλεμος μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, εκτός από τα θύματα της σύγκρουσης θα οδηγούσε σε θάνατο από την πείνα 2,5 δις ανθρώπους σε δύο χρόνια - ως συνέπεια της μείωσης της αγροτικής παραγωγής.
Για μια σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, καλύτερα να μην το συζητήσουμε. Θα λιμοκτονούσε το 75% της ανθρωπότητας.
Φυσικά, κάθε άλλο παρά αμελητέα είναι και τα ατυχήματα. Ζήσαμε το Τσερνόμπιλ το 1986, ζήσαμε την Φουκουσίμα το 2011, αλλά δέκα χρόνια μετά, το 2021 η Ιαπωνία έθεσε σε λειτουργία έναν πυρηνικό αντιδραστήρα ηλικίας 44 ετών - ο πρώτο πυρηνικός αντιδραστήρας άνω των 40 ετών που τίθεται σε λειτουργία στη χώρα μετά την υιοθέτηση των νέων μέτρων.
Το μόνο βέβαιο είναι πως δεν αρκεί η ΕΕ να περιλαμβάνει τα Συμπεράσματα των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων διακηρύξεις του τύπου «η ΕΕ ήταν πάντα σαφής ότι δεν πρέπει ποτέ να επιτραπεί στο Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα και ότι πρέπει να συμμορφώνεται με τις νομικά δεσμευτικές υποχρεώσεις του για πυρηνική ασφάλεια βάσει της Συνθήκης Μη Διάδοσης».
Το Ιράν επιμένει, οι επιθεωρητές πηγαινοέρχονται
Ως γνωστόν, οι επιθεωρητές του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας έχουν αποχωρήσει από το Ιράν και την εβδομάδα που πέρασε Γαλλία, Βρετανία και Γερμανία επέβαλαν κυρώσεις στην Τεχεράνη. Ωστόσο, μετά τους βομβαρδισμούς του περασμένου Ιουνίου, στον πόλεμο των 12 ημερών με το Ισραήλ, θεωρείται βέβαιο ότι το ιρανικό πρόγραμμα έχει πάει πίσω, χωρίς να έχει καταστραφεί ολοσχερώς.
Τον Ιούλιο, το Ιράν απέκλεισε το ενδεχόμενο να αναστείλει τον εμπλουτισμό ουρανίου έως και 60%, δηλαδή πολύ πάνω από το όριο του 3,67% που προέβλεπε η Συμφωνία του 2015 (Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης - JCPOA), από την οποία οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν μονομερώς το 2018.
Στα τέλη Ιουλίου πάλι, μια θυγατρική της ρωσικής κρατικής εταιρείας πυρηνικής ενέργειας Rosatom εγκαινίασε πιλοτική μονάδα επεξεργασίας ουρανίου στο έργο του ποταμού Μκούγιου στη νότια Τανζανία. Η κατασκευή της κύριας μονάδας έχει προγραμματισθεί να ξεκινήσει στις αρχές του 2026, ενώ η έναρξη της λειτουργίας της αναμένεται το 2029.
Μέσα σ’ αυτήν την παγκόσμια παράνοια η ΕΕ πρέπει να δίνει και το παράδειγμα. Όχι του αφοπλισμού - όπως διακηρύσσουν οι δήθεν ειρηνιστές, λες και αν χτυπηθεί η Ζαπορίζια ή το Ισραήλ δεν θα υποστεί τις συνέπειες η Ελλάδα - αλλά των πράξεων. Στη συμφωνία με τις ΗΠΑ, η ΕΕ δεσμεύτηκε να αγοράσει αμερικανική ενέργεια αξίας 750 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το τέλος της θητείας Τραμπ.
Μιλάμε για υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), πετρέλαιο και πυρηνικά καύσιμα. Επισήμως, ενημερωθήκαμε ότι έτσι θα καλυφθούν τα κενά που δημιουργούνται από την προγραμματισμένη εγκατάλειψη του ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου. Αλλά πόσο βέβαιο είναι ότι η Ευρώπη χρειάζεται τόση ενέργεια;
Και είναι βέβαιο ότι η ΕΕ μπορεί να υποχρεώσει τα κράτη-μέλη της από πού θα προμηθευτούν ενέργεια; Για παράδειγμα, τον περασμένο Μάιο το σουηδικό κοινοβούλιο ψήφισε νόμο για την χρηματοδότηση μιας νέας γενιάς πυρηνικών αντιδραστήρων. Πρόκειται για τέσσερις μεγάλης κλίμακας πυρηνικούς αντιδραστήρες ισχύος περίπου 5.000 MW ή το ισοδύναμο σε μικρούς αρθρωτούς αντιδραστήρες (SMR), οι μισοί από τους οποίους πρέπει να αρχίσουν να λειτουργούν το 2035.
Στο μεταξύ, ήδη από τον Ιανουάριο του 2022, οι σουηδικές υπηρεσίες ασφαλείας εντόπισαν την παρουσία δρόνων πάνω από τρία πυρηνικά εργοστάσια της χώρας.
Κάθε άλλο παρά τυχαία επίσης οι επιστήμονες μελετούν και την κλιματική αλλαγή. Πριν από έναν χρόνο, η Νορβηγία ανακοίνωσε ότι τα αυξημένα επίπεδα ραδιενεργού καισίου (Cs-137) που είχαν εντοπιστεί κοντά στα σύνορα με την Ρωσία στην Αρκτική, οφείλονταν πιθανότατα σε δασική πυρκαγιά που είχε σημειωθεί κοντά στο Τσερνόμπιλ.
Προβλήματα στην κατασκευή του τουρκικού εργοστασίου
Πολύ κοντά μας, στην Τουρκία, κατασκευάζεται το πυρηνικό εργοστάσιο του Ακούγιου, ένα σχέδιο 24 δις δολαρίων που έχει αναλάβει η Ρωσία, το οποίο όμως αντιμετωπίζει προβλήματα χρηματοδότησης, αλλά και εξαιτίας των δυτικών κυρώσεων μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Προς το παρόν, η Άγκυρα δείχνει ότι αδυνατεί να πείσει την Μόσχα να επιταχύνει. Η Τουρκία οφείλει στη Ρωσία 27 δις έναντι αγοράς φυσικού αερίου, καθώς και ένα χρέος 7 δις δολαρίων προς την ρωσική κρατική εταιρία Rosatom.
Οι καθυστερήσεις ξεκίνησαν από το 2015, όταν η Τουρκία κατέρριψε ρωσικό πολεμικό αεροσκάφος και συνεχίστηκαν μετά την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016, την επιδημία του Covid και τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η Rosatom επρόκειτο να στείλει φέτος 7 δις δολάρια για την συνέχιση του έργου, αλλά τα χρήματα δεν έφθασαν. Το 2022 οι αμερικανικές αρχές είχαν μπλοκάρει την μεταφορά 2 δις δολαρίων από την Ρωσία στην Τουρκία.
Στις 29 Αυγούστου, η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Κάγια Κάλας, δήλωσε πως οι δυτικές χώρες έχουν πλέον 30 ημέρες περιθώριο για την εξεύρεση διπλωματικής λύσης στην κρίση με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Καθώς φαίνεται, ο άχρονος ευρωπαϊκό χρόνος είναι διαφορετικός από αυτόν που μετρούν οι δείκτες στο Ρολόι της Αποκάλυψης, που δείχνει 89 δευτερόλεπτα πριν από τα μεσάνυχτα του πυρηνικού ολέθρου…
*Η Σοφία Βούλτεψη είναι Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών ΝΔ, δημοσιογράφος
