Το 2020 θα το θυμόμαστε ως ένα κακό έτος. Το πρώτο πράγμα που σκεφτόμαστε στο άκουσμα του 2020 θα είναι η πανδημία του κορονοϊού η οποία κλόνισε την παγκόσμια υγεία και οικονομία. Όμως το απερχόμενο έτος υπήρξε και ένα έτος ανάφλεξης εστιών γεωπολιτικής αστάθειας σε Ασία, Ευρώπη και Αφρική με επίκεντρο την ευρύτερη γειτονιά μας: την Ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο.
Όμως επειδή το 2020 δεν ήταν μια χρονιά μόνο με αρνητικές εξελίξεις, καλό θα ήταν να αναφερθούν και τα γεγονότα τα οποία είχαν κάποιο θετικό αποτύπωμα ως προς την ειρήνη και την ασφάλεια σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Η πρώτη εξέλιξη αφορά στην συμφωνία για την ειρήνη στο Νότιο Σουδάν. Δύο χρόνια μετά την ανεξαρτητοποίηση του Νότιου Σουδάν το 2011, είχε ξεκινήσει ένας αιματηρός εμφύλιος πόλεμος στο νεοσύστατο αφρικανικό κράτος. Το 2019 το Νότιο Σουδάν ήταν η τρίτη χώρα προέλευσης προσφύγων παγκοσμίως. Τον Φεβρουάριο του 2020 οι αντίπαλες παρατάξεις συμφώνησαν στον σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης και ο αρχηγός των ανταρτών ορίστηκε αντιπρόεδρος της χώρας τερματίζοντας έτσι τον πόλεμο στη νεότερη χώρα του κόσμου. Μία άλλη θετική εξέλιξη ήταν η συμφωνία που υπογράφηκε τον Φεβρουάριο μεταξύ των ΗΠΑ και των Ταλιμπάν η οποία προβλέπει την σταδιακή αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν. Δέκα μήνες μετά την υπογραφή της εν λόγω συμφωνίας, η κατάσταση στο Αφγανιστάν δεν έχει βελτιωθεί, όμως αυτή η συμφωνία χαρακτηρίζεται ως ιστορική και καθιστά την σύγκρουση ως επί το πλείστον εσωτερική.
Θετική ήταν και η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων μεταξύ Βόρειας Μακεδονίας και ΕΕ. Η ελπίδα για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση των Δυτικών Βαλκανίων τερματίστηκε, τουλάχιστον προσωρινά, εξαιτίας του βουλγαρικού βέτο. Ωστόσο, η κοινή απόφαση των Ευρωπαίων για την μελλοντική ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην ΕΕ δεν παύει να αποτελεί μια πολιτικά σημαντική απόφαση. Μια άλλη συμφωνία η οποία φέρνει περισσότερη σταθερότητα στα Βαλκάνια είναι η συμφωνία ομαλοποίησης οικονομικών σχέσεων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου. Επίσης, ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του 2020 ήταν και οι «Συμφωνίες του Αβραάμ», οι συμφωνίες ομαλοποίησης, δηλαδή, του Ισραήλ με το Μπαχρέιν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μαρόκο. Μπορεί με τις συμφωνίες αυτές να αυξάνεται η επιρροή της Τουρκίας και του Ιράν στους Παλαιστινίους, αλλά η συνεργασία μεταξύ Ισραηλινών και Αράβων έχει περισσότερα θετικά παρά αρνητικά αποτελέσματα. Μια ακόμη ιστορική συμφωνία ήταν εκείνη μεταξύ της μεταβατικής κυβέρνησης του Σουδάν με τους αντάρτες του Νταρφούρ, ενώ μια νότα αισιοδοξίας έφερε και η οριστική κατάπαυση του πυρός η οποία υπογράφηκε από τις αντιμαχόμενες πλευρές στην Λιβύη.
Παρά τις ανωτέρω θετικές εξελίξεις, το 2020 υπήρξε ένα έτος πολέμου και αστάθειας. Η έλευση του νέου χρόνου έφερε και την κορύφωση της κρίσης στη Μέση Ανατολή μετά την δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Κασέμ Σολεϊμανί στην Βαγδάτη, στις 3 Ιανουαρίου. Η δολοφονία Σολεϊμανί οδήγησε στην κατακόρυφη αύξηση της βίας στο Ιράκ και στην περαιτέρω επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ. Η δολοφονία του Ιρανού πυρηνικού φυσικού τον περασμένο Νοέμβριο μεγάλωσε το χάσμα μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσιγκτον. Μία επιπλέον εξέλιξη η οποία αυξάνει την αστάθεια, στην ευρωπαϊκή ήπειρο αυτή την φορά, είναι το Brexit: το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε από την ΕΕ και επισήμως στις 31 Ιανουαρίου 2020. Το αποτέλεσμα: ένα πολιτικό, δομικό και γεωπολιτικό πλήγμα για την Ένωση και μια μακρά περίοδος διαφωνιών μεταξύ των δύο πλευρών η οποία έληξε πολύ πρόσφατα με την συμφωνία της 24ης Δεκεμβρίου.
Ο Φεβρουάριος του 2020 ήταν επίσης ένας μηνάς με αρκετές αρνητικές εξελίξεις. Ενώ ο κορωνοϊός εξαπλωνόταν με ραγδαίους ρυθμούς, η Τουρκία εισέβαλε στην βορειοδυτική Συρία και συγκρούστηκε με τις συριακές καθεστωτικές δυνάμεις. Το αδιέξοδο της Άγκυρας στην Συρία συνέβαλε στην γέννηση μιας ακόμη κρίσης, της μεταναστευτικής/προσφυγικής κρίσης στον Έβρο στα σύνορα Τουρκίας – Ελλάδας. Ταυτοχρόνως, στην μακρινή Ινδία, η απόφαση της κυβέρνησης να στοχοποιήσει την πολυπληθή μουσουλμανική κοινότητα της χώρας οδήγησε σε αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ ινδουιστών και μουσουλμάνων στο Δελχί καθώς και στην πολιτική σύγκρουση της Ινδίας με το ισλαμικό Πακιστάν. Η κρίση στην Ινδική Υποήπειρο συνεχίστηκε και τον Μάιο αυτή την φορά μεταξύ Ινδίας και Κίνας στο διαφιλονικούμενο Κασμίρ, με τις αψιμαχίες μεταξύ των δύο κρατών να οδηγούν σε ανησυχίες για την ειρήνη στη Νότια Ασία.
Γυρνώντας στην γειτονιά μας, τον Ιούνιο η Τουρκία ξεκίνησε την στρατιωτική επιχείρηση “Claw” στο Ιρακινό Κουρδιστάν με στόχο την εξουδετέρωση του ΡΚΚ. Παράλληλα στην Λιβύη, η κυβέρνηση Σάρατζ εμπόδισε την προέλαση του στρατάρχη Χάφταρ στην πρωτεύουσα και, με την βοήθεια της Τουρκίας, προχώρησε σε αντεπίθεση. Οι κυβερνητικές δυνάμεις ανακατέλαβαν τμήματα της δυτικής Λιβύης και έφτασαν στα περίχωρα της στρατηγικής σημασίας πόλης της Σύρτης. Η κρίση κορυφώθηκε με την απειλή για άμεση στρατιωτική εμπλοκή εκ μέρους της Αιγύπτου σε περίπτωση που ο άξονας Τουρκίας-Σάρατζ επιτιθόταν στην Σύρτη. Ένας ακόμη παράγων αστάθειας στην περιοχή ήταν και η μονομερής απόφαση της Αιθιοπίας να κατασκευάσει νέο φράγμα στον Νείλο απειλώντας έτσι με λειψυδρία το Σουδάν και την Αίγυπτο.
Η τελευταία μεγάλη κρίση του καλοκαιριού με σημαντικές γεωπολιτικές συνέπειες ήταν η ελληνοτουρκική κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτή ξεκίνησε μετά την αποστολή του Ορούτς Ρεις, συνοδεία πολεμικών πλοίων, στην δυνητική ελληνική υφαλοκρηπίδα. Η κρίση αυτή επηρέασε τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα, την Κύπρο, την Γαλλία, την ΕΕ, τις ΗΠΑ και σε μικρότερο βαθμό με την Αίγυπτο και το Ισραήλ.
Κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2020 η κατάσταση δεν βελτιώθηκε. Στις 27 Σεπτεμβρίου, το Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε κατά των αρμενικών δυνάμεων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν είχαν σημειωθεί και τον περασμένο Απρίλιο και Ιούλιο. Στον πόλεμο, συμμετείχε ενεργά η Τουρκία, ενώ σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν, μεταξύ άλλων, η Ρωσία, το Ισραήλ και το Πακιστάν. Ο πόλεμος τερματίστηκε στις 10 Νοεμβρίου όμως η κατάσταση παραμένει εύθραυστη, παρά την παρουσία των Ρώσων κυανόκρανων στο Αρτσάχ. Παράλληλα, στην μακρινή Αιθιοπία η κυβέρνηση συγκρούεται, από τις 4 Νοεμβρίου, με τις τοπικές δυνάμεις της επαρχίας Τιγκράι, στα βόρεια της χώρας, ενώ στην Δυτική Σαχάρα, οι δυνάμεις του Μαρόκου συγκρούστηκαν με το Κίνημα Polisario, 29 χρόνια μετά την κατάπαυση του πυρός του 1991.
Τέλος, μέσα στο 2020:
- Εντάθηκαν οι συγκρούσεις στην Υεμένη, το Αφγανιστάν, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, τη Νιγηρία, το Μάλι και την βόρεια Μοζαμβίκη.
- Το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) αύξησε την παρουσία του σε Συρία, Ιράκ και Σομαλία.
- Επιδεινώθηκαν οι σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων.
- Μεγάλωσε το ρήγμα εντός του ΝΑΤΟ εξαιτίας της πολιτικής που ακολουθεί η Τουρκία.
- Οι «πόλεμοι δια αντιπροσώπων» μεταξύ Σαουδικής Αραβίας – Ιράν και Τουρκίας Εμιράτων έγιναν πιο έντονοι.
- Μεγάλωσε το χάσμα μεταξύ Δύσης και Κίνας εξαιτίας του κορονοϊού, καθώς και της ρητορικής Τραμπ.
Το 2020 θα μείνει γνωστό ως το έτος του COVID-19. Όμως, παρά την πανδημία, το 2020 δεν θα πάψει να είναι ένα έτος πολέμων, κρίσεων, αστάθειας και γεωπολιτικών αλλαγών, όπως ήταν και το 2019 και τα προηγούμενα έτη. Από την Μέση Ανατολή, την Βόρεια Αφρική και τον Καύκασο, μέχρι το Κέρας της Αφρικής και τη Νότια Ασία τα προβλήματα παραμένουν άλυτα και η ένοπλη βία σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αναπόφευκτη. Βρισκόμαστε σε ένα μεταβαλλόμενο άναρχο διεθνές σύστημα και η ανάδειξη περιφερειακών δυνάμεων μαζί με τους επακόλουθους περιφερειακούς ανταγωνισμούς απειλούν την σταθερότητα ή εντείνουν την αστάθεια μέσω ένοπλων συρράξεων, υβριδικών πολέμων ή πολιτικών κρίσεων. Το 2021 προβλέπεται να είναι και αυτό ένα έτος με πολλές εξελίξεις οι οποίες θα μεταβάλλουν τις ισορροπίες ισχύος είτε περιφερειακά είτε διεθνώς. Ευχή όλων μας είναι οι αλλαγές αυτές να μην φέρουν πολέμους και ανθρώπινη δυστυχία.
